[zaloguj się]
[pdf]

NIECHBY (312) pt

niechby (193), niechajby (118), niechaby (1); niechby UstPraw, RejFig, RejPosWstaw (2), PaprPan (2), Oczko, SkarŻyw, ArtKanc, ActReg, GostGospPon (2), WujNT, GrabPospR (6), PowodPr (2), GosłCast; niechajby OpecŻyw, RejPs, ComCrac, BibRadz (2), BielKron (2), Mącz, Strum, PudłFr, GórnRozm (4), GórnTroas, KochAp, KochFrag; niechby : niechajby LibLeg (25:3), RejKup (1:1), GliczKsiąż (7:18), Leop (2:2), RejZwierz (1:1), GórnDworz (2:8), RejPos (1:1), BielSat (1:1), RejZwierc (1:1), CzechRozm (5:2), ModrzBaz (81:33), CzechEp (21:2), BielSjem (3:3), GrabowSet (4:1), VotSzl (10:23), PudłDydo (1:1); niechby : niechaby LubPs (5:1).

niechby, niechajby (291), by niech, by niechaj (20); by niechaj OpecŻyw, GórnTroas; niech(aj)by : by niech(aj) LibLeg (26:2), ModrzBaz (101:13), CzechEp (22:1), GórnRozm (2:2).

W pisowni łącznej (266), w rozłącznej (46).

e jasne; -å(j)- (112), -aj- (1); -åj- : -aj- CzechRozm (1:1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. niechać.

Partykuła życząca; w połączeniu z trzecią osobą (też formą nieosobową lub pierwszą osobą) tworzy formy trybu przypuszczającego, wyrażające postulat, życzenie, prośbę, zezwolenie, radę itp. (w tekstach będących przekładami z łaciny „niechby” + czasownik odpowiada łacińskim formom coniunctivus, coniugatio periphrastica passiva oraz wyrazom „debet”, „licet”, „oportet”) [w tym z: impers (26), 1 sg (5), 1 pl (1)] (312): ijż iako ijch miloſtz niebyla rozdzielona/ tako by też niecháy byla ſmiertz ij męka iedna. OpecŻyw 85; Ale yeſlybi yachacz mvſyala za ych radą y postanowyenym tedi bi niech yey [miłość] the rzecz pretko odprawowala LibLeg 11/42v; y otim też niechbich wiedzial przes tego ſlvzebnyka mego ktorą karnoſczią thy lyvdzie ſloczinczi mayą karany bicz. LibLeg 11/66, 6/157, 7/99v, 10/61v, 92, 92v (25); RejPs 192; ComCrac 21v; RejKup cc5 [2 r.]; Ocyec ſyná ſwego nyechby ná małżeńſtwo námawyał GliczKsiąż O7; Teraz o tym wychowányu dzyatek do[ſi]c[/] nyechayby káżdy zá wdzyęcżne prziyął/ to com piſał GliczKsiąż Q3v, A4v, E6v, F5v [2 r.], F8, G4 [2 r.] (24); Nyechby ſproſnym wſtydem obtocżeni byli/ Ci ktorzy w złoſciach ſwych ná myę ſie zburzyli LubPs Q3, M3, dd6v, ee3v; Leop 3.Esdr 2/21, 6/21, Esth 2/2, 9/13; UstPraw D3; RejFig Cc7; niechaybyſmy ſie wżdy po ſierśći ználi RejZwierz 40v; BibRadz Gen 18/32, 23/9; BielKron 25v, 313v; Iuż tedy/ y to/ y czo drugiego ktemu/ niechaiby miał pan zá iedno lekárſtwo przećiwko temu/ żeby poddáni nowych rzecży w páńſwie zácżynáć/ ábo nowego páná pragnąć nie mogli GórnDworz Hh8, B8v, M6, Hh5v [2 r.], Ii2v [3 r.], Ii7 [2 r.]; Iż moy miły Pánie com iedno ná kimkolwiek wyfáłſzował á wyzdrádził/ niechaybych cżworáko nágrodził. RejPos 351, 289; BielSat L4, Nv; RejZwierc 251v, 253; RejPosWstaw [414], [1434]; Strum D4v; A ták ćię proſzę/ niech bym też od ćiebie mogł mieć wyznánie o Iezuſie Chriſtuſie ſynu Bożym CzechRozm 11, 3, 25v; PaprPan Cc3v; á ktorzi niechcą robić/ ći też [...] niechby nie iedli. ModrzBaz 13; Zwierzętámi by niememi táki niech rządźił/ nie ludźmi rozumnymi/ ktoby chćiał áby ſie poddáni iego do tego zwycżáili. ModrzBaz 81v; A gdyby iuż z onego vrzędu wyſtáli/ toby w ten cżás/ ieſliby który ná vrzędźie wyſtąpił/ niechayby był karan. ModrzBaz 91v; tedyć też do woyny trzebá koni dobrych: ktoreby też niech dobrze karmiono ModrzBaz 110; Gdy ſię też ſchodzą do łupu/ ábo do dźielenia żywnośći/ niechby nie wedle woli ſwey niecżynili: áleby niech wſzytko Rotmiſtrzom było porucżono. ModrzBaz 114; Tożby ſię niechay rozumiáło o máiętnośći ślácheckiey w ktorey kmieći niemáſz. ModrzBaz 122v; Záprawdę niechby nikomu tego vrzędu nieporucżano/ iedno temu/ ktoryby powagą/ náuką/ doświádcżeniem rzecży/ y zwierzchnośćią przed inſzemi wiele miał. ModrzBaz 132; Zmáiętnośći iego niechby byłá nagrodá vkrzywdzonemu: á oſtátek do poſpolitego ſkárbu niechby obrocono. ModrzBaz 139v, 10 [2 r.], 11v, 14 [2 r.], 14v, 20 [3 r.] (113); SkarŻyw 212; proſzę y dla Páná Bogá niechby y ſam X. K. w to pilno weyźrzał/ boć idźie o iego zbáwienie. CzechEp 17; A co ſię tknie Eliaſzá: kto nim nie ieſt/ iáko y Fineeſem/ duchá iego od Bogá nie máiąc niechby ſię ſam nim nie cżynił/ áni ſobie duchá iego przycżytáł CzechEp 49, 12, 50, 97 [2 r.], 281, 290, 321; Aby też vſtáwicżna ſłużbá v nas byłá/ Niechby rok każda źiemiá koleią ſłużyłá. BielSjem 19, 18, 24, 27, 33, 37; PudłFr 73; ArtKanc M16v; A o te inſze zbrodnie/ y niechay by prżećię bannitio byłá/ lecz citra infamiam. GórnRozm Lv, E4, Lv, L4v; ActReg 80; GostGospPon 170 [2 r.]; Nasby niechay płákano/ nie my Polixény GórnTroas 64; GrabowSet D3, I3, I3v; KochAp 8; GDy będą Bogá vſtá wyznawáły/ Niechayby ſie go y ſpráwy nieprzáły. KochFrag 39; WujNT 2.Cor 10/2; A ktoby ſię wedłuk tákich Conſtitucyi nie záchował niechby nic inſzego nie popadł/ iednoby był notatus iáko imbellis GrabPospR K3v, Mv, M3v, M4v [3 r.]; PowodPr 47, 82; Ktorzy Rotmiſtrze/ Porucznicy/ towárzyſze/ niechayby vſtáwicznie przy rotach mieſzkáli. VotSzl E3v, D [3 r.], Dv, D2v, D3 [3 r.], D3v [8 r.] (33); GosłCast 32; PudłDydo B4.

W zaklęciu mającym potwierdzić wiarygodność (ze zdaniem warunkowym) (1): Niechby ku cżeluſciam moim moy nędzny ięzyk przyſtał/ Ieſlibych mieyſcá ſwoiego kiedy roſpomnieć nie miał LubPs dd6.

Frazy: »niechaby Pan błogosławił« (1): Nyachaby cye Pan s Syonu wyecżnye błogoſłáwił LubPs dd3v.

»co ty chcesz, niechby było« [wyraża zgodę z wolą bożą] (1): nie co mnie miło/ Owſzem co ty chceſz/ niechby Oycże było. GrabowSet E.

»niechby tak było« [wyraża ustępstwo, zgodę] (8): Esto sane, A áczby ták było Bá dobrze niechąyby [!] ták było/ álbo niechay/ ták będzie. Mącz 367b; CzechRozm 26v; ále niechby to ták o ſtrużkach/ á małych krynicach było: á o wielkich rzékach co rzeczem? Oczko 8; CzechEp 14, 17, 58, 96, 384.

»niechby tak było« [wyraża postulat] (1): Niechby to ták było/ żeby ſie nam nie trzebá ſpuſzcżáć/ cále we wſzyſtkim/ ná ſámę łáſkę Bożą/ [...] ále też y ná náſze właſne vcżynki CzechRozm 212.

a. W konstrukcjach bezspójnikowych, odpowiadających zdaniom podrzędnie złożonym (16):
α. W zdaniu przyzwolonym [w antepozycji] (4): niechbi czy bily chocza panowye pogranyczny, waschi abo pansczy ſlvzebnyczi albo yeſly ſzlyachta yeſly tesch pospolyczy livdzie bily. ktobikolwiek bil. abiſczie ſye dowiadowaly spylnoſczia. LibLeg 10/93v.

Połączenia: »niechby ... ale« (2): Niecháyby to ták było co ſie tknie tych rzećży źiemſkich y ſámey źiemie/ ná ktorey Bog iednym ludźiom/ nád drugimi zwierzchności vżycżył/ y Pány ich nád nimi cżyni/ y Pány názywa: ále to zá tym iść nie może/ áby ći ktorzy ná źiemi pánuią/ mieli też być y ná niebie Pány? CzechRozm 123; ModrzBaz 30.

»niechby ... przedsięby« (1): Bo niechby ták było/ żeby Ian ś. piſał o ſynu Bożym/ przedtym náſzym Iezuſem Chriſtuſem/ iuż w ſkutku będącym ná pocżątku/ ktoregoby ſłowem/ wedle nich zwał [...] przedśięby X. K. tym wćielenia nie dowiodł. CzechEp 159.

Fraza: »niechby tak było« [wyraża ustępstwo, zgodę] (3): CzechRozm 123; Niechby ták było [Fac vero]/ że w rzecżách trudnych trzebá śię tego dźierżeć ná co więcey ich wotuie: ále w rzecżách iáſnych á łácnych/ áza nie więcey śię ſámey ſzcżerośći rzecży mamy trzymáć/ niżli mnoſtwá mowiących? ModrzBaz 30; CzechEp 159.
β. W zdaniu warunkowym [w antepozycji] (12):

Połączenia: »niechby ... a« (5): CzechRozm 130v; ale niechby ſię I. M. X. K. ſłowam Ambrożego ná to mieyſce przypátrzył/ á vyźrzy iż ták ná nie piſze. CzechEp 201, 155, 191, 404 marg.

»niechby ... aliści« (1): A niechby wżdy w goſpodzye/ co ieść vcżyniono/ Aliśći ze wſząd bieży/ wnet łotroſtwo ono RejZwierz 137.

»niechby jedno« (5): Niechby iedno kto bácżny/ á nie lipkimi ocżymá w nie weyźrzał/ vyźrzy tego więcey. CzechEp 186, 121, 294, 418; Niechayby iedno ſpytał/ gdzie ſie mátká dziáłá/ Pięknego Iuliuſá/ naydzie że ſtrádáłá/ Zywotá PudłDydo B3.

»niechby ... wnetby« (1): OEtá Ephialtes oni Obrzymowie/ Co byli dawnych cżáſow nalepſzy mężowie/ Niechby ſie tu do Ruśi tylko vkazáli/ Wnetby ſie Ciemierzyńſcy z nimi probowáli PaprPan E3v.

b. Zastępuje spójnik typu „aby, iżby” (4):
α. W zdaniu dopełnieniowym [w postpozycji] (1): Według tego tedy ſpráwowáć ſie máyą rodzicowye/ nyechayby myęſſáli podcżás karánie yákye yákoby kwasne do miłosći/ kthora yeſt rzecż ſlodka. GliczKsiąż F8v.
β. W zdaniu skutkowym, też z odcieniem celu [w postpozycji] (3): atho biſczie prawdzywie dowiadowali thich ktorzi tham biły dowodnie niechbi wieczey sli sye nie płodzil LibLeg 10/57, 10/59v; Náwroć ſię do nas/ Oycże dobrotliwy/ A vśmierz gniew ſwoy/ coś nas nim poráźił/ Niechby pogány/ á nie twoy lud káźił. GrabowSet E3v.

Cf NIECH, 2. NIECHAĆ, [NIECHAJŚCI], NIECHAJŻEBY, NIECHAJŻEĆ, NIECHŻE

ZZa