[zaloguj się]
[pdf]

NIEROWNO (113) av

W pisowni łącznej (69), w rozłącznej (44); -e- (112), -ę- (1).

e oraz końcowe o jasne; -ó- (8) Mącz, OrzQuin, GrzepGeom, BiałKat, Strum, WyprPl (2), SarnStat; -o- (4) MurzNT (2), KochFr (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w. s.v. równo.

1. Niejednakowo, nie tak samo pod względem ilości, wartości, kierunku itp.; inaequaliter Calep, Cn; impariter Calep; inaequabiliter Cn (32): RejRozpr G2; Krol ſam ku mnię ſrodze piſe Abych puſćił podcżaſzego [...] Ale tego nieboraka Każał obieſić [...] Nie rowno idą ći więznie RejJóz Kv; Perisson Latine inaequale et impar, Nierówno/ licho. Mącz 292a; BiałKat 335v; nierownoż to tego Wieńcá plećiono: więcey że dáleko Cżłowiek fráſunkow cżuie/ niſz rádośći. KochOdpr Bv; Calep 509b.

W przeciwstawieniu: »nierówno ... równo [czym = pod względem czego]« (1): [S. Babilas i troie dziatek oraz S. Juwentyn i Maxim] Nie rowno láty/ ále wiárą rowno żyli: rozmáite ich męężeńſtwo [!] ále męſtwo iedno było.SkarŻyw 129.

Fraza: »nierowno (jest a. było)« [w tym: komu (4), cum inf (2)] (14): A gdy ſie domek wyniſſczy Tedy ty pánie w garſć piſczy Bo ácz nierowno ćiągny ſie Boć być w iámie pánie liſie RejRozpr H4, F3v; Potkali ſie z nimi/ ácż nie rowno było Grekom w pocżet/ ále zacnoſcią y męſtwem Troiány przechodzili. BielKron 54v; bo nam [Żydom] nie rowno z Rzymiány walkę wieść. BielKron 146v, 245v, 248, 255, 406v; RejZwierc 163, 214; BielSpr 56; [Świdrygieł] widząc iż nie mogł wielkiemu woyſku Polſkiemu iáwnie wſtępnym boiem odeprzeć/ z kątá ich trwożył/ potym widząc nierowno/ Miáſto Lucko ſpalił/ [...] ſam z Litwą ſwoią ná mieyſcá beſpieczne vſtąpił StryjKron 572; KochSz A2; KmitaSpit B4v.
Zwroty: »nierowno chodzić, iść [z kim]« = nie dorównywać komu (1:1): [liszka] gdykolwiek ſzcżenna była/ Wiele liſiąt národziłá. A lwicę iáko niepłodną/ Pokłádáłá zá niezgodną: Rzekąc nierowno zemną chodziſz/ Po iednemu lwięciu rodźiſz. BierEz K4v; O nierowno nieboracżku idzyeſz wiárą z onym Hetmánem/ ktory powiedzyał Panu/ gdy chciał iść do domu iego/ á opátrzyć ony przygody iego/ Iżem ia nie godzyen moy miły Pánie/ ábyś ty wſzedł pod dách domu moiego RejPos 242v.

»nierowno się [z kim] rymować« = być niepodobnym do kogo (1): NIe rowno ſie náſz Stáchnik s ſtárſzemi rymuie/ Ociec pieniądze zbiera á on záś kiepkuie. PaprPan Yv.

Wyrażenie: »daleko nierowno [z czym]« (1): bo iuż poborcá álbo iego piſárze im może ná Woycie nawięcey wytárgowáć á wyciągnąć to nawiętſze miſterſtwo/ choć będzie dáleko nierowno z Vniwerſałem. RejZwierc 39.
Szereg: »rowno, nierowno« (1): Tho rozum zacny czo wſzytko v niego/ Rowno nierowno pátrzy poććiwego. RejZwierc 214.
a. Niesprawiedliwie; inique, iniuria Cn (5): [Syn mówi do Świata] Wſzytki ſpráwy ſwoye opákuieſz. [...] S kimby miał być ty nie będzyeſz s tymi/ Ciche ludzi przeſláduieſz złemi. Szcżęſciem Iwoim nierowno ſzáfuieſz BielKom D5v, Bv; BielKron 300v.

W połączeniu z przysłówkiem „barzo” (1): Wnidą do łáźniey: á goſpodarz miły Chodźi/ by w ráiu/ nie zákrywſzy żyły. A ſłuſznie: bo miał bindaſz ták doſtały/ Ze by był niewlazł w żadné fámurały. Gość poglądáiąc dobrze żyw/ á ono Bárzo nie rowno pány podźielono. KochFr 23.

W połączeniu z partykułą „tak” (1): teraz mowiem: [...] czemu ták nierowno P. Bog ludźie podźielił? SkarKaz 4a.

W charakterystycznych połączeniach: nierowno (się) (po)dzielić (4), szafować.

b. Nie na samym poziomie (1):

W przeciwstawieniu: »rowno ... nierowno« (1): day Stolarzowi vczynić Liniją [...] y vczynić wniéy żłobek [...] pátrzayże ieſli po onéy Linijéy wodá równo ſtoi/ vźrzyſzli/ ieſli nie równo/ káż podnośić kóńcá áże wodá ſtánie w miárę. Strum C2v.

c. Nie po prostej linii (1):
Szereg: »nierowno, nieprosto« (1): Ktori nie rowno ſtąpa, tak iż zſtępuie zmiary drogi tam y ſam iakoby pijany, znamionuie wiele myſlącego cżłowieka á nazłe barzo dowcipnego iako liſzka ktora też takież nie proſto chodzi. GlabGad P7v.
2. Bez porównania, bardziej; valde Vulg (81): Bo acz miłośierdźié boże wſzyſtkiégo świata grżéchy nierowno przewyſzſzá/ wſzakże mnie nic niepomoże MurzHist D4; napełniał brzuch ſwoi młótem (marg) Słowo łacińskié nieznaczy próſto młota abo iako indźie mowią słodźin/ ale nierowno inſzé rzeczy [...] (‒) MurzNT Luc 15/16; ia miłuiąc/ nierowno bym wolał/ widzieć tho na oko/ iż thá ktorey ſłużę s ſerczá mie miłuie/ [...] niż ábych miał hoynie mieć wſzytko to/ co bych iedno chciał/ á nád iey wolą GórnDworz Bb4v; Iż odſzedł nierowno będąc vſpráwiedliwiony od oblicżnośći ſwiętey iego/ niżli on pyſzny á nádęty Licemiernik [descendit hic iustificatus in domum suam, quam ... ille PolAnt Luc 18/14] RejPos 201v, 205v; BudNT Ii; Bo inácżey przed Abráhámem Bogá chwalono: á inácżey záś od Abráhámá pocżąwſzy áſz do wyprowádzenia ludu Izráelſkiego z Egiptu: á potym záś iáko to teraz widzimy/ nie rowno inácżey. CzechRozm 172v.

cum comp ai a. av (74): Takowe wodki nierowno lepſze/ wonnieyſze/ y łagodnieyſze ku piciu niżli ti ktore ogniem palą. FalZioł II 2b; RejKup v7; MurzHist R4v; MurzNT 16 marg; RejWiz 194v; Leop Gen 26/16; OrzRozm K; Grekowie nierowno mnieyſzy pocżet mieli ludzi przećiw im [Persom] BielKron 117, 254, 270, 308v, 455; OrzQuin V2; Izaſz tego káżdy nie widzi/ że Perſoná tho ſłowo lepiey w ſobye nierowno wyraża to rozeznánie Perſon á niżeli bytność. SarnUzn B7; A dekrethá Páńſkie nierowno ſą pewnieyſze niżli ty ſmiecie ſwiátá tego. RejAp 148, 23, 136v; Iſcie żeby ná tym więtſza nierowno ſtráthá byłá/ niż zyſk GórnDworz M2, B8v, H7v, I, Iv, K2 (11); GrzepGeom O4; Tedy y ciebie ſámego/ y ony wſzytki powinowáte twoie ogárnie tákie weſele y táka pociechá/ nierowno ſnadź więtſza byś wſzytki trąby zebrał y wſzytki bębny potłukł ſwiátá tego. RejPos 297, 162v, 235v, 251v, 252v, 256 (10); KuczbKat 1; Thák ieſt Pan Bog ſrogi záwżdy ná ludzie ſwowolnie żywiącze. A ieſli ná káżdego z oſobná/ tedy nie rowno więczey ná krole. RejZwierc 47, 10v, 20, 20v, 26v, 37 [2 r.] (11); nie rowno ſnádniey Krześćijánom po wodzie [Dunajem] iść do nich [Turków] bes pracey/ niżli onym do nas przećiw wodźie cżyniąc s pracą wielką BielSpr 58v; RejPosWstaw 44; BudNT przedm b, b2, b2v, c4, c4v [2 r.], k. Hhv; Ale po śmierći iego [Dawida]/ nie tylko podobny iemu/ ále też nie rowno zacnieyſzy nádeń ſyn iego Sálomon záśiadł ſtolicę iego CzechRozm 104v, 103v, 106v, 111, 178; z onych ludźi ktorzi wyżſze á zacnieyſze vrzędy trzymáią/ nie rowno więcey [plura] złego do Rzecżypoſpolitey przychodźi/ niż z niepożytecżnego ſzołtyſá. ModrzBaz 99; CzechEp 4, 282, 422; ZE krótkié fráſzki czynię/ to Iákubie winiſz: Krótſzé twoié nierowno/ bo ich ty nie czyniſz. KochFr 14; A wſzák ſą nań [na konia] oſtrogi/ będźieli leniwy/ Nierówno przedśię táki lepſzy/ niż piérzchliwy. WyprPl C, B3v; WujNT przedm 11; SarnStat 550.

W charakterystycznych połączeniach: nierowno inszy (2), lepszy (6), mniejszy (2), pewniejszy (5), więtszy (20), wyższy (2); nierowno inaczej (2), lepiej (3), mniej (4), więcej (10).

Synonimy: 1. niejednako, niejednakowo, niejednostajnie; a. niesprawiedliwie; c. krzywo, nieprosto.

Cf 2. NIEROWNIE, ROWNO

MF