Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEUSTAWICZNOŚĆ

Następne hasło: NIEUSTAWICZSTWO »

NIEUSTAWICZNY (53) ai

W pisowni łącznej (45), w rozłącznej (8); -cz- (52),-c- (1).

e oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	nieustawiczny	f	N	nieustawicznå	n	N	nieustawiczn(e)
	G	nieustawiczn(e)go		G	nieustawiczn(e)j		G
	D	nieustawiczn(e)mu		D			D	nieustawiczn(e)mu
	A	nieustawiczn(e)go		A	nieustawiczną		A
	I	nieustawicznym		I			I
	L	nieustawicznym		L			L

pl
N	m pers	nieustawiczni
N	subst	nieustawiczn(e)
G		nieustawicznych
D		nieustawiczn(e)m
A	m pers	nieustawiczn(e)
A	subst	nieustawiczn(e)
L		nieustawicznych

sg m N nieustawiczny (15). ◊ G nieustawiczn(e)go (1). ◊ D nieustawiczn(e)mu (1). ◊ A nieustawiczn(e)go (1). ◊ I nieustawicznym (2). ◊ L nieustawicznym (1). ◊ f N nieustawicznå (6). ◊ G nieustawiczn(e)j (2). ◊ A nieustawiczną (2). ◊ n [N nieustawiczn(e).] ◊ D nieustawiczn(e)mu (1). ◊ pl N m pers nieustawiczni (5). subst nieustawiczn(e) (4). ◊ G nieustawicznych (5). ◊ D nieustawiczn(e)m (1). ◊ A m pers nieustawiczn(e) (3). subst nieustawiczn(e) (2). ◊ L nieustawicznych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. s.v. ustawiczny.

Znaczenia

1. Ruchomy, ruchliwy, zmienny, niestały (51)
2. Ciągły, nieustanny (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Ruchomy, ruchliwy, zmienny, niestały; caducus Modrz; mobilis, praeditus motu Calag; intervallatus Cn (51): Beweglich. Poruſzony/ et nievſtáwicżny. Mobilis. Praeditus motu. Calag 85b; [Prze które tej rzeki hamowanie na miejscach opisanych lecie nieustawiczna woda ciecze LustrKrak I 17; Coelum dubium Vnbeſtendig Wetter Nieuſtáwiczne niebo ArtNom A7].

a. Zmieniający sądy, upodobania, zamiary itp., chwiejny, niestały, zmienny; świadczący o chwiejności, zmienności, niestałości (41): Wargi nie rowne [...] też głupiego znamionuią, wſzakoż nieiako chciwe^go chwały, á nie vſtawicżney fortuny GlabGad Ov; KromRozm I D2v, D4v; GliczKsiąż L2v; gdzie Kryſtuſá niemáſz ludzka myſl nieuſtáwicżna/ bo ná rozmáite myſli rozchodzi ſie BielKron 260v; Przyiąwſzy [dar] y záſię thym wzgárdził/ iáko był nieuſtáwicżny BielKron 383, 424; hnet ſie [młody człowiek] zwádzi/ nieuſtáwicżny/ prędko ſie iednego rozmiłuie/ y záſię záraz go opuści GórnDworz K3; CzechEp 310; áby ſię tákże błędom ſwoim [heretycy] przypátrowáć pocżynáli/ á z tych náwáłnośći nie vſtáwicżnych wiárek [...] do teyże ś. ſtolice ſię obroćili. ReszList 143.

nieustawiczny przed kim [= wobec kogo, w stosunku do kogo] (1): iáko thy ieſteś: thák kłamliwym y nieuſtáwicznym przed Bogiem. BiałKat 226.

nieustawiczny w czym (8): Ktory ma wzroſt wyſoki á ſłuſznie tłuſthy znamionuie cżłowieka tępego rozumu, niewdzięcżnego, w wiernoſci nie vſtawicżnego GlabGad M3, O3, O4v; KromRozm I [P2]; [Teodat] Platoná nawięcey náſladował/ w inſzyeh rzecżach był nieuſtáwicżny. BielKron 162v; iż ten narod Niemiecki / nie był ták nigdy nieuſtáwicżny w ſwey wierze/ iáko teras BielKron 198v, 363v; CzechRozm A7.

W połączeniach szeregowych (7): ktorzy wſſędy ſye wtrącáyą/ á podawánim lubych rzeczy [...] ludźye nyeuſtáwiczne/ vtrátne/ á wrozumye ſwym nyepoſtánowyone zwodzą. KromRozm I E; iż Luterſka náuká od koſćyołá rozna [...] gdyż y ſámá wſobye nyeſworna/ nyezgodna/ nyeuſtáwiczna/ odmyenna y przećiwna. KromRozm I G; KromRozm II a3; Mącz 47ld; záśię leniwi/ nieumieiętni/ nieuſtáwicżni á płochey myśli ludźie [ignavi, imperiti leves] [...] niemogą być ochotni/ [...] do czynienia doſyć roſkazániu. ModrzBaz 116; StryjKron 482; tychże ſámych odmienne y niezgodne y nieuſtáwicżne piſmá/ ktorzy iedno ten fundament gliniány/ iedni ſuli/ á drudzy mięſzáli/ á trzeći nim on właſny pokrywáli CzechEp 235.

W przeciwstawieniu: »stateczny ... nieustawiczny« (1): y dziwną opiekę Pan Bog vkázował nád tákiemi ludźmi lat ſtatecżnych á poważnych. Abowiem płoche á nieuſtáwicżne cżáſy álbo láthá záwżdy na máłey piecży bywáły v niego. RejZwierc 125.

W porównaniu (1): Przyrownywa przyiaćioły nieuſtáwiczne pothokom byſtrym/ ábowiem ieſt właſność potokow czáſu ſuſzey iż wyſycháią/ [...] á záſię w deſzcz gdy wody nie potrzebá thedy w nich bywa názbyt wody: A tákowić ſą omylni przyiaćiele. BibRadz I 276a marg.

Wyrażenie: »nieustawicznego(-ej) umysłu, myśli« (1:1): Nos płaſki á nie wielki znamio. wielemownego/ prożnego/ nie vſtawicżnego vmyſłu GlabGad N8; A gdy Polacy Ruſkie Kráiny opánowali/ byli też pod ich poſłuſzeńſtwe^m według Ruśi/ Wſzákże nigdy wiernie/ bo ſą nie vſtáwicżney myſli. BielSpr 69.

Szeregi: »głupi a nieustawiczny« (1): áby zdrowia czáſu potrzeby porátował/ ieſt [człowiek] ták głupi á nieuſtáwiczny/ iż zgołá nic ſye vmiéć nie zda. Oczko 2v.

»kłamliwy i nieustawiczny« (1): BiałKat 226 cf nieustawiczny przed kim.

»lekki a nieustawiczny« (1): A żbytnie vbiory y ochędoſtwa/ niewieści vmysł w męſzcżyznach znaczą/ y znakami ſą/ yż kakowi [!] ſą barzo lekcy a nieuſtąwiczni [!] ludzie. KwiatKsiąż Qv.

»niestateczny, nieustawiczny« (1): Kto ſie tak barzo ſmieie [...] bywa taki nie ſtatecżny, nie vſtauicżny w żadney rzeczi, richło wierząci, á richło też gniewny, y na wſzelką rzecż richło prziſtauaiąc GlabGad O4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nieumiejętny a nieustawiczny« (1): ktore [listy św. Pawła] nye vmyeyętni á nye vſtáwiczni ludźye nákrzywyáyą/ yáko też y ine piſmá/ ku ſwemu zátrácenyu. KromRozm I M3. [Ponadto tu połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieustawiczny a niewierny« (1): O moy miły Pánie/ toż záwżdy nieuſtáwicżne á niewierne przyiacioły maſz: ktorzy [...] y dziś záwżdy vciekáią od ciebie/ więcey folguiąc á boiąc ſie ſwiátá tego/ niżliby wiernie ſtali przy tobie RejPos [105].

»odmienny (a. przemienny) a (i) nieustawiczny« [szyk 2:2] (4): wſzakoż y mocz ciała doſtatecżną będzie mieć/ y fortunę acżcolwie przemienną á nie vſtawicżną ale wżdy taką ktora na koniec ku dobremu ſie obroci. GlabGad M3; [luterska nauka] táko nyeuſtáwiczna y odmyenna/ iż nie pewnego áni prawdźiwego wſobye nyema. KromRozm I K2v, [P2]; RejZwierc 151v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»okrutny a nieustawiczny« (1): ſkoro pocżął być [cesarz Justynus] okrutny á nieuſtáwicżny y mieſzcżánom nieſprzyiáźliwy/ pobudzili nań Leoncyá iż go wypędził BielKron 167. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pirzchliwy a nieustawiczny« (1): Włádźiſław Kroi Polſki [...] dał Swidrygałowi kſięſtwo Litewſkie cżłowiekowi pirzchliwemu á nieuſtáwicżnemu y pijanicy. BielKron 386v.

»płochy a nieustawiczny« (1): RejZwierc 125 cf W przeciwstawieniu.

α. W funkcji rzeczownika (2):

Szereg: »nieuczony a nieustawiczny« (2): A czemuż Pyotr tylko o nyeuczonych á nyeuſtáwicznych piſſe/ iż piſmá nákrzywyáyą [quae indocti et instabiles depravant Vulg 2.Petr 3/16; ... nieukowie y nieſtátecżni ... Leop; ... nieuczeni y nieſtátecżni ... Wuj Bib]? KromRozm II p2, o2.

b. Nietrwały, niepewny, przemijający; ulegający zniszczeniu (7): Nogi gliniáne y żelázne známionuią dziſieyſzą ſpráwę Rzymſką yſlábą y krzepką iákoby nieuſtáwicżną BielKron 9v.

W połączeniach szeregowych (2): LibLeg 11/40v; iáko bogáctwá/ możność: ktore też tákże ſą niepewne/ nieuſtawicżne/ á nietrwáłe [incerta sunt, caduca, instabilia]. ModrzBaz 57.

W porównaniu (1): Bo oná przyiaźń nie trwáła bywa/ thákże y oná zwirzchość [!] ktora z niey pochodzi/ w niwecz ſie w rychle obráca. Abowiem iáko bogáctwa nieuſtáwicżne ſą/ thák też odmienny lud ledá s przycżyny pocżyna w nienawiści mieć/ ty ktore máło przed tym práwie pod niebo chwałámi ſwymi wynosił. RejPosWstaw [41⁴]v.

Wyrażenie: jęz. »czas nieustawiczny« = imperfectum (2): iż Chriftufowi ſłuży praeſens tempus, cżás ninieyſzy: á Abráhámowi imperfectum, nie doſkonáły: ábo iáko támże wykłáda/ nieuſtáwicżny á przemijáiący. CzechEp 67; Y ważnieyby było infinitiuum nieſkońcżony mowię cżás dáć boſtwu [...] niż iy Abráhámowi iuż przeſzłemu muśieć przyznáć: á Bogá przy cżáśie nieuſtáwicżnym á przemijáiącym zoſtáwić CzechEp 68.

Szeregi: »prożny a nieustawiczny« (1): kazánia/ po Zydowſku Coeles/ w ktorych wypiſuie márność prożnych á nieuſtáwicżnych rzecży BielKron 78v.

»nieustawiczny a przemijający« (2): CzechEp 67, 68 cf Wyrażenie.

c. Nieciągły, pojawiający się, występujący z przerwami co jakiś czas; infrequens Mącz (2): Mącz 136c; Ale gdy ſye Wątrobá iątrzy/ nieuſtáwicżny bol człowieká dźierży: ábowiem pod czás popádnie/ pod czás też záś vćichnie SienLek 88; [młynarz nieustawiczny na łasce pański LustrKrak I 106].

2. Ciągły, nieustanny (1): Y też znamionuie [uryna mleczna] nadymanie bokow/ nieſmak wvſciech/ lenolć ciała/ tępoſć ſmyſluw y rozumu/ ſkłonnoſć ku nievſtawicżne^mu ſpaniu. FalZioł V [4]a.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): ü abo ú) nieúmieiętny/ nieúſtawyczny MurzOrt B3.

Synonimy: 1. ruchomy; a. lekki, niepostanowiony, niestały, niestateczny, niewierny, odmienny, płochy, przemienny, zmienny; b. niepewny, nietrwały, przemijający; 2. nieustały.

Cf NIEUSTAWNY, USTAWICZNY