[zaloguj się]

NIEPRAWIE (143) av

W pisowni rozłącznej (99), w łącznej (44).

Oba e oraz a jasne.

stp notuje, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. prawie.

1. Nie całkiem, niezupełnie, nie dosyć; trochę; minus Vulg; nonamn plane Mącz; ne(c) satis, non prorsus, parum Modrz [w tym: w bezpośrednim połączeniu z przymiotnikiem (26), z przysłówkiem (11), z imiesłowem przymiotnikowym (5)] (126): á to maſz rozumieć o oliwie kthora ieſzcże bywa z Drzewa nieprawie vzrzałego FalZioł III 22c, I 49b, 67a, V 20a; Cżoło zmarſzcżone [...] znamionuie chytrego, taiemnego mężoboycżę, wielkiego rozumu, ale nie prawie dobrey fortuny. GlabGad N4, I2v, M7, N4; BierRozm 14; RejPs 151; RejRozpr F2; RejJóz H7; HistAl C5; Ale to z przodku piſał/ poki yeſſcze nye práwye był prawdy poznał. KromRozm I 14; GliczKsiąż F3v [2 r.], O4v; RejWiz 36v, 96v, 144, Cc3; Leop 2.Mach 15/39; IVdyth [...] Acż nie prawie przyſtało to było niewieſcie. Widząc bliſki vpadek miáſtecżká onego/ Szłá do woyſká y ſcięłá Hetmáná ſrogiego. RejZwierz 44; On ácż był niepráwie ná nogi beſpiecżnego zdrowia/ á wſzákże to brzemię ná ſię wźiął BielKron 306, 452v; KochSat A2; KwiatKsiąż I4v; rubellum vinum, Czerwonáwe wino/ to yeſt nie práwie czerwone yákoby nápoły białe/ a nápoły czerwone. Mącz 359a, 62c, 171d; LeovPrzep E; RejAp 14, 35v, 36, 82, 83, 95; gdyż ięzyk náſz Polſki ieſt nie práwie doſkonáły/ [...] iákim ięzykiem dworzánin nádſtháwiáć ſwego ma GórnDworz F4, Ff5, Ii8; Słuchayże czo tu mowi ten wſzechmogący Pan/ ku wſzytkim wiernym ſwoim/ á zwłaſzcżá ku tym/ ktorzy mu nie práwie dufáią; O nędzney á máłey wiáry ludzie/ cżemu ſie lękacie? RejPos 51; A iżby nam dał przykład/ iż nam zle chodzić w niedokońcżoney wierze/ gdiż Piotr nie práwie dowierzał/ iedno pytał/ Pánie ieſliś ty ieſt. Pocżął Piotr tonąć RejPos 245, 44v, 83, 114, 120v [2 r.], 227v (14); Nie práwie ſie ten ieſzcże cnotą ſtroi/ Kto ſie vrzędu by był dobrym boi. RejZwierc 222, 122v, 159v, 164v, 184, 195, 222; KochMon 26; Cáłopalenie inſzy tłumácże paloną offiarą zową/ ále nie práwie y to krzecży/ bo káżda offiárá bywáła palona. BudBib B4v; Pierwdzy (cżłek) nie poznał iey [nauki poznania] doſkonále/ á oſtátecżny/ nie práwie iey dośćignął [et sic ultimus non investigavit eam]. BudBib Eccli 24/32[38]; MycPrz I C; Bo Słowieńſki przekład znać że nie práwie rychło przełozon/ To ieſt/ áż na on cżás gdy iuż w Greckich kśięgach nie máło fałſzu było BudNT przedm c5, przedm c5, c6v; Zacnie słynie Herkules dla oſobliwego męſtwá/ ále że ſię od cudzych rzecży niepráwie wſtrzymawał/ vſkarża ſię on oracż/ ktoremu był woły wźiął. ModrzBaz 57v, 25v, 58, 63, 79, 86v (8); KochOdpr D2v; Oczko A4v, 8v; Tegoſz roku mieli Fránćiſzkanowie kápitułę Generálſką [...] o ktorey dowiedziawſzy ſię/ ácż ieſzcże niepráwie zdrowy/ tám ſzedł SkarŻyw 543; KochJez A2; KlonŻal E4; Po drugiéy ſtronie niebo Káſsiope toczy. Nie práwie znáczna/ zwłaſczá/ pod pełnią; bo oná Nie z wielu/ y nie z gęſtych gwiazd ieſt vſádzoná. KochPhaen 8, 11, 16; KochSz B2, B4v; KochWz 142; KochPam 80, 84; Vyźrzyſz tám y płeć chropáwą/ y zęby Nie práwie białé KochPieś 22; KochWr 21; Subabsurdus, Aliquantulum absurdus. Nie prawie grzeczni. Calep 1014b, 497a; KochAp 7.

W przeciwstawieniu: »prawie ... niepráwie« (2): VRina prawie: albo nie prawie żołtha: cienkiey wodnoſci albo mierney. Znamionuie tercijanę febrę. FalZioł V 4v, V 5v.

W charakterystycznym połączeniu: jeszcze nieprawie (23).

a. W funkcji zaprzeczenia: nie naprawdę, wcale nie [w tym: w bezpośrednim połączeniu z przymiotnikiem (7), z przysłówkiem (4)] (30): GliczKsiąż B2, C5 F3v; RejZwierz 111v; Smielſzy potym wiek náſtáł/ ktoremu dźiękuię/ Bo mną nie práwie gárdźi/ ſam ſię mu dźiwuię. Beſpiecznie wſzędy chodzę nieboiąc ſię kazni/ Gdyż ſię ćiſną y wielcy do moiey przyiázni. Prot B; ięli ſie byli niektorzy mázáć iákiemiś máſciámi ścian y inych przypraw koſcielnych/ krzyżyki po nich máluiąc/ á świecżki v nich ſtáwiáiąc/ y ine dziwne wymyſły/ á ſnadź nie práwie Krześćiáńſkie/ cżyniąc RejPos 348v, 288v [2 r.]; HistLan Fv; Nie práwie w dobrey tám poććiwość toni/ Kto zna iże krzyw á práwem ſie broni. RejZwierc 225, 31; KochOdpr A3v; KochFr 75, 114, 130; Ale y Káſsiopá dźiéwki niezoſtawa: A nie práwie poczeſnie ná dół ſye podawa: Bo głowá tonie w morzu/ nogi ma ná goli KochPhaen 22; KochWz 142; KochWr 20, 26.
Wyrażenie: »nieprawie dobrze« (3): RejZwierc 52v; ktemu owo zániedbánié zamków potrzebnych/ że ich nie nápráwuią/ á dáią ſie im wálić/ nie práwie y to dobrze: bo czáſu potrzeby gdźie ſie indźiey z żóną/ y z dźiećmi ludźie vćiéc máią? KochWr 36, 39.
α. W połączeniu z określeniem pejoratywnym tworzy jakby podwójną negację podkreślając dodatnie znaczenie [w tym: w bezpośrednim połączeniu z rzeczownikiem (3), z przysłówkiem (3), z przymiotnikiem (1)] (8): POtocki choć fárbę ma/ ná twarzy cegláną/ [...] Lecż iż nie práwie proſtak/ poznaſz po rozmowie. RejZwierz 85; CIby mieli z rodu być/ nie práwie dubiele/ Bowiem ſie ich przodkowie/ pokuſzáli śmiele/ O káżdy ſtan beſpiecżnie/ á wſzákoż pocżćiwie RejZwierz 86v, 72, 86; wſzákże niepráwie niesłuſzna [minus forte iniquam] rzecż będzie niewinnego do cżáſu/ pokiby ſię o tem dowiedźiano/ poimawſzy potrzymáć/ niżli winnego zrąk vpuśćić ModrzBaz 85.
Wyrażenie: »nieprawie źle« (3): GliczKsiąż P3; Ieſliby cie theż w ſtan Rycerſki álbo ten żołnierſki myſl wiodłá/ wierz mi y thámbyś ſie nie práwie zle vdał. RejZwierc 26; KochPieś 14.
2. Niezgodnie z prawem, sprawiedliwością, prawdą; niesłusznie, niesprawiedliwie, źle; non vere Mącz; inique Vulg (17): iże grekowie prawo vlożyli, aby ci ktorzy nie prawie czo cżynią karani byli BielŻyw 23; W nienawiſci miey pochlebniki rownie iako fałeſzniki boć oboi nie prawie myſlą. BielŻyw 43; RejKup m6v; KromRozm II ſ4v; I rzekłá Sarai do Abráma: Niepráwie cżyniſz przećiwko mnie [Inique agis contra me; Mam krzywdę od ciebie BibRadz; nieſpráwiedliwie WujBib] Leop Gen 16/5, Ier 9/5, Bar 2/12, Dan 3/29, Ioel 3/19; ROzumiem iżći ſie to będzie nie práwie zdáło/ iż ty przypadki dworſkye ludzkie/ ſą też do tych ſtátecżnych rzecży przypiſáne. RejFig Aa; RejZwierz 65v, 82; BielKron 26; Hoc ibi fit ubi non Vere vivitur, To ſie tám przigadza kędy ſie niepráwie s ludźmi obchodzą Mącz 500c, 148a; RejPosRozpr c2.

W przeciwstawieniu: »prawie ... nieprawie« (1): ktore [kacerstwa] ták około náuki á ſlowá bożego/ yáko około ſwyątoſći a vżywánya ich myędzy ſobą ſye nyezgadzáyą. Ktorzyſz práwye/ á ktorzy nye práwye? KromRozm III C2.

W charakterystycznych połączeniach: nieprawie czynić (5), działać, myśleć, obchodzić się, postępować, skazać.

Synonimy: 1. niezupełnie; 2. niedobrze, nienależnie, niepobożnie, niesłusznie, niesprawiedliwie, niewiernie, źle.

Cf 2. BEZPRAWIE, NIEPRAWNIE, PRAWIE

AK