Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BŁĘDLIWOŚĆ

Następne hasło: [BŁĘDNE] »

BŁĘDLIWY (40) ai

błędliwy (39), błądliwy (1) OrzRozm.

Fleksja

sg
m	N		f	N	błędliwå	n	N	błędliw(e)
	G	błędliw(e)go		G	błędliw(e)j		G
	A	błędliwy		A	błędliwą		A	błędliw(e)
	I	błędliwym		I	błędliwą		I
	L			L	błędliw(e)j		L

pl
N	m pers	błędliwi
N	subst	błędliw(e)
A	m pers	błędliw(e)
A	subst	błędliw(e)
I	m	błędliwymi
I	f	błędliw(e)mi

sg m G błędliw(e)go (1). ◊ A błędliwy (2). ◊ I błędliwym (1). ◊ f N błędliwå (7). ◊ G błędliw(e)j (4). ◊ A błędliwą (4). ◊ I błędliwą (1). ◊ L błędliw(e)j (1). ◊ n N błędliw(e) (3). ◊ A błędliw(e) (2). ◊ pl N m pers błędliwi (2). subst błędliw(e) (2). ◊ G błędliwych (2). ◊ A m pers błędliw(e) (2). subst błędliw(e) (4). ◊ I m błędliwymi (1). f błędliw(e)mi (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Przen: błąkający się, zabłąkany (7)
2. Mylny, mylący, wprowadzający w błąd, niewłaściwy (8)
3. Fałszywy, odstępujący od wiary, kacerski; też pogański (19)
- a. W funkcji rzeczownika (1)
4. Grzeszny, zły (6)
- a. W funkcji rzeczownika (2)

1. Przen: błąkający się, zabłąkany (7): Niemowiątká chowáć rácż/ [...] Nowotne w wierze vtwierdź/ á ieſzcże: błędliwe/ Náucż ſwych náśládowáć/ drogi znáć prawdźiwe GrabowSet P3v, C4.

Wyrażenie: »owca błędliwa; błędliwa owca« (4 : 1): wyznáwáć będźieſz/ żem ia owcá nie ieſt błędliwa/ ále mam Páſterzá OrzList h2v, h3v; OrzRozm H3; Coś przyſzedł poćieſzáć/ w żáłośći rzewliwe/ Owce/ w ſwą owcżárnią odnośić/ błędliwe. Zmiłuy ſię GrabowSet N, O4.

2. Mylny, mylący, wprowadzający w błąd, niewłaściwy; avius Mącz (8): BielKron 130v; Avia loca, Mieysce bezdróżne/ błędliwe/ gdźie żadney drógi niemáſz. Mącz 492c.

W przen (6): Y kiedyż tego błędliwego wieku/ Puſzcżey błotney ſtráſzliwy Dam był GrabowSet Q4v, M4.

Wyrażenie: »błędliwa droga; droga błędliwa« (3 : 1): BielKom B3v, E4v; Hieroboám przedſię ſwey drogi błędliwey przeſtáć niechciał/ bo on Prorok ſtáry powiedał mu iż to nie był práwy Prorok ktorego Lew zábił. BielKron 83; Iſkierká/ choćia máła/ Twey łáſki dobrotliwey/ Zá pochodnią/ w błędliwey Drodze/ niechby ſię sſtáłá/ By ią ſtrudzona duſzá wodzem miáłá. GrabowSet D3.

3. Fałszywy, odstępujący od wiary, kacerski; też pogański (19): KrowObr 207v; Włádźiſław kazał ich kośćioły błędliwe popalić/ laſy poſiekáć/ węże pobić BielKron 382, 155, 204v, 208v, 214, 326v, 424; Secta, Sekta/ błedliwa nauká/ oſobliwa rotá/ máyąca oſobliwe mniemánie/ náukę y wiárę w wielu rzeczách. Mącz 384d; RejPos 90; RejPosWiecz² 97; RejPosWiecz³ 99; á błędliwey náuki zápomniáwſzj/ Katolicką y Apoſtolſką przykłádem innych wſzytkich rozśiewáli. SkarJedn 396, 36; ReszHoz 136.

W charakterystycznych połączeniach: błędliwe (-a) mniemanie (3), nauka (6), wiara (2).

Szeregi: »błędliwy, fałszywy«: od owiecżek ſwoich CONſtántinopolſkich odieżdżał/ ktore ná ten cżás Kácerze/ [...] á ná błędłiwą [!]/ fałſzywą náukę ſwoię przećiągnąć chćieli ReszPrz 3.

»błędliwy i kacerski«: żadney błędliwey y kácerſkiey náuki niezacżął áni pomagał SkarJedn 397.

»błędliwy a niestateczny«: Wielki by to był vſzcżypek wſzechmnocnośći [!] [...] Chryſtuſowey/ żeby kośćiołowi ſwemu/ błędliwą á nieſtátecżną głowę dáć: miáł SkarJedn 163.

a. W funkcji rzeczownika (1):

Szereg: »błędliwy i kacerz«: A ieſliby kto miał inák rozumieć/ álbo vtzyć/ tedy thákowy błędliwym y kácerzem ma być. KrowObr 42.

4. Grzeszny, zły (6): BielKron 323v; A Długoż Pánie/ tá moiá błędliwa Duſzá/ bez twey świátłośći Chodźić zá ſmyſłem będźie/ żáłobliwa GrabowSet E2, G3, Nv.

a. W funkcji rzeczownika (2): KrowObr 176v; Błędliwi ſą mierżieni/ miedzy nimi nie ieſt żaden/ ktoryby dobrze cżynił. ArtKanc Q5.

Synonimy: 1. błąkający się, tułający się, zabłądzony; 2. bezdrożny, mylny; 3. fałszywy, kacerski; 4. grzeszny.

Cf BŁĄDZĄCY, BŁĘDNIK, BŁĘDNY