Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NAPUSTOSZYĆ]

Następne hasło: NAPUSZCZANIE »

NAPUSZCZAĆ (15) vb impf i pf

impf (10) [w znacz. I.], pf (5) [w znacz. II.].

Pierwsze a jasne.

Fleksja

indicativus
praes
	sg
1	napuszczam
3	napuszczå

praet
	sg
3	m	napuszczåł
3	f	napuszczała

fut
	pl
3	m pers	napuszczać będą

imperativus
	sg
2	napuszczåj

praes 1 sg napuszczam (1). ◊ 3 sg napuszczå (1). ◊ praet 3 sg m napuszczåł (3). f napuszczała (1). ◊ fut 3 pl m pers napuszczać będą (1). ◊ imp 2 sg napuszczåj (6). ◊ part praes act napuszczając (1). ◊ part praet act napuszczåwszy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

I. impf (10)
II. pf (5)
- 1. Dolać jednego płynu do drugiego (z subiektywnym odczuciem wielości) (1)
- 2. Wpuścić, wprowadzić wiele lub do wielu (z subiektywnym odczuciem wielości) (3)

I. impf (10):

1. O zabiegach leczniczych: wlewać płyn małymi porcjami; wkraplać, zakrapiać; inebriare, instillare Cn [w co] (6): FalZioł V 91v; Albo ſok podrożnikowy z oleiem rożánym/ á z octem zmieſzawſzy w Nozdrze nápuſzczay. SienLek 50.

napuszczać czego (4): hanyż tarty miałko/ á z różanym oleykiem zmieſzany/ á te^go letnio napuſzcżay w vcho bolącze. FalZioł V 79, I 83a, V 78; SienLek 127v.

napuszczać na co (1): Też ſok noſtrzegowy s ſokiem czelidonijey/ przycżyniwſzy trochę prochu boliarmeni/ á tego napuſzcżay w fiſtułę y na kanczer, ab o wiem wyſuſza ty to wrzody y goij ie FalZioł I 83a.

W charakterystycznych połączeniach: napuszczać na kancer; napuszczać w fistułę, w kąciki oczne, w nozdrze, w oko obrażone, we czczy sadzel, w ucho bolące; napuszczać ciepło, letnio.

2. Nasycać, nasączać; insucare, irrorare, spargere, sufficere Cn [czym] (2): Rigo – Odwilząm, wodą napuſzcząm, obiądrzniąm. Calep 925a.

Przen (1):

Zwrot: »jako jadem napuszczać [co]« = czynić co trującym, zatruwać; inficere, venenare Cn (1): on okrutny wąż [...] záćiera á prawie iáko iádem nápuſzcża onymi rozlicżnemi żądły ſwemi ty ſwięte ſcieſzki á thy gośćińce Páná RejPos 318v.

3. Namaszczać; linere Cn [czym] (1): Chwali piſmo Iozephá/ y Nikodema/ ktorzy na ćiáło Páńſkie przy pogrzebie wielki koſzt vczynili: drogiemi ie oleyki z áloes y z myrrhy nápuſzczáiąc. SkarKaz 386a.

4. Przen: Zwrot: »[komu] mgłę napuszczać« = czynić niejasnym, gmatwać, wikłać (1): Ná powodową ſtronę należy/ ſpráwę/ [...] iáśnie mianować/ á ná pozwáną należy/ obronę ſwą iáśnie oznaymić. Bo tego zániechawſzy/ obá będą iákoby w ćiemnośći chodźić/ y ſędźiemu mgłę nápuſzcżáć będą [tamquam ... nebulae ... iudici offundentur]/ gdy niebędźie wiedźiał cżego by ſię przy onem ſądźie miał trzymáć. ModrzBaz 94v.

II. pf (5):

1. Dolać jednego płynu do drugiego (z subiektywnym odczuciem wielości) [czego w co] (1): kazał iego ſyny powárzyć/ y cżeſtował go imi/ tákież krwie nápuſzcżawſzy w wino z nich/ cżeſtował go miáſto cżyrwonego winá. BielKron 26v; [Machumet] nápuſzcżał w zdroie niektore miodu y vſyćił ie/ á w drugie mleká/ od ktorego zbiełáłá [!] woda BielKron 165v.

2. Wpuścić, wprowadzić wiele lub do wielu (z subiektywnym odczuciem wielości) [czego G pl] (3): Nápuſzczał theż [Noe] do okrętu źwirząt/ ptaków/ y wſzytkiego żywego ſtworzenia ktore zyemią żywo było BielKron 4v, 5.

napuszczać do czego czego (1): Kazał iey [żonie Abdyjaszowej] tedy Helizeuſz áby nápożycżáłá próżnych becżek/ do których nápuſzcżáłá po troſze oleiu/ y były pełno. BielKron [85³].

Synonimy: I. 1. nalewać, napełniać; a. wkrapiać, wlewać, zakrapiać, zapuszczać; 2. nasycać; II. 1. dolewać; wprowadzać, wpuszczać.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf NAPUSZCZANIE, NAPUSZCZANY