Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIESTAŁOŚĆ

Następne hasło: NIESTANE »

NIESTAŁY (46) part praet act

W pisowni łącznej (42), w rozłącznej (4).

e jasne; -å- (34), -a- (7); -a- SzarzRyt; -å- : -a- Mącz (14:6).

Fleksja

sg
m	N	nieståły	f	N	nieståłå	n	N	nieståł(e)
	G	nieståł(e)go		G	nieståłéj		G
	A	nieståł(e)go		A	nieståłą		A
	I	nieståłym		I			I
	L			L			L	nieståłym

pl
N	m pers	nieståli
N	subst	nieståł(e)
G		nieståłych
A	m pers	nieståł(e)
A	subst	nieståł(e)
I	m	nieståł(e)mi
L		nieståłych

sg m N nieståły (19). ◊ G nieståł(e)go (3). ◊ A nieståł(e)go (2). ◊ I nieståłym (3). ◊ f N nieståłå (4). ◊ G nieståłéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ A nieståłą (1). ◊ n N nieståł(e) (3). ◊ L nieståłym (1). ◊ pl N m pers nieståli (1). subst nieståł(e) (2). ◊ G nieståłych (1). ◊ A m pers nieståł(e) (1). subst nieståł(e) (1). ◊ I m nieståł(e)mi (1). ◊ L nieståłych (1).

Sł stp w innym znaczeniu, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

Znaczenia

W funkcji przymiotnika (46)

W funkcji przymiotnika (46):

1. Zmienny; nietrwały; inconstans Mącz, Calag, Calep; caducus, commutabilis, euripus, futilis, lubricus, muliebris, multiplex, mutabilis, versutus Mącz; volaticus Calep (43): Mącz 29a, 109c, 141c, 198a, 235d (10); Iáko tańce weſołé lubią y płeć biała/ Y Bacchus wártogłowy/ y miłość nieſtała. KochEpit A2v; NIe wiérz fortunie/ [...] Bo to nieſtała páni z przyrodzenia/ Częſto więc rádá ſpráwy ſwé odmienia. KochPieś 35; Calep 1138b; GrochKal 8; Przyſtoi tedy práwému przyiaćielowi/ ná złość fortunie/ która nieſtała ieſt przy towárzyſzu mocnie ſtać. KochCn B4v; SzarzRyt Av.

W charakterystycznych połączeniach: niestałe(-a) dobra, fortuna, miłość, sława, szczęście.

Wyrażenie: »niestałe święta« (1): Conceptivae feriae, Nieſtałe ſwiętá/ które bywáyą wedle wolei przełożonych przekłádáne y pomykáne. Mącz 121b.

Szeregi: »krotki i niestały« (1): do zakonu ś. Dominiká/ opuſzcżáiąc wſzytki świátá tego márne roſkoſzy/ krotką y nieſtałą ſławę/ wſtąpił. SkarŻyw 308.

»niestały, nietrwały« (1): iáko ſzcżęſcie ieſt nieſtałe/ nie trwáłe/ á ludzkiemu dobremu powodzeniu nienawiſne. Phil M3.

a. Niezdecydowany, niepewny, chwiejny, lekkomyślny; bilinguis, vanus Mącz; levis Calag (24): Głos ſubtilny á cienki iakoby niewieſci cłowieka też mgłego vkazuie/ boiaznego, y nie ſtałego GlabGad O3v; KromRozm II o4v; Bilinguis, Który vmie dwá yęzyki Et Metaph. Nieſtały/ Nieſtateczny Odmienny. Mącz 25a; Vacillo, Szwánkuyę/ drżę/ słápie/ niekrzepko ſtoyę/ chwieyę ſie Metaphorice Yeſtem nieſtátecznym/ nieſtałym/ nievſtáwicznym. Mącz 471d, 194c, [234]a [2 r.], 475b; Calag 330a, 522a; Calep 522b.

W porównaniu (1): Miły panie) racży skarać ty żwierżęta nie ſtałe (koment) iako trćina Kacerze nieſthatecżne w naucze ſwey. WróbŻołt 67/31.

Wyrażenia: »w słowie niestały« = nie dotrzymujący słowa (1): IAm ieſt on Kázimierz tu wielkim názwány [...] Skroćiłem Ruſá w ſłowie nieſtałego, Y krola z Czechy ſtłumiłem ślepego. KlonKr E2.

»nieſtały w statku« (1): Quae indocti et inſtabiles depravaⁿt [2.Petr 3/16] ktore práwi neucżeni [!] niektorzy y nie ſtali w ſtátku/ wywrácáią SarnUzn Gv.

»niestały umysł, rozum« [szyk 2:1] (2:1): GlabGad P6; KLaudyus Tyberyus piąty [...] Vmiał Greckie y Láćińſkie/ ále był rozumu nieſtałego BielKron 141v; Muliebris animus, Niewieśćy nieſtáły vmysł. Mącz 235d.

»niestały (jest) w wierze, niestałej wiary« [szyk 4:1] (4:1): BierEz C4; BielKron 154v; Male servare fidem, Nieſtáłym być w wierze. Mącz 205c; RejPos 245; PaprPan R4.

α. W funkcji rzeczownika (2):

W przeciwstawieniu: »stały ... niestały« (2): áby było znáć wierne miedzy niewiernemi/ ſtałe miedzy nieſtałemi. RejAp 167, 63v.

2. Nie stawiający oporu, nie przeciwstawiający się czemu, ulegający czemu [ku czemu] (1): dereliquit me virtus mea [...] Opuſciła mnie ſiła y mocznoſc moia. [Ps 37/11]. Yzem iuz nieſtały ku pokuſam. WróbŻołt N.

3. Taki, który się jeszcze nie ustał, nieklarowany, nieczysty (1):

Wyrażenie: »niestałe wino« = wino jeszcze fermentujące (1): Fugiens vinum, Nieſtáłe wino/ które ſie rádo dobywa. Mącz [497]d.

4. Nie stojący; niesztywny (1):

Wyrażenie: »niestała deka« = żart, o członku męskim w stanie impotencji (1): DAwnoć nie ſtoi owá rzecz/ Petriło/ A przedſięć igráć z niewiáſtámi miło. Wyiadłeś wſzytki recepty z áptéki/ Dla téy oćiętnéy/ y nieſtałéy déki. KochFr 45.

Synonimy: 1. niepewny, nietrwały, nieustawiczny, odmienny, przemienny, zmienny; a. chwiejący się, niestateczny, płochy, wartogłowy; 3. burzący, burzliwy.

Cf NIESTATECZNY, STAŁY