NIECHŻE (543) pt
niechże (279), niechajże (255), niechaż (7), niechajż (2); niechże LibLeg, RejŁas (2), RejRozm, LeszczRzecz, Mącz, HistLan, KuczbKat (7), KochMon, RejPosWstaw (6), MycPrz, BudNT, SkarJedn (4), SkarŻyw (7), KlonŻal (3), KochSz, WerGośc, WisznTr (4), GostGospSieb, GrochKal, Phil, OrzJan, JanNKarGórn, ZapMaz, PowodPr (2), SkarKaz (14), GosłCast (4), PaxLiz (2), SkarKazSej (2), KlonFlis, SkorWiszn, RybWit, ZbylPrzyg; niechajże OpecŻyw, ForCnR, FalZioł (2), RejPs, SeklWyzn, MurzHist, MurzNT, KromRozm III, Diar, GliczKsiąż (5), GroicPorz, LeovPrzep (2), LeovPrzepSamb, GórnDworz (13), RejPosWiecz2 (8), WujJudConf, HistHel, Strum (5), BiałKaz, NiemObr (26), ReszPrz, BielSen, KochAp, SarnStat, CiekPotr, CzahTr (4), KlonWor (2), PudłDydo; niechże : niechajże : niechaż : niechajż RejJóz (2:1:–:2), RejKup (1:1), HistAl (1:1), LubPs (23:1), KrowObr (1:5), RejWiz (4:4), Leop (16:2:6), OrzList (1:2), RejFig (1:1), RejZwierz (7:2), BibRadz (7:40), OrzRozm (1:6), BielKron (–:5:1), GrzegRóżn (1:7), OrzQuin (4:6), SarnUzn (2:2), SienLek (3:2), RejAp (1:1), GrzepGeom (2:2), RejPos (1:10), GrzegŚm (1:1), RejZwierc (19:5), BudBib (5:1), CzechRozm (7:2), PaprPan (6:1), ModrzBaz (7:6), KochOdpr (1:2), Oczko (2:2), KochPs (4:7), MWilkHist (2:1), CzechEp (19:1), BielSjem (2:2), PudłFr (1:1), ArtKanc (5:1), PaprUp (1:2), ActReg (1:1), LatHar (13:16), WujNT (25:13), SiebRozmyśl (2:3).
W pisowni łącznej (525), w rozłącznej (18).
Oba e jasne; w niechaż a pochylone; -åjże (243), -ajże (1); -åjże : -ajże KrowObr (4:1).
Sł stp, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.
Partykuła życząca; w połączeniu z trzecią (rzadziej z pierwszą) osobą czasu teraźniejszego lub przyszłego tworzy formy trybu rozkazującego w różnych jego funkcjach (np. prośby, życzenia, rady, pragnienia itp.); (w tekstach będących przekładami z łaciny „niechże” + czasownik odpowiada łacińskiej formie coniunctivus lub ‒ rzadziej – futurum) [w tym z: 1 sg (17), 1 pl (6)] (543):
OpecŻyw 143;
ForCnR D2;
FalZioł I 62a;
LibLeg 10/59v;
RejŁas w. 76;
RejPs 31v;
SeklWyzn f3;
Niechayż mnię nicz nie vnoſi czo cznocie przyſluſzy RejJóz F2v,
B;
RejRozm 399;
RejKup n7v,
cc5;
HistAl Ev,
F6;
MurzHist N4;
MurzNT 198v;
KromRozm III I4v;
Diar 45;
GliczKsiąż D,
D5v,
K2v,
L7v,
P3v;
Gdyż ſie tobye podoba ná wſſem żywot ćichy/ Nyechże nye máżę rąk ſwych rozlicżnemi grzechy. LubPs I4v,
B5,
E2,
E3v [2 r.],
H2v,
H4v (
20);
GroicPorz pp2;
Ieſli kto mowi/ niechayże mowi iako wyrok Boży. KrowObr 20,
70v,
81,
132v,
191v,
236;
A coś pocżćiwie nábył niechay thu zoſtánie/ A co komu należy niechże przydzye ná nie. RejWiz 105v,
A2v,
51v,
165,
183v,
187v,
191;
Dobrá ieſt mowá Páńſka/ kthorąś mowił: Niechaż będzie pokoy y prawda zá dni moich. Leop 4.Reg 20/19,
Lev 24/14,
2.Reg 19/38,
3.Reg 18/23 [2 r.],
22/17,
2.Par 14/11 (
23);
Niechże tedy W. M. przy ſwoim Medyatorze zoſtánie/ my przy ſwoim zoſtániem daliBog prawdźiwym OrzList h,
iv;
LeszczRzecz A3v;
RejFig Ee4;
Co mu ſie nie podoba/ niechayże pogáni/ A powoli niech mowi/ potym o to z námi. RejZwierz 60;
Gdy chędogo ná ſtole/ chędogo w komorze/ Wnet przypádnie dobra myſl/ niechże ią cżárt orze. RejZwierz 135,
kt,
45v,
84v,
106,
107,
141;
Drudzy wykłádáią á mamli zginąć niechayże zginę. BibRadz I 271b marg, Gen 1/26,
16/5,
43/9,
14 [2 r.],
47/6 (
38);
Niechayże tedy Krol náſz y bierze y dáie/ dźielnym j ſzczodrobliwym Krolem w Polſzce będźie OrzRozm O,
C2v,
N3,
O2v,
V2v,
V3;
Kthora ſie mnie będzie podobáłá álbo memv ſynowi tę poymie/ niechaż ony mnie tego áni memu ſynowi nie roſkázuią. BielKron 319v,
255,
[3322],
459v,
463v [2 r.];
GrzegRóżn Bv [2 r.],
B2v [2 r.],
C4,
Gv,
H4v,
O2v;
Valeant qui inter nos dissidium volunt, Niechże ſie wiozą precz którzi miedzi námi roſtyrk czynią. Mącz 474a;
OrzQuin G3,
I4v,
K,
Pv,
Q (
9);
SarnUzn Ev,
F3,
[G2],
H2v;
SienLek 118v,
141v,
142,
176v,
189;
LeovPrzep E2v;
LeovPrzepSamb b3v;
RejAp 192 [2 r.];
Niechayże thedy ći ſtárcy/ thámtych ſwoich nie chwalą ſtąd/ iż nieumieiąc zle cżynić/ nie cżynili GórnDworz Iv,
B5v,
E3 [2 r.],
E7,
G6,
G6v (
13);
GrzepGeom E,
E2,
E3,
G2v;
RejPos A2v,
60,
88,
109v,
161v (
8);
RejPosWiecz2 91,
94v [2 r.],
95 [5 r.];
GrzegŚm 49;
Niechże mię tedy kto chce iák racży ſzácuie/ Wſzák wiem iż ludzki ięzyk mędrſzym nie borguie. HistLan F6;
Fráſuie śie kto miedzy wámi? niechże śie modli. KuczbKat 405,
150,
170,
210,
405,
410 [2 r.];
Kto tu wchodzi tymi drzwiámi. Niechże będzie wiernie z námi. RejZwierc 236v,
A2v [2 r.],
5,
5v [2 r.],
12,
15v (
20);
KochMon 22;
WujJudConf 90v;
RejPosWstaw 42 [2 r.],
[1103]v,
[1432]v,
[1434]v;
BudBib b3,
b4v,
4.Reg 9/15,
Tob 10/14;
HistHel B4v;
Niechże będziemy Pánie w twey obronie/ gdyż wſzyſtko w tobie mámy ſwe vfánie/ że ſam oddáliſz wſze nieprzyiaćioły MycPrz I [A3];
Strum Fv [2 r.],
G,
N4,
P2;
BiałKaz D3;
BudNT przedm c5v;
Ieſli kto chce zá mną iść/ niechże záprzy ſámego ſiebie/ á nieſie krzyż ſwoy/ náſláduie mię. CzechRozm 225v,
40v [2 r.],
102,
187v,
229v,
236;
PaprPan A4,
D4v,
Aa2,
Cc3v;
ModrzBaz 3,
10,
10v,
23,
40 (
12);
SkarJedn 21,
100,
188,
399;
KochOdpr C,
C2,
C4;
Oczko 20v,
21,
26v,
31;
Niechże im téż ich pokarm kośćią w gárdle ſtánie KochPs 101,
30,
36,
164 [2 r.],
165 [2 r.],
168 [2 r.],
188,
189;
y mowił Iozue: zfráfowałeś nas/ niechże ćię teſz dziś Bog zfráſuie. SkarŻyw 502,
51,
92,
207,
242,
567,
589;
MWilkHist F4v,
G,
I;
CzechEp 52,
65,
107,
116,
126 (
13);
Niechayże tu ſłucháią kátolicy/ iákiemi my tytuły/ páná Chriſtuſá racżymy NiemObr 108,
22,
36,
54,
56,
59 (
26);
KlonŻal D2v [3 r.];
KochSz C3v;
ReszPrz 53;
WerGośc 220;
WisznTr 2,
19,
21;
BielSen 19;
Niechże Exequucya wſzech tych rzeczy będzie BielSjem 28,
11,
21,
23;
PudłFr 22,
67;
ArtKanc P8v,
Q10,
R18;
PaprUp D3v,
K,
K2v;
ActReg 76,
109;
GostGospSieb +4v;
Phil I3;
KochAp 11;
OrzJan 57;
Ieſtemći ia pielgrzymem ná źiemi/ niechże mi táyne nie będą twoie przykazania. LatHar 91,
22,
41,
57,
104,
126 (
21);
iż ieſliby kto niechćiał robić/ niechże też nie ie. WujNT 2.Thess 3/10,
Matth 5/38[37],
s. 184,
204,
249,
256 (
38);
JanNKarGórn G3v;
SarnStat 897;
SiebRozmyśl B,
Bv,
C4v,
Ev,
L2;
ZapMaz II G 97/89v;
PowodPr 41,
85;
Niechże mi ſmákuią potráwy twoie/ niechże ie ſłodko w zębách ſercá mego rośćieram. SkarKaz 161b,
43b,
82a,
123a,
160a,
161b (
15);
CzahTr G4,
K,
Kv;
GosłCast 10,
11;
Niechże ćię Pan Bóg chowa/ ná dálekie látá PaxLiz D3v,
C2;
Zła rzecz gdy wiele roſkázuią: niechże krol ieden będźie. SkarKazSej 690b,
664b;
KlonFlis B3;
SkorWinsz A2v;
KlonWor 12,
82;
Zoſtáwił mi Eneas/ y ſmierći przycżynę/ Y miecż: niechayże Dydo/ ią iuż przez to ſłynę. PudłDydo [B5]v;
RybWit A3;
Ná tym y onym świećie o to bárzo groźi: Niechże ſię táki zbytek więcey nie rozwoźi. ZbylPrzyg B4v.
Z elipsą formy osobowej czasownika (1): Bo ieſliże wam Krolom wolno wſzytko cżynić/ Niechże chociay z dálelá [!]/ wżdy was wolno winić. RejZwierz 16.
Frazy: »niechże będzie błogosławiony« (
1):
Niechże też będą błogoſłáwieni wielce ſláchetni rodźicy twoi/ Ioáchim y Anná LatHar 465.
»niechże będzie błogosławione(-y), chwalebne, pochwalon, wielbione imię pańskie, Bog itp.« = benedictus Deus PolAnt, Vulg; magnificetur nomen tuum Vulg [szyk zmienny] (4:1:1:1): [Pan] Nyechże będzye pochwalon zá ty łáſki ſwoye/ Iż tak weźrzał łáſkáwye ná wołánye moye LubPs P4; Leop 1.Par 17/24; BibRadz Ps 67/36; Niechże będzie błogoſáwiony Bog prawdy ná wieki. BudBib 3.Esdr 4/40, Tob 11/14[18]; niechże chwalebno będźie imię Páńſkie. CzechRozm 229v; LatHar 400.
»niechże będzie chwała, cześć« [w tym: -ć lub tobie = Bogu (3), pańska (1); cześć i chwała (2)] [szyk zmienny] (4:2): RejJóz A5; Niechże ſwięta chwałá Páńſká ná wieki wiekow będzye LubPs X6; RejPosWstaw 22v; Niechżeć záwżdy chwałá będzie/ Od twego ſtworzenia wſzędzie WisznTr 29.
»niechże dosyć będzie« [sygnał zakończenia tematu] (1): Niechże o tey cżęśći doſyć będźie ná ten cżás ty cżytáiąc obacżyſz więcey w piſmie świętym. GrzegŚm 17.
»niechże będzie Pan (Bog) [z kim]« = sit Dominus PolAnt [szyk zmienny] (3): BibRadz Ex 10/10, 3.Reg 8/57; niechże Pan BOG będzie z námi y ze wſzemi wiernymi. CzechRozm 145.
»niechże tak będzie, stanie się« [wyraża ustępstwo, zgodę] (1:1): Niech że ſię ták ſtánie [Fiat, fiat]. BibRadz Iudith 13/26; Niechayże iuż ták będźie CiekPotr 86.
»niechże cię [= Boga} błogosławią, chwalemy, wysławiają; niechżeć [= Bogu] cześć i chwałę dają« (1:1:1;1): Nyechżeć yuż ſwyęći z weſelem cżeść y chwałę dáyą LubPs H; Niechayże ćię wyſławiaią wſzytki twe ſpráwy [benedicant te omnia opera tua] áż ná wieki. BibRadz Tob 3/13[14]; Niechże ćię ſwymi głoſy/ chwalemy tu przez wſzyſtkie cżáſy ArtKanc E7; HEY niechayże ćię błogoſłáwią/ o namiłośćiwſzy IEzu/ wſzyścy niebieſcy twoi Anyołowie LatHar 229.
»niechże błogosławi [komu] Pan (Bog)« = benedicat Dominus PolAnt [szyk zmienny] (5): BibRadz Ps 133/3; Niechże y tobie PAN błogoſłáwi z Syonu: ktory ſtworzył niebo y źiemię. LatHar 62, 68 [2 r.], 105.
»niechże czynią, co raczą« (1): Niechże cżynią co raczą: niech prześláduią z Izmáelem Izááká CzechEp 41.
»niechże się [z kim] dzieje wola [boża], według słow twoich [= bożych]; niechże twoja [= boża] wola będzie (wypełniona)« [szyk zmienny] (2:1;2): Othom ia ieſt ſłużebnicá Páná moiego/ niechayże ſie zemną dzyeie według ſłow twoich. RejPos 270, 273; CzechEp 319; niechże twoiá wola/ będźie po wſzem świećie wypełnioná. ArtKanc P8; Pan niech mną rządźi/ [...] Niechże ſie zemną iego wola dźieie. GrochKal 6.
»niechajże odpoczywa w pokoju« [o umarłym] (1): Niechayże odpocżywa w pokoiu. LatHar 657.
»niechże się (tak) (z)stanie« [wyraża życzenie, prośbę; w tym: komu (2), z kim (1)] = fiat PolAnt (5): Niechay że ſie iuż zemną czo cżas przynioſł ſtanie Aia tobie porucżam ſtołoſcz ſwoię panie RejJóz F7v; BibRadz I 316a marg, Eccli 50/31; O niewiáſto wielka ieſt wiárá twoiá/ niechayżeć ſie ták sſtánie iáko chceſz etc. RejPos 73; Niechże śię też ták nam sſtánie/ prośim ćię náſz miły Pánie ArtKanc O15v.
a.
W konstrukcjach bezspójnikowych, odpowiadających zdaniom podrzędnie złożonym (22):
α.
W zdaniu przyzwolonym [w tym ze zdaniem podrzędnym zbudowanym według schematu: zaimek względny + forma osobowa czasownika „chcieć” (7); w antepozycji (7), w postpozycji (1)] (8):
OrzList h3;
LeovPrzep Kv;
Niechayże thu kto chce wywráca ſobie iáko chce/ nam nielza iedno przy ſzcżyrej prawdzie piſmá ſwiętego przeſtawáć. RejZwierc 10.
Połączenia: »niechajże ... ale« (1): Niechajże tedy będą ważne ile chcą bogáctwá/ zacność rodu/ dużość ćiáłá/ y możność: ále gdźie przyidźie z cnotą ná ſztych/ wſzytko to ma byc [!] zá nic. ModrzBaz 136v.
»niechże ... przedsię« (2): Niechże ná to co chce X. K. mowi/ przedśię iuż nam nigdy fundámentu tego od Bogá ſámego założonego/ nie wydrze CzechEp 318, 269.
Frazy: »niechże się co chce dzieje« (
1):
Choc bych ſie też zanorzył wżdy kiedy wypłynę Niech że ſię czo chcże dzieie ia przy cznocie ſtoię RejJóz F7v.
»niechajże co chce [z kim] się stanie« = choćby się cokolwiek stało (1): Vmilknićieſz przedemną á ia niechay mowię/ niechayże iuż co chce ze mną ſię ſtánie [et transeat super me quicquid voluerit transire]. BibRadz Iob 13/13.
β.
W zdaniu warunkowym [w antepozycji] (14):
Wezmi dzięgiel korzenie/ warz ie ſkraiawſzy w cżarnem piwie/ niechayże on cżłowiek truty po ranu y na nocz pije dobri trunek ciepło onego piwa/ winidzie z niego wſzytka trucizna vriną. FalZioł V 74v;
Niech że Cię samego za hetmana mamy! Tak ci wygramy. RejŁas w. 71;
PaprPan S3v.
Połączenia: »niechże ... a« (3): W cżym ieſli ſię X. K. z tych ſłow obacżyć nie może/ niechże ſobie Ambrożego ná to mieyſce przecżyta: á vyźrzy ty ſłowá iego. CzechEp 290, 291, 302.
»niechże jedno« (7): RejWiz 47v; OrzRozm I3v; Niechayże iedno ten Dawid Polſki/ ná thé nie obrzázánégo ſercá/ y nie obrzázánych warg Goliáty/ z káléty ſwéy Królewſkiéy/ tych kámieni dobędźie/ łátwie I.K.M. y to Kácérſtwo potłucze OrzQuin O; Tákże y cżłowiecże przyrodzenie być było natępſze/ niechżeć ſie iedno ćwicżeniem pociągnie/ vyrzyſz żeć ſie y ná práwą ſtronę obrácáć będzie. RejZwierc 112v, 55; PaprPan I2, Ov.
»niechże ... wnet« (1): Niechże lichy prośćinká/ ſwą prawdę vdáie/ A bogáty ſwé fałſzé/ wnet prawdá zá iáie. GosłCast 70.
b. Zastępuje spójnik typu „aby, iżby”; w zdaniu skutkowym, też z odcieniem celu [w postpozycji] (3): A poday mi w vpádku mym możną rękę twoyę/ Nyechże też yuż s ſiebye złożę kyedy ſproſność ſwoyę. LubPs G; RejFig Bb6v; Otóż ią obie ręce dawam pánu mému/ Dawam: niechże mię karze/ wſzák to wolno iemu. GosłCast 20.
Cf NIECH, 2.
NIECHAĆ, [NIECHAJŚCI], NIECHAJŻEBY, NIECHAJŻEĆ, NIECHBY
ZZa
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}