[zaloguj się]
[pdf]

PŁOCHY (131) ai

o jasne.

[comp płoższy.]

Fleksja
sg
mNpłochy fNpłochá, płoższå, płocha, płoch(a) nNpłoch(e)
Gpłoch(e)go Gpłoch(e)j Gpłoch(e)go
Apłochego, płochy Apłochą Apłoch(e)
Ipłochym Ipłochą Ipłochym
Lpłochym Lpłochéj L
V Vpłochå V
pl
N m an płoch(e)
subst płoché
G płochych
D płochym
A m pers płoch(e)
m an płoch(e)
subst płoché
I m płochymi
n płochymi
L płochych

sg m N płochy (23). ◊ G płoch(e)go (3). ◊ A płochego (5), płochy (4); -égo (1), -(e)go (4). ◊ I płochym (2). ◊ L płochym (2). ◊ f N płochá, [płoższå] (16), [płocha], płoch(a) (5); ~ (attrib) -å (8); ~ (praed) -å (8), [-a]. ◊ G płoch(e)j (10). ◊ A płochą (7). ◊ I płochą (9). ◊ L płochéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ V płochå (1). ◊ n N płoch(e) (4). ◊ G płoch(e)go (3). ◊ A płoch(e) (5). ◊ I płochym (1). ◊ pl N m an płoch(e) [cum N pl: konie] (1). subst płoché (6); -é (2), -(e) (4). ◊ G płochych (7). ◊ D płochym (1). ◊ A m pers płoch(e) (2). m an płoch(e) [cum N pl: konie] (1). subst płoché (6); -é (3), -(e) (3). ◊ I m płochymi (1). n płochymi (1). ◊ L płochych (1).

[Składnia comp: płoższy niż co.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Niestały, nierozważny, niepoważny, lekkomyślny; perversus Modrz, Cn; levis Calag, Cn; incertus, procax, turbulentus, vecor, vesanus Mącz; ventosus, volubilis Cn (83): Murm 38; Niechay wzdy rożum vżywa na wſzem ſwey zwirzchnoſći A oſtrzega wolney myſli od płochey miłoſći RejJóz F6v, E4 [2 r.]; RejRozm 392; RejWiz 66v, 81v, 161; Tákżeć y dziś náſz Parys/ káżdy w ſwey młodośći/ Obmiya zacność/ rozum/ w płochey omylnośći RejZwierz 43; Mącz 469b; Prot A2; SarnUzn E4; RejZwierc 91v, 127, 219; Bo pychá/ á co ieſt inſzego/ iedno (iáko Auguſtin nápiſał) właſney ále płochey zacnośći miłość? ModrzBaz 56, 7v, 116; Calag 552a; KochPs 138; SkarŻyw A2, 200, 371; NiemObr 136; WisznTr 25; RybGęśli Dv, D2v; CzahTr L4.

W połączeniu szeregowym (1): Słyſzę tu [...] Młodość płochą á niekárną/ Niewſtydliwą w mowie márną BielKom E2v.

W przeciwstawieniach: »płochy ... stateczny (2), skromny, trzeźwi, uczciwy, z postawą przystojną« (4): Słyſzyſz ſłowá vcżćiwe co rozeznáć ſnádnie/ Wnet vcżyniſz z nich płoche/ gdyć niechuć przypádnie. RejWiz 118v; GórnDworz K4; RejZwierc 125; ModrzBaz 55v.

W charakterystycznych połączeniach: płochy afekt, biesiada, chciwość, ćwiczenie, lata [w tym: czasy albo lata (1)] (3), miłość (4), myśl (3), nadzieja (2), omylność, postawa, postępek, przedsięwzięcie (2), rozsądek, rozum (3), rzecz świecka, słowa, sprawa, taniec, twarz, umienie, zacność, zapalczywość.

Wyrażenia: »płocha młodość« (6): BielKom E2v; RejWiz 40; RejZwierc 106, 162v; WisznTr 28; [O śmierci Władysława Warneńczyka] Lecz płocha młodość wnet krolá vwiodłá, Záczym w podziemne páłace przywiodłá KlonKr E4.

»płoche przyrodzenie« = animus turbulentus Mącz (3): Mącz 469b; RejZwierc 73v; Bo [zbytek] y wiele koſztuie/ y płoche przyrodzenie [vanitatem animi] bogáctwy ſię popiſuiące wydawa. ModrzBaz 50.

Szeregi: »płochy ani błażeński« (1): tańce niemáią być płoche áni błażeńſkie [leves aut histrionici]: ále ſkromne/ trzeźwie/ z poſtáwą przyſtoyną ModrzBaz 55v.

»płochy a bystry« (1): niemáſz tu płochey á byſtrey zapálcżywośći/ ále ſtátecżna ſierdzitość/ ktorą rozum/ á bacżenie/ wzbudza/ y rządzi. GórnDworz K4.

»lekki a (et) płochy« (2): Niechay ſie ſmieią iáko chcą ći nędznicy/ ále tym ſmiechem co inſzego pokázuią s ſiebie/ iedno lekkie á płoche przedſięwzięcie. SarnUzn Cv; Leichtfertig. Lekki/ et płochy. Nieſtały. Levis. Calag 330a.

»płochy a nieustawiczny« (1): Abowiem płoche á nieuſtáwicżne cżáſy álbo láthá záwżdy ná máłey piecży bywáły v niego [u Pana Boga]. RejZwierc 125.

»odmienny a płochy« (1): Gdyż tu káżda rzecż ſwiecka odmienna á płocha. RejWiz 54.

»szalony a płochy« (1): Lieċ mi ſie zda yż ten [poseł] z Bogem Mało wradzie bywa bo wiem Leb ſſaliony a płocha twarz RejKup t4v.

W przen (7): Ktori iedno ſplochą głową To kazdego kotem zową RejRozm 393; Poſpolicze ſplochey glowky Zawzdy ſalone przymowky. RejKup K; A pewnie że Czo gdie sbroij Gdy ten plochy lép opoij RejKup n6v; Darmo ſobie ten lep Trffożiſs Ano y tak barzo Płochy Niemaſs wniem cznoty nj trochy RejKup dd5v; Ale przeto was mierźi [odszczepieńców w papieżu] że w nim gębá płocha/ Ktemu krzywo pátrzyćie ná káżdego Włochá. Prot C2; Co ſproſnieyſzego może być ná ſwiecie/ Gdy ſie ſzaleńſtwo w płochym łbie záplecie. RejZwierc 214v.
Szereg: »płochy i prożny« (1): Pijány máło s ſzalonym ieſt rozny/ Bo w obudwu łeb płochy bá y prożny. RejZwierc 218.
Przen: Zmienny, nietrwały, przemijający (9): RejWiz 43v; Płocha cześć ludzka/ y chłubá znikoma KochPs 73; WisznTr 22; [Jedni] to ſobie zá płochy ſen y bayki máią/ Gdy im o przyſzłym wieku drudzy powiádáią. KołakSzczęśl A3; Pierwſza piecża o zyſku/ niż o pocżćiwośći/ A wiárá z płochym ſzcżeśćiem rowney ſtátecżnośći. RybGęśli C3v; GosłCast 9.
Wyrażenia: »płoche koła« (1): O Błędna Fortuno [...] Ty płochymi koły cżáſy iák chceſz mykaſz RybGęśli Bv.

»płocha odmienność« (1): NIegodźien tego ten świat záwikłány/ Aby miał [...] [człowiek] ſwé ſczęśliwośći Sádźić ná iego płochéy odmiennośći. KochPieś 48.

Szereg: »lekki, płochy« (1): ſny lekkie/ ſny płoché nas báwią KochTr 11.
α. Niespokojnie ruchliwy; w przen (1): Procaces manus, Płoche á wſzeteczne ręce/ które y tego y owego ruſzáyą. Mącz 324b.
a. O ludziach (21): Swátoboy [...] gdy zoſtał krolem Moráwſkim/ pocżął być płochy á dziwne rzecży ſtroić BielKron 322v; Mącz 423d; BielRozm 5.

płochy w czym (2): (did) Poſel nieſmię czaſu pomknąć: (—) Niechcze ia być wtym tak płochy Nieſmim odwleċ aby trochy. RejKup e8v, d7v.

W przeciwstawieniach: »płochy ... przemyślny, rządny, stateczny, wielki« (4): RejRozpr F3v; BielKom F5v; [Kasandra do Pryjamusa] O oycże co cżyniſz/ [...] ieſli fleſz w tákich rzecżach wielkich do Greciey/ poſliſz wielkie ſprawce á nie płoche álbo młode BielKron 55v; RybGęśli Cv.

Przysłowie: Bo ſnadz lepſſa rządna trochá Niżli wielkoſć [= wielka ilość] kiedy płocha RejRozpr F3v.
Zwrot: »okrocić [kogo] płochego« (1): [Pokora do młodzieńca] Chcieyże moy dar otrzymáć [...] Abych cie okroćiłá ták bárzo płochego/ Cżłowieká vcżyniłá s ciebye ſtátecżnego BielKom F5v.
Wyrażenia: »młokosek płochy« (1): Boy ſię rázu Icárá młokoſká płochego/ Pátrz iák w tęcżę w Doedálá ſtárcá przemyślnego. RybGęśli Cv.

»płochy by wiatr« (1): Proteo mutabilior, Płochy, Nieſtáteczny/ by wiátr/ Kuropłoch/ Pędźiwiárt [!] Ták ſtáteczny yáko mało ná słóńcu. Mącz 327d.

Szereg: »młody, płochy« [szyk 5:1] (6): RejWiz 39v marg, Cc7; Roboás [...] młodych płochych ludzi náſládował BielKron 82v, 55v; BielSpr 45v; BielRozm 4.
W przen (4):
Wyrażenie: »płocha głow(k)a« = lekkomyślny, głupi człowiek (4): BielKom E3v; RejFig Ee; A żaden narod áż do tego cżáſu od tego [Kościoła krześcijańskiego] ſie nigdy nie oderwał/ chybá to teraz kęs płochych główek. RejZwierc 11v, 215v.
Przen (1): A Ták y ty [...] ktory ſie ſtátecżnie przebijeſz przez to dwoie płoche woyſko/ przez huff młodośći twoiey/ á przez drugi huff śrzednich lat ſwoich/ [...] wierz mi/ że to nie ledá bitwy wygraſz. RejZwierc 126v.
α. W funkcji rzeczownika (1): (did) Mierność mowi do Iustina (—) [...] Ták iuż rozumiem o tobye/ Nie daſz płochym rádzić ſobie BielKom E8v.
2. Bojaźliwy, lękliwy, płochliwy; zatrwożony, niespokojny; indomitus, intractatus Mącz; timidus Modrz; fugax Cn (13): RejWiz 99v, 185; BielSat M4v; A ſnadżby ſnádniey vpáść záiącá płochego/ Niż gdy ſwą wolą weźmie łeb chłopá młodego. RejZwierc 28v; KochPs 151; Gdy vſłyſzą pukawki/ dziáło w zamku runie/ Ali náſz z płochą twarzą precż od zamku dunie. BielSjem 35; KochPieś 45; KlonWor 37; [płożſza gęś niżli żoraẃ BielawMyśl E3v].

[W przeciwstawieniu: »płochy ... mężny«: Potáiemnie ná Mulech/ poſłał ludzi trochę/ By mogł z mężnych Francuzow przefortelić w płochę [lege: płoche]. RymszaDeket 43.]

W porównaniach (3):

~ Jako comparatum (2): BielKom F2; znáć iż iákiś przeſtrách muſiał przypáść ná cie. S płochąś przyſzedł poſtáwą/ byś ſie s ſieći wyrwał/ Alboś co złego widzyał RejWiz 170v.

Jako comparandum (1): RejPs 148v cf Zwrot. ~

W charakterystycznych połączeniach: płocha(-y, -e) gęś, maciory [= rodzice], wrobl, zając; płocha(-e) postawa, sumnienie, twarz.

Zwrot: »siedzieć jako płochy wrobl pod strzechą« (1): czuyno ſiedzieć muſſę nie ináczey iáko płochy wrobl pod ſtrzechą RejPs 148v.
Szereg: »płochy i lękliwy« (1): [Bóg] nie ieſt ták płochy y lękliwy/ żeby mu trzebá [...]/ obłudą przećiw ſzátánowi/ [...]/ poſtępowáć CzechEp 204.
Przen (1):
Wyrażenie: »płochy przestrach« (1): Niech że ſię czo chcże dzieie ia przy cznocie ſtoię A tych płochych przeſtrachow iſcie ſie nie boię RejJóz F8.
3. Dziki, groźny, nieokiełznany, szalony (16): Cespitator equus, Ein streuchig pferd. Płochy kon. Murm 38; GroicPorz mmv; [aluzja do tytułu utworu] racz [...] Ludzkość okazać przeciw tey leſney potworze, [...]. Płocha twarz (baczę to ſam) i ſmieſzna poſtawa KochSat ktv; Effero, Czinię dźikim/ Płochym/ Szalonym. Mącz 120d; Vacerra, idem quod vecors et vesanus, Szálá,/ płochy/ wściekły. Mącz 471d, 312b, 461a; BielSpr 61v.

W połączeniu szeregowym (1): Przeto [konie] zuchwáłe á nieobiezdżone/ ábo płoche/ [...] niechay będą z woyſká wyrzucone ModrzBaz 110.

W przeciwstawieniach: »płochy ... łaskawy (2), stateczny«: Zaſię gdy [Aristipus] był pytan iako ſie vcżoni od nieucżonych dzieli, odpowiedział, iako łaſkawi koniowie od płochych. BielŻyw 58; SienLek 174; WyprPl B3v.

W porównaniach (2): BielKron 312; młodośći iego [człowieka] Trzebá pilnie przeſtrzegáć by źrzebcá płochego. RejZwierc 29v.

Przen (2): Iedno ſie też trzebá ſámemu pánu o tho przyczynić/ áby temu ſláchetnemu rozumowi tego płochego źrzebcá [przyrodzenie] obieździć dopomogł RejZwierc 155.
Szereg: »zajęczy i płochy« (1): Boiaźń ieſt áffekt záięcży y płochy KlonFlis B.
4. Zły, niekorzystny (18): RejRozpr K2v; RejRozm 395; RejKup p8; Cżemuſcie ták płochych myſli? [...] zaſz niewiecie iż [...]/ po nieſzcżęſciu bywa ſzcżęſcie. BielKron 129; Bárzo w ſumnieniu w ten cżás ſpráwá płocha/ Gdy przyrodzenie w roſkoſzach ſie kocha. RejZwierc 223; KochPs 162.

W charakterystycznych połączeniach: płocha myśl, sprawa (5).

Wyrażenie: »płocha rada« [szyk 9:2] (11): RejRozpr D2; Och och tocz płocha rada/ znać z nie mądrey głowy RejJóz Ev, D, Ev; BielKron 55v, 399; BielKronCies Mmmm3; MycPrz II B2v; Ale ieſliby poſpolſtwo ſamo ſię rządziło/ płochą rádą [temeritate] ſię ſpráwuiąc/ [...]/ tedy ono Páńſtwo zową Dymokratia/ to ieſt poſpolitego cżłowieká pánowánie. ModrzBaz 3v; KochPs 161; BielSjem 9.
a. Negatywny, wyrażający niską ocenę (1):
Wyrażenie: »płochy rozsądek« = zła opinia (1): A to ſie wſzyſtko działo [...] dla złego wyrozumienia/ y płochego rozsądku o vmyſle onych ktorzy co piſmem ſwoim ná ſwiátło wydawáią. StryjKron A6.
5. Marny, nic niewart (1):
Przysłowia: Dworu y Harczerzow co trochę przyięto y ta trocha płocha roziezdza się, ze skarbu nie są pewni swey płacy. ActReg 124;

[A Ponieważ żywot náſz ieſt thák krotki/ by wżdy ále tá krotkość pewna byłá/ á ten wſzyſtek tzás moglichmy mieć beſpietzny [...] ieſztzeby wżdy byłá znośnieyſza mizeria náſzá: leć iáko ono mowią/ y tá trochá y tá płochá. LGranWarszZwierc 33].

Synonimy: 1. chwiejący się, lekki, lekkomyślny, niepewny, nierozmyślny, nierozważny, niestały, niestateczny, nietrwały, nieustawiczny, odmienny, pierzchliwy, wartogłowy; 2. bojaźliwy, bojaźny, bojący się, drżący, lękliwy, niespokojny, pierzchliwy; 3. dziki, szalony; 4. zły; 5. marny.

Cf NIEPŁOCHY

MC