[zaloguj się]
[pdf]

KRZYWO (69) av

o jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.; poza tym XVI(XVIII) ‒ XVIII w. s.v. krzywoprzysięgać.

1. Nierówno, nieprosto; flexuose Mącz, Cn; oblique, torte Calep, Cn; curve, curviter, incurve, intortius, meandri more, tortuose, valgiter Cn (29): Nieyakie naczinie które dziecióm poki yeſzcze w powiyániu leżą do nożek prziwyęzuyą áby yim krziwo nogi nie roſły. Mącz [388]c, 129d, 233c, 238a, 320a, 459b; RejZwierc A2; Torte – Krziw [!]. Calep [1075]a, [714]b.

W przeciwstawieniu: »prosto (a. proście) ... krzywo« (4): FalZioł V 35; ſkoro ſie dzyecyę vrodzi/ onego cżłonki máyą powiyáć áby proſto á nye krzywo roſly. GliczKsiąż K2; RejWiz 88v; iáko v Cieśle dobrego modłá ieſt/ ktora Cieśli vkázuie/ proſtoli czyli krzywo dom ſtoi OrzRozm E4v.

W charakterystycznych połączeniach: krzywo rość (a. rostący), stać, wychodzący.

Szereg: »krzywo albo poprzeczno« (1): dzyecyę záraz powiyáyą/ áby krzywo/ álbo poprzecżno nye roſlo GliczKsiąż K.
W przen (2): A my bacżąc to iákochmy ſie zábrukáli y iákochmy ſie pokrzywili/ iſcie by rozum s cnotą dozwolił moglibychmy ſie pilnie ſtáráć o to wyproſtowánie ſwoie/ ábychmy ták krzywo leżąc nie prochnieli/ á potymby nas w piec ſzpetnie nie wrzucono. RejZwierc 133.

W przeciwstawieniu: »prosto ... krzywo« (1): Ták bez ſpráwiedliwośći nie może być Práwo: Nie idźie proſto/ iedno krzywo á ſzpotáwo. KlonWor 66.

Szereg: »krzywo a szpotawo« (1): KlonWor 66 cf W przeciwstawieniu.
Przen: Niechętnie, złym okiem (13):
Zwroty: »krzywo patrzeć [na kogo], patrzenie« = aspicere torve PolAnt [szyk zmienny] (9 : 1): RejKup Cc; Iuż Sáturnus lupiter pátrzą ná ſię krzywo RejWiz 33; BibRadz 1.Reg 18/9; Prot C2, C4; KlonKr C4; przećiwko tobie ták ſię ſpráwuie/ iż krzywo ná ćię pátrzy [ut truces in te oculos convertat]/ łáiąc y grożąc tobie/ choąc ćię chodem y wſzytką poſtáwą vſtráſzyć/ á ſerce twe zwątlić. ModrzBaz 84v; KochFr 79; KochPieś 20; Torvitas – Krziwo patrzenię. Calep [1075]b.

»krzywo poględać, poglądan« = torvum tueri Mącz (2 : 1): Conspici infestis omnium oculis, Krziwo od wſzech być poglądan/ nie mieć łaski v nikogo. Mącz 405c, 460a; o iuż mu ſie bárzo ony rozmowy nie podobáią/ iuż krzywo pogląda/ iuż pod ſthoł ſpluwa choć mu nie thrzebá RejZwierz 91.

2. Chromo, kulawo, ułomnie (2):
Zwrot: »krzywo urodzony« (1): Dziećię krzywo vrodzone iednym krzyżem S. zlecżył. SkarŻyw 545.
W przen (1):
Zwrot: »urodzić się krzywo« (1): Zleſmy ſię bárzo z Iádámá ſtárego vrodźili/ krzywo/ gárbáto/ ſzpetno/ mdło. SkarKaz 489a.
3. Niesłusznie, niesprawiedliwie, fałszywie, kłamliwie, wykrętnie (38): Brát iego Bołeſław Kſiążę Káliſkie walki wiodł z Kuiáwſkim kſiążęćiem Káźimierzem/ ále krzywo/ bo nie vdziáłał doſyć przyſiędzie [!]. BielKron 362; GórnRozm Gv; GosłCast 61; Práwá nie máią żadnych namiętności/ y vwieść ſię krzywo nie dádzą. SkarKazSej 697b.

W przeciwstawieniu: »prosto ... krzywo« (1): Atak woleć ya Zwietym Pawłem proſto vcżacz wiele proſtych Ludzi prziwieſcz ku vznaniu Pana Chryſtuſa y Zbawieniu wiekuiſtemu niżli krziwo/ vċącz Satanſkich wykretow y błędow a zawieſcz ye y ſąm ſiebie nawieczne potępięnie RejKupSekl a3v.

Zwroty: »krzywo przysiąc (a. przysięgać), krzywoprzysiąc (a. krzywoprzysięgać)« = peierare Mącz, Modrz, Cn; periurare Vulg, Calep, Cn; obstringere se periurio Mącz [szyk 25 : 3] (19 : 9): BielŻyw 100; GroicPorz y, pp3v; BibRadz Ier 7/9; Ieſli [kto] krzywoprzyſiągł/ gárdłem tho zápłaćił BielKron 9v; KwiatKsiąż D3; Mącz 80d, 178d, 422a; GórnDworz Bb; Tákże też y on krzywo przyśięga/ ktory ná to przyśięga co rzecżą prawdźiwą być rozumie/ choćiażby oná fáłſzywą byłá KuczbKat 290, 290; ModrzBaz 60v; SkarŻyw 293; CzechEp 280 [2 r.]; Ze áni [człowiek cnotliwy] wiáry zgwałćił/ áni iáko żywo Ku krzywdźie ludzkiéy przyśiągł ná bóg żywy krzywo KochFr 107; KochPieś 3; GórnRozm F2, G2v, G3v, G4, H (7); Calep 783b; Ale ieſliż żaden tego nie powiáda/ ábyś wáſzá Kró: M. tym wiárę miał złamáć/ [...] álbo żebyś miał krzywoprzyśiądz/ kiedy woynę przećiw Turkowi podnieśieſz OrzJan 118; WujNT Matth 5/34.

»krzywo przysięgać, krzywoprzysięgać« = nie dotrzymywać słowa, przysięgi, ślubu (1 : 1): BielKron 466v; y ten też przećiwko Przykazániu temu grzeſzy/ ktory przyśięgáiąc obiecuie śię cokolwiek vcżynić/ gdyż wypełnić tego co przyrzekł niemyśli/ álbo ieſli myśli/ iednák niewypełnia tego ſámą rzecżą co był obiecał: Co śie też ná ony ludźie ściąga/ ktorzy śie Pánu Bogu przez obietnicę poślubiáią/ á potym iey niepełnią. (marg) Zli Mniſzy y Mniſzki krzywoprzyśięgáią. (‒) KuczbKat 290.

Zestawienie: »krzywoprzysięganie« = stwierdzenie pod przysięgą fałszu, nieprawdy (1): A Iżby ſie okázia potwarzom, ſwarom, y krzywoprzyśięgániu odćięłá, ktemu iżby Sędźia pewnieyſzy był, o co, y o którą rzeoz grá idźie, et de quali et quanta iniuria ma ſąd czynić. SarnStat 1284.
Szeregi: »krzywo i niesłusznie« (1): A wſzákże ſię grunty kráść owi ludźie zdádzą Co krzywo y nieſłuſznie gránice prowádzą KlonWor 4.
a. Niewłaściwie, źle (1):
Zwrot: »mierzyć krzywo« (1): CYprydy ſynie/ Bożku bez litośći/ [...] Swoim poſtrzałem Nie zbytym ſtrzeláiąc. Ciebie ia proſzę/ Acz y mierzyſz krzywo/ Gniewem vięty/ Niechcę iáko żywo/ V mnie goſpodą Abyś ſtánął kiedy GosłCast 40

Synonimy: 1. nierowno, szpotawo; 2. chromo, szpotawo; 3. fałszywie, kłamliwie, łżywie, niesłusznie, niesprawiedliwie, omylnie, zdradliwie, zdradnie.

Cf KRZYWIE, KRZYWOPATRZĄCY, KRZYWOPRZYSIĘGŁY, NIEKRZYWO

TZ