[zaloguj się]
[pdf]

NIEWDZIĘCZNOŚĆ (206) sb f

niewdzięczność (201), niewdzieczność (3), niewdzięczność a. niewdzieczność (2); niewdzieczność MurzNT, Mącz, PowodPr.

W pisowni łącznej (205), w rozłącznej (1).

Oba e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N niewdzięczność
G niewdzięczności
D niewdzięczności niewdzięcznościåm
A niewdzięczność niewdzięczności
I niewdzięcznością niewdzięcznościami
L niewdzięczności

sg N niewdzięczność (40). ◊ G niewdzięczności (45). ◊ D niewdzięczności (8). ◊ A niewdzięczność (71). ◊ I niewdzięcznością (15). ◊ L niewdzięczności (10). ◊ pl D niewdzięcznościåm (1). ◊ A niewdzięczności (15). ◊ I niewdzięcznościami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Brak poczuwania się do wdzięczności za dobrodziejstwo lub pomoc; wzgardliwe odrzucanie dobrodziejstwa; ingratitudo Mącz, Modrz, JanStat, Cn; ingratus animus Cn [w tym: czyja (87); w tym: pron poss (36), G sb i pron (28), ai poss (23)] (201): OpecŻyw 59, 99; WróbŻołt aa3; RejPs 156v; LubPs D4v, Mv marg; Bo to ieſt nieiákie okazánie niewdźięcznoſći/ y iákoby wzgárdzenie/ gdy kto Przywileiu álbo iákiego dobrodźieyſtwá nádánego ſobie od Páná ſwego/ nieużywa. GroicPorz kv, bb4v; Leop *A3v, 1.Reg 12 arg; Wylicża dobrodźieyſtwá kthore Pan zniosł na ſyny Izráelſkie/ á vkázuie iáka w nich niewdźięcżność byłá. BibRadz Os 11 arg, I 183d marg, 358c marg, Mich 6 arg, I 468c marg, II 14d marg, 37b marg; BielKron 24, 31 marg, 67, 246, 301v; Mącz 149b, 217d, 256a; RejAp 46, 124v, 137; GórnDworz Aa4; HistRzym 112, 135 [2 r.]; A iż nie było tego wdzyęcżno ono nędzne á vpádłe miáſto/ ſłuchaj iáki ſrogi dekret Pan vcżynił nád nim zá tę niewdzyęcżność iego/ mowiąc: Iż oto iuż ocży twoie záſlepione będą RejPos 196v, [36]v, 54, 86, 146v, 157 marg (24); BiałKat 113v; Bo zábrawſzy od oycá wſzytki máiętnośći/ Okazał mu po ſobie tákie niewdzięcżnośći/ Iż zániedbał ſtáruſzká w zeſzłych leciech iego HistLan B4v, ktv, D, Dv, F2, F2v, F3v; RejZwierc 126v; WujJud 261v; Wſzákże nie idźie to ſtąd áby gdy oni odrzucáią co im bywa dano/ áby Kryſtuſowá łáſká tym niſzcżeć miáłá [...] Bo dla ich niewdzięcżnośći/ nie zmienia ſie właſność áni ſie nic nie odeymuie Wiecżerzey Páńſkiey. WujJudConf 261; ſynowie dobrze záſłużonych ludzi doznawáią práwie niewdzyęcżnosći tych ktorym wielkie dobrodzyeyſthwá cżynili rodzicy ich, RejPosWstaw [414]v, 42; BudNT Hh6v; PaprPan Ffv; SkarŻyw A5v, 113, 355, 369; A ieſliby co s tych condiciy przeſtąpili/ áby winę y karánie pobránia dobr nádánych/ dla niewdzięcznoſći podlegli. StryjKron 294, A6; KochFr 75; KochPieś 19, 26, 29; Tak ze ony przeciwko niemu/ za roſtropne y ſprawiedliwe Panowanie [...] niewdzietznoſc pokazowali PaprUp A2; GrabowSet N2v; KochFrag 27; LatHar 294, 559 [2 r.]; WujNT 513; SarnStat 588 [2 r.], 631 [2 r.], 1275; HENRYK FRANCVZ/ zá zgodą wśćiornaſtkich obrány: Lecż/ ſnadź prze niewdźięcżność złą/ ſtąd záſię wyzwány. KlonKr wstęp A4v; Ale niewdźięcżnośći ſłuſznie ſie káżdy dźiwowáć może/ iáko potworze iákiey przećiw przyrodzeniu ludzkiemu [...] Przetoż Pogáńſki Poeta wſzyſtkie przymowki y złorzecżeńſtwá zámkął w iednę niewdźięcżność mowiąc: Omnia dixeris, ingratum si dixeris. PowodPr 17; niewdźięcżność ludu onego Zydowſkiego ſproſnieyſzą być kłádźie/ nád wołu y oſłá naſproſnieyſze bydlętá/ ktore iednák znáią Páná ſwego PowodPr 18, 17 [2 r.], 19, 43; Ian Krzćićiel ludźie vpewniał opiſniąc go y iáko báránká do zárzezánia zá grzechy náſze/ y iáko lwá do karánia zá niewdźięcznośći náſze. SkarKaz 1b; CzahTr B3, B4, H3v, I2v [3 r.], 13; SkarKazSej 693a; Gdźieby ná trzećich rokách nie zápłáćił długu Nie ſłowny dłużnik [...] Muśiał iść záprzedány/ zá niewdźięcżność onę. KlonWor 74, 73; PudłDydo Bv, [B5].

niewdzięczność czego (20): yeſt ſpouyedz, yedna oſkarzycz ſwe grzechy, wtora uyznacz nyegodnoſzcz a nyewdzyącznoſzcz dobrodzyeyſtwa bozego PatKaz III 138; MurzHist Bv; SarnUzn F5 marg; gdy prze niewdzięcżność vpominánia Páńſkiego muśi vpáść na ſwiáth s ſpráwiedliwégo dekrethu Páńſkiego tá gorącość á thá ſuchość. RejAp 134v; RejPos 157, 215, 215v, 237v, [249], 300v, 321; BiałKat 113v; iáko Pan obiecowáć racżył onym złym Ierozolimcżykom ſwoim prze niewdźięcżność náwiedzenia ſwego iż ie mieli otocżyć nieprzyiaciele RejZwierc 255v, Bv, 99; A ták Herennius widząc ich niewdzięcżność iego rády pirwſzey/ podał tę drugą BielSpr 45v; StryjKron A5; Aby zá niewdźięcżnośćią/ Ták hoynych dárow twoich/ Przyrodzenie z krewkośćią/ Nie bráło kaźni ſwoich GrabowSet Fv; PowodPr 17, 18.

niewdzięczność z czego (1): Przykład o niewdzięcżnośći cżłowiecżey z dobrodzieyſtw przyięthych. HistRzym 66.

niewdzięczność ku komu (3): Niewdźięcżność ku Bogu iáko grzechem wielkim. PowodPr 17 marg, 17, 18 marg.

niewdzięczność przeciw(ko) komu, przeciw czemu (8): Niewdzyęcżnoſc mocarzow ſwieckich przećiw ſłowu Bożemu. LubPs F4 marg; Ale oni gdy ſą ſtworzeni/ ſplugáwili imię ſtworzyćielá ſwego okázniąc niewdźięcżność przećiw temu ktory im żywot ſpráwił. BibRadz 4.Esdr 8/59[60]; SarnUzn F4v; BudBib 4.Esdr 8/59[60]; SkarJedn 255; WujNT 136; PowodPr 18, 19 marg.

niewdzięczność za co (3): A to czo chczeſs na Wage włoż A nádrugą moye dobroć Ktoraż ty poznał wiele kroć A ktemu twe niewdzecznoſczy Za me wſſytke vczinnoſczy RejKup bb8; LubPs B3v marg; BibRadz I 3a marg.

niewdzięczność między kim (1): gdy tego Pan nigdy przepuśćić nie racżył y miedzy ludem ſwoim/ gdy poznawał iáką niewdzyęcżność miedzy nimi RejPos 215v.

niewdzięczność w kim (3): BibRadz Is 1 arg; Niewdzięcżność dobroći bożey w obłądzonych. SarnUzn F5 marg; LatHar 262.

niewdzięczność czyja [= wobec kogo] [w tym: ai poss (3), pron poss (1), G sb (1)] (5): BielKron 171v; A nie tylko o niewdzyęcżność ſwoię/ ále y o niewdzyęcżność ludzką záwżdy ſie gniewáć á zá to káráć racżył. RejPos 215v, 194v, 215v [2 r.].

W połączeniach szeregowych (7): A ták dla Páná Bogá nie chcieymy w ſobie okázowáć tego nie cżłowiecżeńſkiego okrucieńſtwá/ á nie krześćiáńſkiey niewdzyęcżnośći á nielitośći przećiw kościołowi Bożemu. LubPs A5; BielKron 201; RejPos 106; RejZwierc 110; A to ſie wſzyſtko działo dla przeſládowánia zazdrośćiwego y niewdzięcznośći/ á dla złego wyrozumienia/ y płochego rozſądku o vmyſle onych ktorzy co piſmem ſwoim ná ſwiátło wydawáią. StryjKron A6; SarnStat 999; SkarKaz 6a.

W przeciwstawieniach: »miłość (2), dobroć, dzięka, nagroda, wdzięczność... niewdzięczność« (6): S tego wiédz ijż wdzięcżnoſtz dobrodzieyſtwa/ ieſt milému bogu wielmi przyiemná/ a zaſie niewdzięcżnoſtz przykrá. OpecŻyw 64; GórnDworz Aa4; Ktory ſie w tey niecnocie gdy iuż raz záplecie/ Iż ſie imie dobroći niewdzięcżnoſcią płáćić HistLan F3v, D4v; WujNT przedm 27; CzahTr B4.

W charakterystycznych połączeniach: niewdzięczność człowiecza, ludu (5), ludzka (9), mocarzow, narodu, niekrześcijańska, pańska, patronow, polska (2), sprosna, synowska (2), szkodliwa, wielka (5), zła, żydowska (4); niewdzięczność darow (4), dobroci, (z, za) dobrodziejstiwa (13), łask, pracy, rady, za uczynności, upominania; niewdzięczność (ku) przećiw(ko) Bogu (5), rodzicom, Zbawicielowi; niewdzięczność od złych; niewdzięczność w Żydziech (2); dozna(wa)ć niewdzięczności (2), nie lubić, mścić się okazanie, skaranie, sromać się, wiarowαć się; dla niewdzięczności cierpieć (2), karać, odrzucić, potępiony, (wy)tracić (2); cierpieć z niewdzięczności, karać; cierpieć niewdzięczność, hańbić, (po)karać (4), obaczyć (2), odnosić, (p)okaz(ow)ać (11), pomnieć (2), powiedzieć, przekładać, przepuścić, przypominać, ujźrzeć, uważać, widzieć, zabaczyć, (po)zn(aw)ać (2), zwyciężyć; na niewdzięczność patrzyć, piecza, skarżyć (uskarżać) (2); o niewdzięczność gniewać się, sądzony; prze niewdzięczność ganić, karać, odrzucony, odstępować, wyzwany; dekret za niewdzięczność (2), karać, karanie (2), odstąpić, plaga (2), pomsta (2), popchnąć, strącić (2), strofować; niewdzięcznością oddawać, utracić; okazować się z niewdzięcznością; za niewdzięcznością odstąpić; w niewdzięczności karać (2), obwinowany, stać.

W charakterystycznych połączeniach przyimkowych: dla niewdzięczności (19), na niewdzięczność (12), o niewdzięczność (3), prze niewdzięczność (8), w niewdzięczności (4), z niewdzięczności (4), za niewdzięczność (20).

Zwroty: »nagradzać niewdzięcznością« (1): O mizerny Kácerzu iákoż to złą odpłátą ták wielką miłość Bożą nágradzaſz thą niewdzięcżnoſcią SarnUzn F5.

»niewdzięcznością płacić« (3): GórnDworz Aa4; A przedſię im to oni niewdzięcżnoſcią płácą HistLan F3v, F3v.

Wyrażenie: »grzech niewdzięczność, niewdzięczności« (3:1): Abowiem Pan Bog zá ten grzech niedbáłośći á niewdzięcżnośći ludzkiey/ ták záſlepi ocży cżłowiecże/ iż chocia iáwnie widźieć będą/ thedy nic nie zrozumieią RejPos 67; iáko ten grzech niewdzyęcżność ieſt ná wielkiey piecży v Páná náſzego RejPos 215v, 196v [2 r.].
Szeregi: »grzech a niewdzięczność« (1): Słuchayże zá coć to Pan dáie thákowe omylne doktory twoie: Zadna inſza przycżyná nie ieſt/ iedno grzech a niewdzyęcżność twoiá RejPos 205v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»niedbałość a (i) niewdzięczność« [szyk 3:2] (5): RejPos 67, 262v, 345; Ale potym poznaſz co to ieſt wzgárdzić thákiego Páná ſwego [...] bo to káżdemu tákiemu Pan obiecáć racżył/ zá thy ſproſne niewdzięcżnośći á niedbáłośći iego. RejZwierc 259v; BiałKaz M3v.

»nienawiść i niewdzięczność« (1): Táka byłá y nienawiść y niewdzięcżność Grekow przećiw Rzymſkiego kośćiołá ludziom SkarJedn 255.

»niepilność i niewdzięczność« (1): A kto ma/ będźie mu przycżyniono: kto záſię nie ma (przez niepilność y nie wdźięcżność ſwoiey [!]) y to co ma/ będźie od niego oddalono LatHar 559.

»niewdzięczność i nieposłuszeństwo« (2): y owſzemby nam niewdźięcżność y niepoſłuſzeńſtwo łácno przycżytać możono BibRadz *4v; WujJud 2v.

»nieprawość i niewdzięczność« (1): Bog mocni ieſt mśćićiel ná Niebie ktory śię mśćić będzie niepráwośći/ y niewdźięcżnośći/ wáſzey BiałKaz M3v.

»niewdzięczność a (i) niesprawiedliwość« (2): iż ią dla tey niewdzięcżnośći á dla nieſpráwiedliwośći wáſzey dam was poſieść obcym narodom RejZwierc 236v, 97v.

»niewdzięczność i nieżyczliwość« (1): Niedárzył Bog tych pomocy[...] dla niewdźięcżnośći y nieżycżliwośći ich. PowodPr 57.

»niewdzięczność a obraza« (1): przećiw tákiey niewdźięcżnośći á obráźie Páná Bogá/ wzywa na świádectwo niebá y źiemie PowodPr 18.

»niewdzięczność i upor« (1): Ezáiaſz háńbi niewdzięcżność y vpor w Zydźiech. BibRadz Is 1 arg.

»niewdzięczność a wzgardzenie (a. wzgarda)« (2): iż thá plagá nacżęſciey ná ſwiáth przypádáłá zá niewdzięcżność á zá wzgárdzenie ſłowá Páńſkiego RejAp 134v; CzahTr A3.

»niewdzięczność a zdrada« (1): Sromáimyśię takowyi niewdzięczności a zdrady naſzyi/ którzy śię prawdy nám wiadomyi wſtydzięmy MurzNT 61.

»niewdzięczność i złość« [szyk 1:1] (2): BibRadz *2v; ktore to Zydy dla tey niewdźięcżnośći y złośći odrzućił P. Bog/ y pokarał ie w gniewie ſwoim SkarKaz 275b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (9): iáko ieſt rzecż brzydliwa á w wielkim omierżeniu v niego/ niewdzyęcżność ſwiátá tego łaſk a dobrodzyeſtw iemu nádánych od niego. RejPos 321; Ale iad niewdzięcżnośći gdzie ſie w kogo wkrádnie/ Trudno go pohámowáć wynurzy ſie ſnádnie. HistLan F4; ModrzBaz 135v; StryjKron A6 [2 r.]; Niewdźięczność mię ludzka potępiłá: Boday ſię źle w rychle zápłáćiłá. KochFr 74, 76; GrochKal 19; Y pewna to/ co nápiſał Bernárd ś. iż niewdźięcżność ieſt głownym nieprzyiaćielem łáſki/ y ieſt zbáwieniu przećiwna. LatHar 559.
2. Nieżyczliwość, niechęć (1): Bo ieſli w káżdym ſynu nieod⟨dawáiącym c⟩áłej powinnośći rodzicom ſwym/ go⟨dno to ieſt ſtr⟩ofowánia/ y przetho w ohydę do ludzi ⟨przechodzi/ i⟩áko dáleko then więtſzey przygány y od wſzech niewdzięcżnośći odnośić nie ma/ kthory będ⟨ąc⟩ ⟨wycho⟩wány in gremio Oycżyzny ſwey [...] sſtáie ſie niewdzięcżnym iey dobrodziey⟨ſtw⟩á. Phil Bv.
3. Brak urody, wdzięku; bycie niemiłym; asperitas, durcies, siccitas Mącz; iniucunditas Calep (4): Siccitas orationis, Nieſmáczność/ niewdzięczność. Mącz 391b, [18]a, 98a; Calep 538a.

Synonimy: 1. niebaczność, wzgarda, wzgardzenie; 2. niełaska, niemiłość, nieprzyjaźń, odwrocenie; 3. nieludzkość, niesmaczność, srogość, surowość, twardość.

Cf BEZWDZIĘCZNOŚĆ, [NIEWDZIĘCZEŃSTWO], WDZIĘCZNOŚĆ

AK