[zaloguj się]
[pdf]

NIESTATECZNY (63) ai

W pisowni łącznej (55), w rozłącznej (8).

Oba e oraz a jasne.

sup nåniestateczni(e)jszy (1).

Fleksja
sg
mNniestateczny fNniestatecznå nNniestateczn(e)
Gniestateczn(e)go Gniestateczn(e)j G
Aniestateczn(e)go, nåniestateczni(e)jsz(e)go, niestateczny Aniestateczną Aniestateczn(e)
Iniestatecznym I Iniestatecznym
pl
N m pers niestateczni
subst niestateczn(e)
G niestatecznych
A m pers niestateczn(e)
subst niestateczn(e)
I m niestatecznymi
f niestateczn(e)mi

sg m N niestateczny (25). ◊ G niestateczn(e)go (1). ◊ A niestateczn(e)go, nåniestateczni(e)jsz(e)go (6), niestateczny (2). ◊ I niestatecznym (2). ◊ f N niestatecznå (5). ◊ G niestateczn(e)j (2). ◊ A niestateczną (1). ◊ n N niestateczn(e) (3). ◊ A niestateczn(e) (1). ◊ I niestatecznym (1). ◊ pl N m pers niestateczni (4). subst niestateczn(e) (1). ◊ G niestatecznych (1). ◊ A m pers niestateczn(e) (3). subst niestateczn(e) (2). ◊ I m niestatecznymi (2). f niestateczn(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Niestały, zmienny, niepewny, chwiejący się, płochy, lekkomyślny; inconstans Mącz, PolAnt, Vulg, Cn; instabilis Mącz, Vulg, Cn; levis, lubricus Mącz, Cn; bilinguis, fallens, proteus Mącz; commutabilis Calep; ambiguus, desultorius, diversus animi, fluxus, incertus, mobilis, vacillans, ventosus, volubilis Cn (44): Kto ſie tak barzo ſmieie iż też kaſzle abo głouą chwieie, bywa taki nie ſtatecżny. GlabGad O4v, P, P3; Multiplex, Rozmayity. Multiplex animus cui unus idemque animus opponitur, Nieſtáteczny/ Nieſtały. Mącz 236c; Duabus sellis sedere proverb. Nieſtátecznym być/ teras temu/ hnet ynemu k woley być. Mącz 387c, 25a, 109c, 190a [2 r.], 198a [2 r.], 236c (10); CzechEp 186; Nieſtáteczna myśl to wſzytko ſpráwuie/ Z któréy pochodźi błąd/ co wſzytko pſuie. ZawJeft 26; Calep 225a; Omylna ieſt śliczność/ y nieſtáteczna ieſt vrodá [Fallax gratia et vana est pulchritudo Vulg Prov 31/30; Omylna wdźięczność/ y márna ieſt piękność WujBib]: niewiáſtá boiąca ſię Páná Bogá/ będźie chwalona. LatHar 461; FOrtuna dobrym mieniem iák Bogini rządźi/ Wſzem pánuie/ leć bárzo z kreſu ſwego błądźi. Zdrádliwa nieſtátecżna bo ná kole ſtoi/ Przewrotnym CzahTr L4v.

niestateczny w czym (7): GlabGad N4, O7v; WróbŻołt X2v; BudNT lac 1/8; ReszPrz 61; Ieſliż więc cżłowiek/ w ſpráwách nieſtátecżny Ieſt znan GrabowSet I4; Mąż vmyſłu dwoiſtego nieſtáteczny ieſt we wſzech drogách ſwoich. WujNT Iac 1/8 [przekład tego samego tekstu BudNT, ReszPrz].

W połączeniach szeregowych (6): V kogo głowa ieſt wartogłowa, to ieſt tam y ſam prędko obrotną, taki bywa ſzałony plotka, łgarz zdradny, o ſobie trzymaiąci, ni ſtatecżny [!]/ złego rozumu/ wſzakoż nieiako ſzcżodry á wartogłowiec prawy. GlabGad M7; Cżoło koncżate na ſkroniach iż koſci iakoby ſie wypięły, vkazuie nieſtatecżnego y mgłego w każdey rzecży, proſtaka, plotkę y mało rozumnego zwłaſzcża ku dobremu. GlabGad N4, N8, O4; Vacillo [...] Metaphorice Yeſtem nieſtátecznym/ nieſtałym/ nievſtáwicznym. Mącz 471d; iż był [Skirgiełło] ięzyká y ręki do zwády prętkiey/ k temu był okrutny/ á nieſtáteczny/ y nie vſtáwiczny/ á tylko z nim było do obiádá ſiedzieć StryjKron 482.

W porównaniach (4): Miły panie racży skarać ty żwierżęta nieſtałe [Ps 67/31] iako trćina Kacerze nieſthatecżne w naucze ſwey. WróbŻołt X2v; Proteo mutabilior proverbium, Płochy/ Nieſtáteczny/ by wiátr Mącz 327d, 67a, 190a.

W charakterystycznych połączeniach: niestateczny(-a, -e) dyskurs, młodość, myśl, pospolstwo, powietrze, uroda, wiara.

Wyrażenia: »dusza niestateczna« (1): Oczy máiąc pełne cudzołoſtwá y grzechu nieuſtawáiącego. Przyłudzáiąc duſze nieſtáteczne [animas instabiles] WujNT 2.Petr 2/14.

»niestateczna odmienność« (1): ieſli będzie iákiemi nieſtátecżnemi odmiennoſciámi záwikłány/ bo ſie thym y zhydzi/ y ſławę złą záwżdy ná ſobie odnośić będzie/ y ludzie ſie go ſtrzedz będą. RejZwierc 85.

Szeregi: »niestateczny i niepewny« (1): Otoż ia ná tákie I.M. dyſkurſzy nieſtátecżne y niepewne/ ták krotkie zámknienie cżynię CzechEp 302.

»nieuczony i (a) niestateczny« = indoctus et instabilis PolAnt (3): BudNT 2.Petr 3/16; że to ieſt właſna nieuczonych á nieſtátecznych ludzi [...] pſowáć nie tylko piſmá trudne/ ále y inſze łácne/ wykłády fałſzywemi/ ná ſwe y ná innych wiele ludzi zátrácenie. WujNT 814, 518.

»nieumiejętni i niestateczni« (3): ktore [rzeczy] nieumieiętni y nieſtáteczni wykrączáią [! wykręcáią WujBib] [quae indocti et instabiles depravant]/ iáko y inne piſmá/ ku ſwemu właſnemu zátráceniu. WujNT 2.Petr 3/16 [przekład tego samego tekstu (2)], s. 519, [813].

»płochy a niestateczny« (1): Scinditur incertum studia in contraria vulgus, Płoche á nieſtáteczne poſpólſtwo. Mącz 423d.

»szalony i niestateczny« (1): [Fortuna] Raz pogodna/ drugi raz ſzalona y nieſtátecżna KlonFlis B.

2. Ruchomy, stale poruszający się; inconstans, volaticus Mącz; volatilis Vulg (7): Boże moy racży ie iako koło nieſtatecżne [ut rotam] poſtawić WróbŻołt 82/14; Fallens, cui opponitur constans, Niestáteczny/ Chybiáyący. Mącz 117a; Volaticus, Latáyący/ nieſtáteczny y tám y ſám ſie wiyący. Mącz 505d, 418c, 475d.
Szereg: »tułający i niestateczny« (1): Ieſliby ſie potym vkazałá táſz pláná ná inych mieſcách/ kthore pierwey niebeły plániſte/ znák ieſt że to trąd tułáiący y nieſtátecżny [lepra volatilis et vaga] Leop Lev 13/57.
W przen (1): to ieſzcże ktemu mowię/ iż záraz vpáda iego wſzytek fundament nieſtátecżny: o ktorym iáko y ſam wątpi [...] raz zgołá ſyná Bożego ániołem nie tylko zowiąc/ ále też y w ſkutku cżyniąc CzechEp 265.
3. Nieprawy, złych obyczajów, nierządny; degener BartBydg; vagus Mącz; instabilis Vulg (12): Degener, indecorus, vyiadek, qui ex nobili genere nascitur, sed inhoneste vivit, suo generi dissimilis, a bonis moribus devians et discordans, nyestateczny BartBydg 39b; My kápłanom y dyakonom żony odyęli/ á wdáliſmy ye w nyeſtáteczny żywot KromRozm III L4v; Leop Thren 1/8; Vagae libidines, Nierządne/ nieſtáteczne miłości. Mącz 473b; Kálwiná/ iáko Ioannes Vacgnerius powiáda/ znáią ludźie/ miedzy roſpuſtnikámi oycżyzny iego naroſpuſtnieyſzego/ miedzy nieſtátecżnymi á nie ſłownymi nanieſtátecżnieyſzego. WujJud 217v; Impius facit opus inſtabile. (marg) Prov: 10. (–) To ieſt zły cżłowiek cżyni vcżynek nieſtátecżny. ReszPrz 61; PudłFr 23; Ieſt ieſzcże y trzeći ſtan ludźi nieſtátecżny/ Mogę rzec: ktorzy wiedząc co ieſt żywot wiecżny. Przedśię onych okrutnych męk ſię nie lękáią. Roſkoſz tylko docżeſną zá kochánie máią. KołakSzczęśl A3v.

W przeciwstawieniu: »stateczny ... niestateczny« (1): Yeſt wyele cnych/ dobrych/ y ſtátecznych dworzánow y rycerzow/ ktorzy nye winni zá złe á nyeſtáteczne ćirpyeć. KromRozm I B.

W charakterystycznych połączeniach: niestateczna(-y) miłość, stan, syn, uczynek, żywot.

Szeregi: »błędliwy a niestateczny« (1): Wielki by to był vſzcżypek wſzechmnocnośći [!]/ [...] Chryſtuſowey/ żeby kośćiołowi ſwemu/ błędliwą á nieſtátecżną głowę dáć: miáł SkarJedn 163.

»rozpustny a niestateczny« (1): ſiny też miał ku macierzy podobne w obycżaioch, ale ſobie k mądroſci nie podobne roſpuſtne, á nie ſtatecżne BielŻyw 48.

Synonimy: 1. chwiejący się, lekki, lekkomyślny, niepewny, niestały, nietrwały, nieustawiczny, odmienny, płochy; 2. latający, niestały, tułający; 3. błędliwy, grzeszny, niecnotliwy, nierządny.

Cf NIESTAŁY, STATECZNY

AKtt