[zaloguj się]
[pdf]

NIELUDZKOŚĆ (15) sb f

nieludzkość (14), nieludskość (1) Calep.

W pisowni łącznej (13), w rozłącznej (2); -dz- (12), -e- (2).

e jasne; -ości-; -ość (2), -óść (1) Mącz (2 :1).

Fleksja
sg pl
N nieludzkość
G nieludzkości nieludzkości
A nieludźkość
I nieludzkością
L nieludzkości

sg N nieludzkość (7). ◊ G nieludzkości (4). ◊ A nieludźkość (1). ◊ I nieludzkością (1). ◊ L nieludzkości (1). ◊ pl G nieludzkości (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) i XVIII w. s.v. ludzkość.

1. Nieumiejętność kulturalnego współżycia z ludźmi, nieżyczliwość; niegościnność; inhospitalitas Mącz, Calep; sinisteritas Mącz (5): Sinisteritas, Opáczność/ niepráwość/ nieżiczliwość/ nieluckość. Mącz 395b.

nieludzkość do czego (1): Inhospitalitas – Nie ludskosć do prziięczią czudzich ludzi w dom. Calep 537a.

nieludzkość przeciwko komu (1): Inhospitalitas, Nieludzkość przećiwko gośćiam. Mącz 159a.

nieludzkość czyja (1): Chwali Gáiuſá/ [...] iż gośćie wdzięcznie przyimuie. 9 Przydáiąc nieco o Dyotrepowych potwarzách y nieludzkośći. WujNT 3.Ioann arg.

Szereg: »nieobyczajność i nieludzkość« (1): niekaże śię téſz nieobyczainiością i nieludzkością przykrzyć MurzNT 43v.
2. Postępowanie niegodne człowieka, nieprzyzwoitość [czyja] (1): Nieludzkość Sodomcżykow. BielKron 12 marg.
3. Okrucieństwo, brak miłosierdzia; surowość; asperitas Mącz; inutilitas PolAnt; barbaria, barbaries, diritas, duritas, immodestia, inhumanitas, morositas Cn (8): Mącz [18]a; BudBib Tob 4/14; Záprawdę y bezpráwie ſię dźieie/ y wielka ſię nieludzkośc [!] okázuie [ab humanitate multum disceditur]/ gdy y tę potrzebę bronienia Rzecżypoſpolitey ná nie [kmiecie] wkłádáią. ModrzBaz 124.

W przeciwstawieniu: »dobrotliwość ... nieludzkość« (1): Oná [miłość niebieska] ieſt mátką roſkoſzy/ pokoiu/ ćichośći/ dobrothliwośći/ á wielkim nieprzyiacielem nieludzkośći/ y obrzydłey gnuſnośći GórnDworz Mm6v.

Szeregi: »nieludzkość i krwie roźlanie« (1): Boże áby ſię tákich/ iáko monſtrow iákich/ máło náydowáło/ ktorzy ſrożſzey niźli beſtye nieludzkośći y krwie roźlania pełni ſą SkarKazSej 670a.

»nieludzkość i okrucieństwo« (1): Izráelczycy [...].widząc tháką w nim nieludzkoſć y okrućieńſtwo odćiągnęli od niego. BibRadz I 203d marg.

»nieludzkość i tyrańskie serce« (1): Dla tey nieludzkośći y tyrańſkiego ſercá/ [...] ktore ſą w heretykách/ nie może nic dobrego od nich czekáć Rzeczpoſpolita SkarKazSej 688a.

a. Okrutny uczynek, tortury (1): (marg) Trzaſki zá páznokćie zábijano. (–) ná Sędziego záwołał/ áby więcey oney nieludzkośći nieużywał SkarŻyw 441.
4. Wstrętny, niegodny człowieka czyn [czyja = z punktu widzenia czyjego] (1): nie możemy nieludzkośći Egipſkich [abominationes ... Aegyptiorum Ex 8/26] ofiárować/ bo ieſli to zábijemy co oni chwalą/ vkámionnią nas. BielKron 29v.

Synonimy: 1. nieobyczajność, niewdzięczność, nieżyczliwość, opaczność; 3. nielitościwość, nielutość, okrucieństwo, srogość.

Cf LUDZKOŚĆ

MM