NIEPRAWIE (143) av
W pisowni rozłącznej (99), w łącznej (44).
Oba e oraz a jasne.
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. prawie.
1.
Nie całkiem, niezupełnie, nie dosyć; trochę;
minus Vulg; nonamn plane Mącz; ne(c) satis, non prorsus, parum Modrz [w tym: w bezpośrednim połączeniu z przymiotnikiem (26), z przysłówkiem (11), z imiesłowem przymiotnikowym (5)] (126):
á to maſz rozumieć o oliwie kthora ieſzcże bywa z Drzewa nieprawie vzrzałego FalZioł III 22c,
I 49b,
67a,
V 20a;
Cżoło zmarſzcżone [...] znamionuie chytrego, taiemnego mężoboycżę, wielkiego rozumu, ale nie prawie dobrey fortuny. GlabGad N4,
I2v,
M7,
N4;
BierRozm 14;
RejPs 151;
RejRozpr F2;
RejJóz H7;
HistAl C5;
Ale to z przodku piſał/ poki yeſſcze nye práwye był prawdy poznał. KromRozm I 14;
GliczKsiąż F3v [2 r.],
O4v;
RejWiz 36v,
96v,
144,
Cc3;
Leop 2.Mach 15/39;
IVdyth [...] Acż nie prawie przyſtało to było niewieſcie. Widząc bliſki vpadek miáſtecżká onego/ Szłá do woyſká y ſcięłá Hetmáná ſrogiego. RejZwierz 44;
On ácż był niepráwie ná nogi beſpiecżnego zdrowia/ á wſzákże to brzemię ná ſię wźiął BielKron 306,
452v;
KochSat A2;
KwiatKsiąż I4v;
rubellum vinum, Czerwonáwe wino/ to yeſt nie práwie czerwone yákoby nápoły białe/ a nápoły czerwone. Mącz 359a,
62c,
171d;
LeovPrzep E;
RejAp 14,
35v,
36,
82,
83,
95;
gdyż ięzyk náſz Polſki ieſt nie práwie doſkonáły/ [...] iákim ięzykiem dworzánin nádſtháwiáć ſwego ma GórnDworz F4,
Ff5,
Ii8;
Słuchayże czo tu mowi ten wſzechmogący Pan/ ku wſzytkim wiernym ſwoim/ á zwłaſzcżá ku tym/ ktorzy mu nie práwie dufáią; O nędzney á máłey wiáry ludzie/ cżemu ſie lękacie? RejPos 51;
A iżby nam dał przykład/ iż nam zle chodzić w niedokońcżoney wierze/ gdiż Piotr nie práwie dowierzał/ iedno pytał/ Pánie ieſliś ty ieſt. Pocżął Piotr tonąć RejPos 245,
44v,
83,
114,
120v [2 r.],
227v (
14);
Nie práwie ſie ten ieſzcże cnotą ſtroi/ Kto ſie vrzędu by był dobrym boi. RejZwierc 222,
122v,
159v,
164v,
184,
195,
222;
KochMon 26;
Cáłopalenie inſzy tłumácże paloną offiarą zową/ ále nie práwie y to krzecży/ bo káżda offiárá bywáła palona. BudBib B4v;
Pierwdzy (cżłek) nie poznał iey [nauki poznania] doſkonále/ á oſtátecżny/ nie práwie iey dośćignął [et sic ultimus non investigavit eam]. BudBib Eccli 24/32[38];
MycPrz I C;
Bo Słowieńſki przekład znać że nie práwie rychło przełozon/ To ieſt/ áż na on cżás gdy iuż w Greckich kśięgach nie máło fałſzu było BudNT przedm c5,
przedm c5,
c6v;
Zacnie słynie Herkules dla oſobliwego męſtwá/ ále że ſię od cudzych rzecży niepráwie wſtrzymawał/ vſkarża ſię on oracż/ ktoremu był woły wźiął. ModrzBaz 57v,
25v,
58,
63,
79,
86v (
8);
KochOdpr D2v;
Oczko A4v,
8v;
Tegoſz roku mieli Fránćiſzkanowie kápitułę Generálſką [...] o ktorey dowiedziawſzy ſię/ ácż ieſzcże niepráwie zdrowy/ tám ſzedł SkarŻyw 543;
KochJez A2;
KlonŻal E4;
Po drugiéy ſtronie niebo Káſsiope toczy. Nie práwie znáczna/ zwłaſczá/ pod pełnią; bo oná Nie z wielu/ y nie z gęſtych gwiazd ieſt vſádzoná. KochPhaen 8,
11,
16;
KochSz B2,
B4v;
KochWz 142;
KochPam 80,
84;
Vyźrzyſz tám y płeć chropáwą/ y zęby Nie práwie białé KochPieś 22;
KochWr 21;
Subabsurdus, Aliquantulum absurdus. Nie prawie grzeczni. Calep 1014b,
497a;
KochAp 7.
W przeciwstawieniu: »prawie ... niepráwie« (2): VRina prawie: albo nie prawie żołtha: cienkiey wodnoſci albo mierney. Znamionuie tercijanę febrę. FalZioł V 4v, V 5v.
W charakterystycznym połączeniu: jeszcze nieprawie (23).
a.
W funkcji zaprzeczenia: nie naprawdę, wcale nie [w tym: w bezpośrednim połączeniu z przymiotnikiem (7), z przysłówkiem (4)] (30):
GliczKsiąż B2,
C5 F3v;
RejZwierz 111v;
Smielſzy potym wiek náſtáł/ ktoremu dźiękuię/ Bo mną nie práwie gárdźi/ ſam ſię mu dźiwuię. Beſpiecznie wſzędy chodzę nieboiąc ſię kazni/ Gdyż ſię ćiſną y wielcy do moiey przyiázni. Prot B;
ięli ſie byli niektorzy mázáć iákiemiś máſciámi ścian y inych przypraw koſcielnych/ krzyżyki po nich máluiąc/ á świecżki v nich ſtáwiáiąc/ y ine dziwne wymyſły/ á ſnadź nie práwie Krześćiáńſkie/ cżyniąc RejPos 348v,
288v [2 r.];
HistLan Fv;
Nie práwie w dobrey tám poććiwość toni/ Kto zna iże krzyw á práwem ſie broni. RejZwierc 225,
31;
KochOdpr A3v;
KochFr 75,
114,
130;
Ale y Káſsiopá dźiéwki niezoſtawa: A nie práwie poczeſnie ná dół ſye podawa: Bo głowá tonie w morzu/ nogi ma ná goli KochPhaen 22;
KochWz 142;
KochWr 20,
26.
Wyrażenie: »nieprawie dobrze« (3): RejZwierc 52v; ktemu owo zániedbánié zamków potrzebnych/ że ich nie nápráwuią/ á dáią ſie im wálić/ nie práwie y to dobrze: bo czáſu potrzeby gdźie ſie indźiey z żóną/ y z dźiećmi ludźie vćiéc máią? KochWr 36, 39.
α.
W połączeniu z określeniem pejoratywnym tworzy jakby podwójną negację podkreślając dodatnie znaczenie [w tym: w bezpośrednim połączeniu z rzeczownikiem (3), z przysłówkiem (3), z przymiotnikiem (1)] (8):
POtocki choć fárbę ma/ ná twarzy cegláną/ [...] Lecż iż nie práwie proſtak/ poznaſz po rozmowie. RejZwierz 85;
CIby mieli z rodu być/ nie práwie dubiele/ Bowiem ſie ich przodkowie/ pokuſzáli śmiele/ O káżdy ſtan beſpiecżnie/ á wſzákoż pocżćiwie RejZwierz 86v,
72,
86;
wſzákże niepráwie niesłuſzna [minus forte iniquam] rzecż będzie niewinnego do cżáſu/ pokiby ſię o tem dowiedźiano/ poimawſzy potrzymáć/ niżli winnego zrąk vpuśćić ModrzBaz 85.
Wyrażenie: »nieprawie źle« (3): GliczKsiąż P3; Ieſliby cie theż w ſtan Rycerſki álbo ten żołnierſki myſl wiodłá/ wierz mi y thámbyś ſie nie práwie zle vdał. RejZwierc 26; KochPieś 14.
2.
Niezgodnie z prawem, sprawiedliwością, prawdą; niesłusznie, niesprawiedliwie, źle;
non vere Mącz; inique Vulg (17):
iże grekowie prawo vlożyli, aby ci ktorzy nie prawie czo cżynią karani byli BielŻyw 23;
W nienawiſci miey pochlebniki rownie iako fałeſzniki boć oboi nie prawie myſlą. BielŻyw 43;
RejKup m6v;
KromRozm II ſ4v;
I rzekłá Sarai do Abráma: Niepráwie cżyniſz przećiwko mnie [Inique agis contra me; Mam krzywdę od ciebie BibRadz; nieſpráwiedliwie WujBib] Leop Gen 16/5,
Ier 9/5,
Bar 2/12,
Dan 3/29,
Ioel 3/19;
ROzumiem iżći ſie to będzie nie práwie zdáło/ iż ty przypadki dworſkye ludzkie/ ſą też do tych ſtátecżnych rzecży przypiſáne. RejFig Aa;
RejZwierz 65v,
82;
BielKron 26;
Hoc ibi fit ubi non Vere vivitur, To ſie tám przigadza kędy ſie niepráwie s ludźmi obchodzą Mącz 500c,
148a;
RejPosRozpr c2.
W przeciwstawieniu: »prawie ... nieprawie« (1): ktore [kacerstwa] ták około náuki á ſlowá bożego/ yáko około ſwyątoſći a vżywánya ich myędzy ſobą ſye nyezgadzáyą. Ktorzyſz práwye/ á ktorzy nye práwye? KromRozm III C2.
W charakterystycznych połączeniach: nieprawie czynić (5), działać, myśleć, obchodzić się, postępować, skazać.
Synonimy: 1. niezupełnie; 2. niedobrze, nienależnie, niepobożnie, niesłusznie, niesprawiedliwie, niewiernie, źle.
Cf 2.
BEZPRAWIE, NIEPRAWNIE, PRAWIE
AK