[zaloguj się]
[pdf]

NIECNOTLIWY (107) ai

Zawsze w pisowni łącznej.

e oraz o jasne.

sup nåjniecnotliwszy (1).

Fleksja
sg
mNniecnotliwy fNniecnotliwå nN
Gniecnotliw(e)go, nåjniecnotliwsz(e)go Gniecnotliwéj Gniecnotliw(e)go
Dniecnotliwému Dniecnotliw(e)j Dniecnotliw(e)mu
Aniecnotliwy, niecnotliw(e)go Aniecnotliwą A
Iniecnotliwym Iniecnotliwą I
Vniecnotliwy Vniecnotliwå V
pl
N m pers niecnotliwi
subst niecnotliwé
G niecnotliwych
A m pers niecnotliwe
subst niecnotliwé
I m niecnotliw(e)mi, niecnotliwymi
inne formy
pl N a. A subst - niecnotliw(e)

sg m N niecnotliwy (27). ◊ G niecnotliw(e)go, nåjniecnotliwsz(e)go (4). ◊ D niecnotliwému (1). ◊ A niecnotliwy (7), niecnotliw(e)go (3). ◊ I niecnotliwym (5). ◊ V niecnotliwy (1). ◊ f N niecnotliwå (5). ◊ G niecnotliwéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ D niecnotliw(e)j (1). ◊ A niecnotliwą (4). ◊ I niecnotliwą (4). ◊ V niecnotliwå (1). ◊ n G niecnotliw(e)go (1). ◊ D niecnotliw(e)mu (1). ◊ pl N m pers niecnotliwi (7). subst niecnotliwé (5); -é (1), -(e) (4). ◊ G niecnotliwych (11). ◊ A m pers niecnotliwe (6); -e (1), -(e) (5). subst niecnotliwé (6); -é (1), -(e) (5). ◊ N a. A subst niecnotliw(e) (1). ◊ I m niecnotliw(e)mi (3) MurzNT, Mącz, GórnDworz, niecnotliwymi (1) GroicPorz -ęmi (1), -(e)mi (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVII w.

Niemoralny, skłonny do złego; scelestus Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; nequam PolAnt, Calag, Cn; iniquus Vulg, PolAnt; nefandus Mącz, Calep; flagitiosus, improbus, nefarius Mącz, Cn; facinorosus Calep, Cn; impius, pessimus, pravus Vulg; abominandus, detestabilis, immanis, indignus, infandus, infestus, maleficus, posterior, vitiosus Mącz; columnarius, consceleratus, contaminatus, ignavus, impuratus, impurus, iniurius, iniurus, lautumiarius, maculosus, perditus, profligatus, propudiosus, scelerosus Cn (107): Maleficus, Złoſliwy/ Niecnotliwy. Mącz 116c, 129b, 244c [2 r.], 314d, 371b, 500a; Calep 405a, [693]b.
a. O ludziach (64): MurzNT 61 [2 r.]; Ieſliby z niecnotliwymi ludźmi/ z Błazny/ s koſtyrámi obcował/ á w thym długo trwał. GroicPorz 14v; Ale my doználiſmy te żydy wżadney rzecży nie być winne ſmierći/ ná krorąſmy [!] ie zdáli/ za podſzcżuwánim nayniecnotliwſzego cżłowieká Amáná. Leop Esth 16/15, 2.Reg 4/11, Iob 9/20, 29, 2.Mach 4/40, 8/32; Zony ich ſzalone ſą/ á dźieći ich niecnotliwe/ y potomſtwo ich przeklęte. BibRadz Sap 3/12, 1.Mach 1/36, 2.Mach 8/32; OrzRozm M2v; Quo testatior esset poena improborum, Aby tym yáwnieyſza była kaźń niecnotliwych ludźi. Mącz 452b; Y widamy więc owo ludzie niecnotliwé/ vrodą/ kſtałthem/ głádkoſcią oſobną GórnDworz L14v, I2, O3, S3, L17v; BudBib Sap 3/12, 1.Mach 1/36; Ná oſtátek ią zábił mowiąc niecnotliwa/ A tákież tho oycżyznie ſwey y mnie życżliwa. PaprPan Hh; KochPs 31, 81; KochMRot B3; KochPieś 50; ArtKanc D13; iednému Służce rząd zdáć/ nád wſzytkim/ ták niecnotliwému. GosłCast 64.

W połączeniu szeregowym (1): niemáſz ták niepowſcięgliwego/ złego/ á niecnotliwego ná ſwiecie cżłowieká/ ktoryby ſie [...] chciał do thego przyznáć/ iż ieſt thákim GórnDworz Ee8v.

W przeciwstawieniach: »cnotliwy, bez winności ... niecnotliwy« (2): Ale wolę bez winnośći od wáſzych rąk zginąć/ Niż przed Bogyem/ y przed ludźmi niecnotliwą ſłynąć. KochZuz A3; GórnDworz Gg2v.

W charakterystycznych połączeniach: niecnotliwy(-a, -e, -i) człowiek (5), dzieci (2), jędza, ludzie (11), mąż (3), mężczyzna, rada, służka, syn, wyga, Żydzi; być niecnotliwym (2), słynąć, sta(wa)ć się (2).

Wyrażenia: »niecnotliwy łotr« (1): więtſzy to dziw v mnie/ iżeś ty weſołá/ Mieſzkáiąc z niecnotliwym tákim łotrem z gołá. RejZwierz 34.

»niecnotliwy morderz« (1): Ex illorum nefaria caede unus restat, Z onych niecnotliwych morderzów yeden yeſzcze zoſtawa. Mącz 419d.

»złośnik niecnotliwy« (1): Widzę ten świętokraycá/ złośnik niecnotliwy/ Bárźić ná myśli/ niż ia GosłCast 63.

Szeregi: »bezbożny i niecnotliwy« (1): y winuie Károlſtádyuſzá: iż ták był bezbożnym/ y niecnotliwym cżłowiekiem/ iż nie wierzył/ áby ieden BOg był ReszPrz 75.

»cnotliwy abo niecnotliwy« (1): pirwey cżynimy cnotliwie/ ábo niecznotliwie/ toż potym ſtawamy ſie/ ábo cnothliwemi/ ábo niecnotliwemi. GórnDworz Ff2v. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]

»zły (a. złośliwy), (a, i) niecnotliwy« (5): BielKron 61v; Vitium oblatum est Virgini olim a nescio quo improbo, Zgwałcona yeſt dawno przed tym/ nie wiem przes kogo złoſliwego/ niecnotliwego. Mącz 262c; GórnDworz H8; NiemObr 150; ReszPrz 75. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

W przen (5): ktorzy ná koniec/ ná ćiáło y ná kreẃ páńſką/ rozpuſćili iádowity y niecnotliwy ięzyk ſwoy OrzList d2v; ktory [...] ręką ſwą niecnotliwą/ pokruſzył y zárzućił ćiáło Páńſkie OrzList d3, b2v; RejZwierc 151v; Te Myſzy niecnotliwe co ten kray ſzárpáią/ Wierz mi że ći Kotowie cżyſcie ich drapáią. PaprPan Z2.
Przen (6): Przetoż ty Orle więcey ſie nie vkázuy/ áni ſkrzydłá twoie ſtráſſliwe [...] y páznokce [!] twoie niecnotliwe Leop 4.Esdr 11/45; Pátrzayże iáko niecnotliwy/ tę ſol Páńſką á ty zyarnká iego/ nieſláchetnie niſzcży á pſuie RejPos 338v.

W połączeniu szeregowym (2): Ale iż [fortuna] ieſth niecnotliwa/ odmienna/ á nieuſtáwicżna/ nigdy theż cnotliwy nie iey nie dufa RejZwierc 151v.

a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): A Popu zábił pyeſzek niecnotliwy KochSz B3.
b) O zwierzęciu (może: głupi) (2): RejZwierc 104v; O beanie niecnotliwy Pśie piekielny/ ſzpetny/ łżywy. Mocnieyſzy Bog niż twe wrotá MWilkHist E2.
αα. W funkcji rzeczownika; improbus, nequam Calag, Cn; sceleratus Calep, Cn; impius, iniquus Vulg; carcer, carnifex, flagitium a. monstrum homini, nebulo, nefans, nequitiae a. malignissimum caput, propudium, scelus Cn (9): Tego [...] przes ręcę [!] niecnotliwych przybiwſſy/ zábiliſćie. Leop Act 2/23, Iob 8/22; Calag 98b; Calep 952a.

W przeciwstawieniu: »cnotliwy ... niecnotliwy« (5): RejWiz 99, 141v; RejZwierz 22; Ale przedſię wiele cnotliwy ma przed niecnotliwym RejZwierc 151v, 225.

α. O kobiecie: uprawiająca nierząd (3): ktożby ſnas ták był ſzalony/ któryby miał żonę/ dzieći opuśćić/ [...] á ku niecnotliwey niewieśćie przyſtáć BielKron 234; Pudicitiam in propatulo habet, Zbłaźniła [!] ſie niecnotliwą ſie ſtáłá. Mącz 151b; Iaż to niecnotliwa? GosłCast 65.
b. O działaniach ludzkich (fizycznych i umysłowych) (34): Bo żaden cżeladnik niema bycz od rzemieſła odrzuczon, lecz by dlia ſwei niewiernośczi albo niecznotliwego zachowania, przecziwko panu Miſtrzowi swemu ListRzeź w. 32; cząſtom ſnym ſam a ſam yezdziel, [...] thedibichgo mogł bill tham ſnadnyey pozicz, anyzeli wdomv, bich thą myſl nyecznothliwa [...] bil myal. LibMal 1545/103v; A bądz ktorykolwiek że by w tym gyzechu [!] był náleźion ſpalon będzie ze wſſyſthką ſwą máiętnośćią: bo vſtąpił á náłomił vmowy Páńſkiey/ y vcżynił niecnotliwą rzecż w ludu Iſráelſkim. Leop Ios 7/15, Sap 3/14, Ez 38/10; nie day Boże/ bych w dom twoy plugáwy/ Miáłá iść/ zá twoie ty/ niecnotliwe ſpráwy. RejZwierz 46; RejPos 79; Owo corká moiá dźiewicá/ y założnicá iego/ wywiodę ie teraz że ie żelżyćie [!]/ [...] lecż mężowi temu nie vcżynićie tey niecnotliwey rzecży. BudBib Iudic 19/24; MycPrz II B2v; KochSob 66; OrzJan 35, 102, 105.

niecnotliwy w czym (1): áby żywot náſz złośćiwy/ w ſpráwách ſwoich niecnotliwy/ przeſtał wſzyſtkich złośći ſwoich ArtKanc M16v.

W charakterystycznych połączeniach: niecnotliwy(-a, -e) fortel, myśl (umysł, zamyślenie) (5), praktyka, rzecz (4) sprawa (3), zachowanie.

Wyrażenia: »mord niecnotliwy« (1): O ktokolwiek będźie chćiał mordy niecnotliwé/ Y domowé okróćić náiázdy KochPieś 2.

»niecnotliwy uczynek« = cuspa, (abominandum a. indignum a. infandum a. nefandum) facinus, flagitium, detestabile (a. immane a. infestum a. nefandum a. nefarium) scelus Mącz (13): Petrus Aloizyus ſyn Páwłá Papieżá zábit w Plácencyey/ y zrzucon z muru o niecnotliwe vcżynki BielKron 230, 301v, 351v; Mącz 89a, [114]b, d, 118d, 244c (10).

»występek niecnotliwy« (1): Scelus ‒ Wyſtępek nieczno tłiwi [!], wielka złosć. Calep 952a.

»zysk niecnotliwy« (2): Prowadz mię śćiéſzką ſwych vchwał: do tegom ia chćiwy/ Do tego mię wiédź: niech niedbam o zyſk niecnotliwy. KochPs 180; KochPieś 36.

»żywot niecnotliwy« (2): Mucho maſz vmyſł chełpliwy/ Ale żywot niecnotliwy BierEz N3v; ArtKanc M16v.

Szeregi: »bezecny i niecnotliwy« (1): Rzecżąpoſpolitą hándlowáć á ſobie z niey zyſku pátrzyć nietylko ieſt rzecż hániebna á ſzkáráda/ ále ieſth bezecna y niecnotliwa Phil Q3.

»grzech a niecnotliwy uczynek« (2): BielKron 301v; Impiatus, Grzęchy [!] á niecnotliwemi vczinkámi pomázány. Mącz 301d.

»zły (a. złościwy), (a) niecnotliwy« (2): niemáſz przycżyny przecż byśćie ſwemu złemu á niecnotliwemu zámyſleniu doſyć cżynić mieli BielKron 249; ArtKanc M16v.

Synonimy: wszeteczny, złościwy, złośliwy, zły; αα. gałęźnik, łotr, łotras, łotrzyk, »nic dobrego«, obojętka, odrodek, przechyra, smard, sprośnik, szubienicznik, wszetecznik, wyrodek, zbrodzień, złoczyńca, złośnik.

Cf BEZECNY, CNOTLIWY, NIECNOTA, NIECNY

MM