Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIETRWAŁOŚĆ

Następne hasło: NIETRWOŻLIWY »

NIETRWAŁY (63) part praet act

W pisowni łącznej (39), w rozłącznej (24).

e oraz a jasne.

comp nietrwalszy (2).

Fleksja

sg
m	N	nietrwały, nietrwalszy	f	N	nietrwałå, nietrwała	n	N	nietrwał(e)
	G			G	nietrwałéj		G
	A	nietrwał(e)go, nietrwały		A	nietrwałą		A	nietrwałé
	I			I			I	nietrwał(e)m
	L	nietrwałym		L	nietrwał(e)j		L

pl
N	m pers	nietrwali
	m an	nietrwał(e)
	subst	nietrwałé, nietrwalszé
A	m pers	nietrwał(e)
A	subst	nietrwałé

sg m N nietrwały, nietrwalszy (10). ◊ A nietrwał(e)go (2), nietrwały (1). ◊ L nietrwałym (1). ◊ f N (praed) nietrwałå (8), nietrwała (1) BielKron. ◊ G nietrwałéj (3); -éj (1), -(e)j (2). ◊ A nietrwałą (2). ◊ L nietrwał(e)j (1). ◊ n N nietrwał(e) (7). ◊ A nietrwałé (1). ◊ I nietrwał(e)m (1). ◊ pl N m pers nietrwali (2). m an nietrwał(e) (1). subst nietrwałé, nietrwalszé (15); -é (2), -(e) (13). ◊ A m pers nietrwał(e) (1). subst nietrwałé (6); -é (2), -(e) (4).

Składnia comp: nietrwalszy czego (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. W funkcji imiesłowu teraźniejszego: Nie trwający, przemijający, krótko istniejący; zmienny, niestały (53)
2. W funkcji przymiotnika: Niewytrzymały, nieodporny, wątły (10)
- W przen (1)

1. W funkcji imiesłowu teraźniejszego: Nie trwający, przemijający, krótko istniejący; zmienny, niestały; annis cedens, fluxus Mącz, Cn; caducus Modrz, Cn; irritus, temporalis, temporarius Mącz; corruptibilis, vanus Vulg; instabilis, vacillans Modrz; evanidus, fragilis, fugax, fugiens, fugitivus, momentosus, solstitialis, ventosus Cn (53): Nietrwáłeć pry ludzkie gminy/ Dziś w nich ten ſłuch iutro iny BierEz R4v, 12v; BielŻyw 101; Tu prorok wylicza przed pánem krotkoſć żiwotá człowieczego y vpomina go/ áby ſie nie ſrożył nád ták nietrwáłem ſtworzeniem RejPs 134; BielKom nlb 3, 4; LubPs N5; BielKron 181v; Annis cedens, Który nie trwáły yeſt. Mącz 43b; Fluxus, Płynący. Fluxa dicimus, Nietrwáłe rzeczy które łatwie przeydą. Mącz 131c, 347d, 443d; Kupne ſzczęsćie nie trwáłe/ piſał Ian z T⟨a⟩rnowa Prot D; RejZwierc 269v; WujJud 233; RejPosWstaw [41⁴]v; przecż ſię ták ſam wſobie dręcżyſz gdyżeś ieſt nie trwáły [gdyżeś skáźitelnym WujBib]? przecżże ſobą thrwożyſz będąc śmiertelnym? BudBib 4.Esdr 7/15; Sliſkie ſą myśli ludzkie: pámięć nietrwáła ModrzBaz 88; SkarJedn 26; StryjKron A; KochFr 37; KochMRot B3v; Phil H2; MOy wiek/ cżáſem krotkim/ [...] Więc iák ieſt nietrwáły/ ty wieſz/ á piáná Wodna/ ſłuſznie ſię zda z nim być porownáná GrabowSet B2; godność záś świecka ktorakolwiek/ dla tego nietrwáła; bo y ſam świát przemija LatHar 580; WujNT 50 marg, 740 marg, Zzzzzv; WysKaz 1, 2; GosłCast 45, 70; SzarzRyt A2v; [A gdy Klimunt ſzáty Złotogłowowe vźrzał/ iął do Florencá mowić: Synu miły/ koſztowna to á nie trwáła rzecż/ z ſukná ſzárego ſzátá dáleko trwálſza HistOtton 74v].

nietrwały ku czemu (1): Vinum annis cedens, Nietrwáłe ku chowániu wino. Mącz 10c.

nietrwały w czym (1): Y iako ſie tho grżeſznici vkazuią á wſchodzą iako trawa/ [...] Takci ſie vkazuią wſzitci ktorżi źle cżinią [Ps 91/8] To ieſt, tak też nie trwali, ſą grzeſzni wzloſciach ſwoich. WróbŻołt ff4.

W połączeniach szeregowych (2): iáko bogáctwá/ możność: ktore też tákże ſą niepewne/ nieuſtáwicżne/ á nietrwáłe [quae et ipsa incerta sunt, caduca, instabilia]. ModrzBaz 57; Phil I4.

W przeciwstawieniach: »nietrwały ... nieprzetrwany, nieskończony« (2): Gniéw iego [Boga] nietrwálſzy piány/ A łáſki wiek nieprzetrwány KochPs 41; iáko więcey o onym wiecżnym á nieſkońcżonym żywocie ſie ſtáráć/ niżli o thym docżeſnym/ nietrwáłym/ y niepewnym? Phil I4.

Wyrażenia: »ludzie nietrwałej wiary« = odstępcy, buntownicy (1): iż tho tám miáſto od wiekow ieſt przećiwne krolom/ á ludzie w nim nie trwáłey wiáry [homines refugae; ludzie odpórni WujBib]/ á walki z niego wywodzący Leop 3. Esdr 2/27.

»do godziny nietrwały« = nie trwający nawet godziny (1): ánimuſze téż ludzkié do godźiny nie trwáłé JanNKar A3.

»nietrwała odmienność« (1): Zyy trzyſtoletni wiek/ pátrzáiąc ná té Nietrwáłé prędkie ludzkié odmiennośći. ZawJeft 3.

Szeregi: »ciasny i nietrwały« (1): Ieſli ſię [...] nie ſtháráią iákoby mieli wnić przes ty ćiaſne y nietrwáłe rzecży [angusta et vana haec]/ tedy niemogą doſtąpić onych ſkrytych rzecży. BudBib 4.Esdr 7/14.

»nietrwały, frasowliwy« (1): Aby w Niebie pośiedli ſzerokie Kroleſtwá/ Zá te źiemſkie nietrwáłe fráſowliwe Páńſtwá. KołakCath A3v.

»krotki a nietrwały« (1): Iáko ieſt krotka á nie trwáła zapłátá ſwiátá obłudnego LubPs Rv marg.

»marny a nietrwały« (1): przetom żywot wzgárdził widząc wſzytki rzecży pod niebem márne á nie trwáłe [videntem ... cuncta vanitatem Vulg Eccle 2/17] BielKron 79v.

»nietrwały a niepewny« [szyk 1:1] (2): Mącz 75c; Ponieważ niepewna ieſt á nie trwáła [incerta est neque satis durabilis JanPrzyw 52] pámięć ludzka SarnStat 11.

»niestały, nietrwały« (1): iáko ſzcżęſcie ieſt nieſtałe/ nie trwáłe/ á ludzkiemu dobremu powodzeniu nienawiſne. Phil M3.

»podrożny a nietrwały« (1): Kochaymy ſię w przyſzłym żywoćie/ [...] á ten podrożny á nietrwáły niechay nas nie záwodźi. SkarKaz 209a.

»nietrwały, prędki« (1): ZawJeft 3 cf »nietrwała odmienność«.

»prożny i nietrwały« (2): Cokolwiek ieſt ná ſwiećie/ wſzytko ieſth prożne y nietrwáłe. BibRadz Eccle 1 arg; SkarŻyw 443.

»nietrwały a przemijający« (1): powiedźiał że ieſt prożność we wſzytkich rzeczách/ przetho że ſą nietrwáłe á przemiiáiące. BibRadz I 346a marg.

»słaby a nietrwały« (1): cnotá káżda ieſliże w ſerca łudzkie [!] w korzenioná niebędźie/ [...] słába á nietrwáła [fragilis et caduca] będźie. ModrzBaz 19v.

2. W funkcji przymiotnika: Niewytrzymały, nieodporny, wątły; impatiens Modrz, Cn; intolerans, vitreus Cn (10): GliczKsiąż I6v; iż pod tym [przestępnym] rokiem [...] dźieći nietrwálſzé/ choroby częſtſzé y ſzkodliwſzé/ ptáſtwo/ bydło/ ryby/ drzewá/ zboża/ źiołá/ ſády nievżytecznieyſzé Oczko 29v; GrabowSet P4v.

nietrwały czego (1): Alsiosus – Zimna nietrfrały [!]. Calep 5Ib.

nietrwały w czym (3): przeto taci bywaią boiaźni/ nie trwali w praci/ nie barzo chytrzy ani też barzo proſci GlabGad O6v, O8v, P7.

W połączeniach szeregowych (2): Dzyecyę we młdych [lege: młodych] lecyech ſwych/będąc náturi mdłey/ wątłey/ nyetrwáłey/ nye będzye mogło vcżąc ſie wytrwáć/ áni dobrego zdrowya myeć. GliczKsiąż I6v; Przeto [konie] zuchwáłe á nieobiezdżone/ ábo płoche/ ábo dycháwicżne/ á ktemu nietrwáłe [laboris impatientes]/ ábo nie obrotne/ niechay będą z woyſká wyrzucone ModrzBaz 110.

W przen (1):

Wyrażenie: »lata nietrwałe« = czas dzieciństwa (1): Ieſliś ty mnie prawdźiwie niemówiątko máłó Pokármem ſwym krzepiłá/ látá mé nietrwáłé/ Od ćiebie wychowáné/ áż do kwiátu tego Dni moich GosłCast 51.

Synonimy: 1. doczesny, niestały, niestateczny, nieustawiczny, przemijający, skazitelny; 2. mdły, wątły.

Cf TRWAŁY