Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 1. NIECHAĆ

Następne hasło: NIECHAJ »

2. NIECHAĆ (83) pt

niechać (59), niechci (20), niechajci (3), niechajć (1); niechać BierEz (2), OpecŻyw (18), PatKaz II, RejJóz (2), SeklKat (4), RejKupSekl (2), KrowObr (3), RejWiz, Leop (2), BibRadz (11), BielKron (2), RejPos (2), RejZwierc, BudBib; niechci PatKaz III, PaprPan; niechajci KromRozm I, KromRozm II, KromRozm III; niechać : niechci WróbŻołt (1:16), RejKup (4:1), SienLek (1:1); niechać : niechajć RejFig (1:1).

W niechać oraz niechajć pisownia łączna; w niechci pisownia łączna (19), rozłączna (1); w niechajci pisownia łączna (2), rozłączna (1).

e jasne, a pochylone.

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

Partykuła życząca; w połączeniu z trzecią (rzadziej z pierwszą) osobą czasu teraźniejszego lub przyszłego tworzy formy trybu rozkazującego w różnych jego funkcjach (np. prośby, życzenia, rady, pragnienia itp.); (w tekstach będących przekładami z łaciny „niechać” + czasownik odpowiada łacińskiej formie coniunctivus lub futurum albo imperativus) (83)
- a. W konstrukcjach bezspójnikowych, odpowiadających zdaniom podrzędnie złożonym (7)
  - α. W zdaniu przyzwolonym (5)
  - β. W zdaniu warunkowym (2)
- b. Zastępuje spójnik typu „aby, iżby” (7)
  - α. W zdania dopełnieniowym (2)
  - β. W zdaniu skutkowym, też z odcieniem celu (3)

Partykuła życząca; w połączeniu z trzecią (rzadziej z pierwszą) osobą czasu teraźniejszego lub przyszłego tworzy formy trybu rozkazującego w różnych jego funkcjach (np. prośby, życzenia, rady, pragnienia itp.); (w tekstach będących przekładami z łaciny „niechać” + czasownik odpowiada łacińskiej formie coniunctivus lub futurum albo imperativus) [w tym: z 1 sg (13)] (83): Niechać też ſwe grozy płodzi/ Zwłaſzcżá gdy tobie nie ſzkodzi. BierEz R4v, B4; proſſę cie wyſlucháy mię w ty^m ale/ niechátz iá będę cirpietz za cię. OpecŻyw [80]v; Niechátz iá pirwey vmrę niżli ty cirpietz będzieſs OpecŻyw 81; ijż iakom go noſila żywégo/ niechátz będę mietz w grobie vmarlégo. OpecŻyw 157, 63v, 81v, 99v, 100v, 103 (16); PatKaz II 20; PatKaz III 132v; WróbŻołt 16/2, 19/3, 82/5, 106/22 [2 r.], 32 [2 r.] (13); Niechać na mię kto chcze to wie Ba wieręć ia wolę zdrowie Nizli ſobie ſwiat zamotać RejJóz C8v; Niechać my okazą ktory ſwięty przes drugiego w ſzedl do nieba SeklKat E2v, H4, I4, V2; A tak niedopuſcay Panie Niechaċ na yego nieſtanié RejKup z4v, y3v, dd2; RejKupSekl a3v [2 r.]; A kto nyeſlucha koſćyołá/ nyechayći będźye zá pogániná y celniká. KromRozm I B3; KromRozm II x; KromRozm III F4v; Niechać idzye gdzye racży by chciał y do dyabłá. RejWiz 29; Leop Num 6/26, 27/6; A w coż go mam cáłowáć/ muſiáłáćbych w iáycá/ Niechayć ich wżdy vbiorą/ pocżkay panie ráycá. RejFig Bb5v; Ten ktoby gi śmiał zgwałćić/ niechać vmrze BibRadz Ex 31/14; A ći wſzyſcy co vfáią w tobie/ niechać ſie rozweſelą y wiecżnie rozráduią [Et laetabuntur omnes qui sperant in te] BibRadz Ps 5/12; Dom Aaronow niechać vfa Pánu [Domus Aharon fidite Domino] BibRadz Ps 113/10, 1.Reg 18/17, 2.Esdr 6/9, Ps 5/11, 34/4, 131/9; BielKron 162, 206; SienLek 176; RejPos 52; BudBib 2.Esdr 6/9; PaprPan Z.

W zaklęciach i przysięgach, mających potwierdzić wiarygodność (ze zdaniami warunkowymi) (5): Ieſtliżem ia wraczał źle tym ktorzy mi złym oddawali (dobroći moie) niechći ſluſznie vpadnę od nieprżyacioł mych beź pożytku. WróbŻołt 7/5; Niechći przylnie ięzyk ku wargam moim ieſtlibym na cię niewſpomionął. WróbŻołt 136/6, 7/6, 136/5; Niechać ſię ták nádemną pomſzczą bogowie/ iáko ia iutro o tym czáſie nie odeymę zdrowia twego BibRadz 3.Reg 19/2.

a. W konstrukcjach bezspójnikowych, odpowiadających zdaniom podrzędnie złożonym (7):

α. W zdaniu przyzwolonym [ze zdaniem podrzędnym zbudowanym według schematu: zaimek względny + forma osobowa czasownika „chcieć”; w antepozycji] (5):

Połączenia: »niechać ... ale przedsię« (1): Niechać go oni vkázuią iáko chcą ná tych puſtyniách omylnych náuk ſwoich. Ale thy przedſię nięchciey [!] ſie vdawáć ná tę puſzcżą. RejPos 261v.

»niechać ... przedsię« (2): Ale niechać ći nowi káznodzieie piſzą y każą/ co chcą/ y dokąd chcą/ my przedſie poſtáremu więcey będziemy ſlucháć/ Ianowey oſmey Papieżowej Rzymſkiej KrowObr 236, B4.

Frazy: »niechać cżyni co chce« (1): Ale niechać Dijabeł/ y s ſlugámi ſwymi / tzyni co chce/ y niechać piſze/ krąży/ radzi/ y g⟨r⟩oźi iáko chce/ przed ſię Pan Kryſtus ſyn Boży/ Krolem być/ y pánowáć/ miedzy nieprzyiaćioły ſwoimi muſi/ y zwycięży ie. KrowObr B4.

»niechać mowi co chce« (1): Oy niechać on mowi co chce kiedy ſie ia ktemu nie znam/ áni temu wierzę. RejZwierc 96v.

β. W zdaniu warunkowym [w antepozycji] (2):

Połączenia: »niechać (...) jedno« (2): A żaſz tak to miła pani mam ſiedzieć na ſparże Niechać iedno tam poſiedzy ſam ći ſie nakarze RejJóz H7v; RejFig Ee.

»niechać ... wnet« (1): Niechać ia iedno wezmę ſwą ſoſnową cżaſzę/ [...] wnet was ſtąd wyſtráſzę. RejFig Ee.

b. Zastępuje spójnik typu „aby, iżby” (7):

α. W zdania dopełnieniowym [w postpozycji] (2): przykaż wſſytkiému ſtworzeniu/ niechátz polutuie męki twégo miłego ſyna ſemną. OpecŻyw 151, 73v.

β. W zdaniu skutkowym, też z odcieniem celu [w postpozycji] (3): RejKup n5v, dd3v; Puść ie niechać ſłużą Pánu Bogu ſwemu [Dimitte viros, ut serviant Domino Deo suo] BibRadz Ex 10/7; Cierpćie mię niechać mowię BibRadz Iob 21/3; Vczyń mleko z miodem zdrowe/ Niechać go ći pożywáią. Ktorzy ſtáry káſzel máią. SienLek 85.

Cf NIECH, [NIECHAJŚCI], NIECHAJŻEBY, NIECHAJŻEĆ, NIECHBY, NIECHŻE

ZZa