[zaloguj się]
[pdf]

NIEWIERNY (784) ai

W pisowni łącznej (764), w rozłącznej (20).

Oba e jasne.

comp niewierniejszy (1).

Fleksja
sg
mNniewierny fNniewiernå, niewierna nNniewiern(e)
Gniewiernégo Gniewiern(e)j Gniewiern(e)go
Dniewiern(e)mu Dniewiern(e)j D
Aniewiernégo, niewierny Aniewierną Aniewiern(e)
Iniewiernym I Iniewiernym
Lniewiernym L L
Vniewierny Vniewiernå Vniewiern(e)
pl du
N m pers niewierni N m
subst niewiern(e) n
G niewiernych G
D niewiernym, niewiernem D
A m pers niewierné, niewiernych A m
m an f niewierni(e)
subst niewiern(e) n
I m niewiernymi, niewiern(e)mi I m
L niewiernych L
inne formy
pl V - niewierni

sg m N niewierny (81). ◊ G niewiernégo (20); -égo (1), -(e)go (19). ◊ D niewiern(e)mu (21). ◊ A niewiernégo (29), niewierny (7); -égo (1) OpecŻyw, -(e)go (28). ◊ I niewiernym (26). ◊ L niewiernym (1). ◊ V niewierny (11). ◊ f N (attrib) niewiernå (8), niewierna (1); -å : -a BibRadz (2:1). ◊ G niewiern(e)j (3). ◊ D niewiern(e)j (2). ◊ A niewierną (4). ◊ V niewiernå (2). ◊ n N niewiern(e) (7). ◊ G niewiern(e)go (3). ◊ A niewiern(e) (1). ◊ I niewiernym (2). ◊ V niewiern(e) (1). ◊ pl N m pers niewierni (164). subst niewiern(e) (6). ◊ G niewiernych (131). ◊ D niewiernym (98), niewiernem MurzNT (2). ◊ A m pers niewierné (49), niewiernych (5); -ych KołakSzczęśl; -é : -ych LubPs (9:1), RejPos (10:2), WujNT (2:1); ~ -é (2), -(e) (47). subst niewiern(e) (2). ◊ I m niewiernymi (50), niewiern(e)mi (38); -ymi GroicPorz, KrowObr, BibRadz, OrzRozm, WujJud (2), BiałKaz (4), SkarJedn, SkarŻyw, CzechEp (3), WujNT (12), SiebRozmyśl, VotSzl; -(e)mi RejPs (2), RejKup, Leop, RejZwierc (4), SkarKaz; -(e)mi : -ymi LubPs (8:5), RejAp (7:1), RejPos (13:9), NiemObr (1:5). ◊ L niewiernych (7). ◊ V niewierni (1). ◊ du f A niewierni(e) (1) KochZuz A4.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Taki, który nie wierzy (lub nie uwierzył) w prawdziwego Boga lub Chrystusa, nie dochowujący wierności Bogu, nie przestrzegający bożych nakazów, bezbożny; odszczepieniec; incredulus Vulg, PolAnt; infidelis Vulg, JanStat; non credulus Vulg (690): á źli y niewierni ſprzećiwnicy iego y kościołá ſwiętego/ márnie zeſromoceni á w niwecż obroceni będą LubPs Z3v; Ieſli tedy dla niedoſtatku/ álbo vboſtwá wypychaſz twoie dzieći z domu/ vkázuieſz przez to/ iżeś ieſt niewierny/ á iż Pánu Bogu nie dufaſz. KrowObr 149v; Ten był krol Izráelſki niewierny po ktorym náſtał Acháb. BibRadz I 469a marg; Choćia Aniołowie ſrodze ganili niepráwoſći niewiernych pánow/ wſzákże nie bluźnili mocy kthora im ieſt daná od Bogá. BibRadz II 130d marg, II 138b marg, 141b marg; OrzQuin X4 marg; A niewiernym onym/ ktorzy tylko chcą dufáć rozumom á wymyſłom ſwoim y ſwiátá tego/ zámieſzawał záwżdy rozumy ich RejPos 126; ábychmy ſie imi [słowami świętych obietnic] cieſzyli/ ćwiczyli á vcżyli/ iáko ſie tu záchowywáć mamy ná tych godzyech omylnych thego niewiernego Fárizeuſzá/ á tego márnego á obłędnego ſwiátá. RejPos 224v, [77]v, 106, [291]; BiałKat 190v, 336, 353v; Zowie też piſmo Duchy Angioły/ y diabły/ ále owy świętymi/ cżyſtymi/ á te nie cżyſtymi/ owy ſłużebnikámi wybránych: A ty zwodnikámi/ Pány y Bogi niewiernych. GrzegŚm 55, 46; Ano maſz tego pewny przykład nád onym ſlepo národzonym/ ktorego Pan iáſnie oſwiećić á hoinie pocieſzyć przed onemi niewiernemi Ierozolimſkiemi tłuſzcżámi iáwnie racżył RejZwierc 174; WujJud 148 [2 r.], 165v, Mm6v; BudNT Act 17/5; Kto ſie záś ná cudá ogląda/ ten też to o ſobie ſwiádectwo wydáie/ iż ieſt niewiernym/ gdyż cudá ſłużą niewiernikom á nie tym coby wierzyli. CzechRozm 189, 241v [2 r.], 247; Ták zelżone ieſt to miáſto/ ktore będąc práwowierne ieſzcże w ſobie ma niewierne Arryany. SkarŻyw 87, 153, 368 [2 r.], 454; KochPieś 37; ZawJeft 10; Bok iego [Chrystusa] włocżnią żołnierz otworzył niewierny LatHar 523; Abowiem poſwięcon bywa mąż niewierny przez żonę wierną: y żoná niewierna bywa poświęcona przez mężá wiernego WujNT 1.Cor 7/14; Poświęcon bywa mąż niewierny [1.Cor 7/14].) To ieſt/ częſto ſię przygadza/ że ieden przez drugiego bywa na wiárę náwrocony/ y tym ſpoſobem bywa poświęcony. WujNT 595, Act 14/2, Rom 15/31, s. 591, 1.Cor 7/12, 13 (13); SarnStat 186; Oná przykra żółć z octem zmiéſzána/ którą tobie nágotowáli niewierni kátowie/ do vſt twoich naświętſzych SiebRozmyśl E, C4, D3v; VotSzl Bv.

niewierny komu, czemu (9): ábowiem iuż áż ná zbyt vżyłá rozmáitego ſprzeciwieńſtwá duſſá moiá od ſprzećiwnikow ſwoich/ ktorzy záwżdy ſą niewierni tobie. RejPs 191v, 193v; Iáko ſie Pan pilnie ſtáráć racży o każdego grzeſznego/ á coż gdychmy mu ſą niewierni. LubPs S4v marg; RejAp 35; á kogo też obacżycie niewiernego ſłowom moim tu ná zyemi/ inż go pewnie viśćić możecie RejPos 319, 177, 330, 335; Bo ták rozumiejąc/ w cżęśći tylko BOgá chwalić będźie/ á cżęść drugą ſobie zoſtáwi: w cżym ſie záraz niepoſłuſznym/ niewdźięcżnym y niewiernym Bogu pokaże. CzechRozm 213.

niewierny czyj [w tym: pron poss (18), G pron (7), ai poss (2)] (27): RejPs 119v, 207; RejAp AA7, CC4; Obiecał też záwżdy ſie mśćić nád niewiernemi ſwoimi/ ktorzy go przyiąć áni poznáć nie chcieli/ á wzgárdzili przyſcie iego y ſwiętą náukę iego. RejPos 5v; Iáko vciekáli przed ſtráchem od grobu [Chrystusa] oni ſtrożowie á oni niewierni iego. RejPos 109, 7 [2 r.], 7v, 30 [2 r.], 30v, 53 (21). Cf »niewierny pański«.

W połączeniach szeregowych (14): BielŻywGlab nlb 15; WróbŻołt B7; Wiedź on iżeſcie wy ludzye przewrotni fáłecżni/ A ſynowie niepoſłuſzni/ niewierni/ wſzetecżni LubPs gg4v; Abowiem gdyby dziewice ſobie przes ſwoie dziewictwá ćieleſne/ wietzny żywoth záſlugowáły/ tedyćby tym obytzáiem dziewice Tureckie/ Zydwſkie [!]/ Pogáńſkie/ y inſze niewierne/ zbáwione były KrowObr 228v; co ſie wypełnić miáło nád thobą/ iáko nád złośćiwym / niewiernym/ á nád złim/ á niepoſłuſznim ſtworzenim Páná Bogá ſwego. RejPos 100v, 53, 56; GrzegŚm 58; Wyznawáią/ żeby Páná Bogá ználi/ ále ſie go przą vcżynkami: bo ſą brzydkimi y niewiernymi/ y ku wſzelkiemu vcżynkowi dobremu nieſpoſobni. WujJud kt, 203; CzechRozm 213; Ten zá cżáſu Ceſarzá niewiernego/ przenáſládowniká y morderco wielkiego Chrześćiáńſkiey krwie/ vchodząc nie ták śmierći/ iáko ćięſzkiego á wymyſlánego kátowánia [...] vdał ſię ná puſte mieyſcá/ áby krom boiázni mogł w wierze świętey żywotá ſwego dokonáć SkarŻyw 50; Wolno im prześládowáć/ wyganiáć/ oſkarżáć y ná krew niewinną foldrowáć: choćiażby ſámi y niewiernymi y wſzetecżnymi y cudzołożnikámi byli. CzechEp 61; Coż bowim zá ſławy będzie káżdy Pan zwirzchni/ kthory nikcżemnym/ nieprawdziwym y niewiernym ieſt. Phil O2.

W przeciwstawieniach: »wierny (15), męczennik, miłośnik, prawowierny, wierzący ... niewierny« (19): SeklKat R2v; RejKupSekl a8v; LubPs K2V; I ſlyſzyſz tu/ potzym mamy poznáć dobrego tzłowieká? to ieſt/ wiernego/ álbo niewiernego/ Syná Bożego/ álbo Syná Dijabelſkiego/ iż z obfitośći mowy iego. KrowObr 66; Bowiem z nieśmiertelnego sſtał ſie wnet śmiertelny/ A z onego wiernego/ márny á niewierny. RejWiz 116v; OrzQuin P3; że to ieſt roſkoſzna á wdzięcżna drogá cżłowiekowi wiernemu/ ále bárzo ciaſna niewiernemu. RejAp 189; Ták iáko to vcżynił onym niewiernym żydom/ á onym miłoſnikom ſwoim. RejPos 239, 128v, 239v, 330; GrzegŚm 42; CzechRozm 247v; SkarŻyw 87, 368; iáko gdy ſyn ieſt wierny/ á oćiec niewierny: żoná Kátholiczká á mąż Heretyk. WujNT 44, 474, 530, 820.

W charakterystycznych połączeniach: niewierny(-a, -e, -i) anioł, aryjani, bożnica, cesarz, faraon (2), faryzeusz, Judowie, kat (3), krol(owie) (2), książęta (2), licemiernik, małżonek (mąż) (8), mędrek, miasto, ministrowie (3), o(j)ciec (4), pan(owie) (2), państwo, przełożony (przełożeni) (2), prześladowca, sprzeciwnik, syn(owie) (4), tłuszcza, żona (3), żołnierz; niewierny Bogu, Panu (2), słowom [Pana]; niewiernemu (niewiernym) męka zgotowana (2); nad niewiernymi (po)mścić się (2), rozciągnąć srogą sentencyją; z niewiernemi rozprawić się [na sądzie ostatecznym], rozsądzić się, stanąć na sądzie.

Wyrażenia: »czart niewierny« (2): A niechcąc puſto zoſtáwić mieyſcá onego/ s kthorego był ſtrąćił cżártá niewiernego/ dopuśćił ſie tu rozmnożyć cżłowiekowi onemu RejPos 53, 53v.

»niewierny heretyk« (2): Dáleko tedy więcey vznáwáć y wyznáwáć mamy podobne cudá y ſpráwy Boże przy ofierze Mſzey S. y przy Sákrámentách nowego zakonu vczynione: ktore niewierni haeretycy odrzucáią/ y zá báśni máią WujNT 322; SkarKaz 243b.

»kacerz niewierny« (2): Ná kóniec/ temiż vſty ſwemi/ táko Kácérzom niewiernym Piekło otwiéra/ á Niebo im zámyka OrzQuin L3v; WujJud 17.

»niewierni krześcijanie« (2): RejAp 96v; Iáko niewierni krześćiánie mieſzkáią zwirzchownie w Pánu Kryſtuſie. RejPosWiecz2 92 marg.

»niewierni(-y) ludzie, człowiek« [szyk 20 :20] (36:4): y takcj ſię będzie działo zewſſytkiemj wiernemi y niewiernemi Ludźmi Czaſſu jdnia Sądu oſtatećznieyſſego. RejKupSekl a8; Iáko wierni/ ácż znáią vpor złych á niewiernych ludzi przećiw ſobye/ nye máią ſie dáć odwodzić od wierney náuki Bożey. LubPs bb marg, K2v, K4, bh2 marg; Abowiem iáko dwoiácy ſą ludzie naſwiećie/ wierni y niewierni/ thák teſz ſą tylko dwie drodze po ſmierći KrowObr 76v; BibRadz II 138a marg; OrzQuin P3; RejAp 38, A v iákim ſtráchu/ á w iákim niebeſpiecżeńſtwie záwżdy muśi być złośćiwy á niewierny cżłowiek/ y potym po ſmierći duſzá iego. RejPos 128v; Nie rácżże nas zoſtáwowáć náſz miłośćiwy Pánie w pocżcie tych ludzi niewiernych RejPos [278], 1, 17v, 76, 284v, [290]v, 315v, 333; GrzegŚm 58; A tego zwycżáiu modlić śie w Duchu/ ktory ieſt przywoity Chrześcijánom/ ludźie niewierni miec y vżywáć niemogą KuczbKat 370; áby śie ku Wierze Páná Chriſtuſowey y ku poznániu Bożemu/ ludźie niewierni y Zydowie náwrocili KuczbKat 390, 385, 405; RejZwierc 139; Niewierni ludzie mogą co dobrego ſámi z ſiebie cżynić. WujJud 64 marg, 94v, 261; WujJudConf 72; CzechRozm 84v, 112v, 183; Niewiernych ludzi pogáńskie postępki CzechEp 3 marg, 163, 337; ktory [Antychryst] ták ieſt głową wſzytkich niewiernych ludzi/ iáko Pan Chriſtus ieſt głową wſzytkich wiernych y pobożnych WujNT 820, 159, 570, 872, 877; SkarKaz 5b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»niewierni mahometani« (1): to mu [Władysławowi] vkázował [poseł papieski]/ że wiárá poſlubiona niewiernym Máchometanom nie ma być trzymána. Phil O4.

»niewierny mocarz« (1): ſrogość laſki krolewſkiey á pomſty iego vſthánie/ á iuż przeſthánie tłuc á tłumić onych krolow á onych niewiernych mocarzow ſwoich RejPos 232.

»narod, lud, rod (ludzki a. pospolity), rodzaj, pokolenie niewierne(-y)« = generatio incredulia PolAnt; populus non credens Vulg [szyk 19:6] (15:5:3:1:1): vſtráſſą ſie wſſyſcy niewierni narodowie przed wielmożnoſćią twoią RejPs 149; MurzNT Matth 17/16; LubPs S4v, P6v marg, S4v marg; BibRadz I 7a marg, Matth 17/17; RejAp 119; A ſnadż ieſzcże tákowi ſą ná mnieyſzey piecży v niego niżli pogáni á narodowie niewierni RejPos 206, 29 [2 r.], 29v, [36], 37v, 52v, 194v marg; BudNT Matth 17/17; SkarJedn 281; StryjKron 140; Poſyłałemći PROroki ſwe miłe á wierne/ á tyś ie mordował, pokolenie złe niewierne. ArtKanc E13v; O narodźie niewierny WujNT Mar 9/19, Matth 17/17, Luc 9/41, s. 232, Rom 10/21. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niewierny niezbożnik« [szyk 3:1] (4): Poniewaſz iuż nie trzebá będzie niewiernych niezbożnikow hámowáć/ [..,] iáko tych ktorzy iuż oſądzeni będąc karánie/ ſwe ná ſobie nosić będą. CzechRozm 182, 74, 113; CzechEp 22.

»niewierny pański« (2): Czo ſie máią zá ſrogośći dziać ná ziemi zá wylaniem cżwartego piątego y ſzoſtego Anyołá nád niewiernemi Páńſkiemi RejAp 133v; RejPos 239v.

»niewierny(-e) poganin, [pogaństwo]« [szyk 12:1] (13): Podánie przycżyn przecż ſie Pan ma ná niewierne pogány wzruſzyć/ áby poználi możność imienia Bożego. LubPs S6 marg; HistRzym 83v; RejPos 271; Co wiedzieć co nam myſlą niewierni Pogáni/ Tą ręką głáſzcże brodę á s tyłu ćie ráni. BielSpr c2; SkarJedn 12; KochPs 65, 162; SkarŻyw 62; CzechEp 370; á poćiéſz tych wſzytkich/ którzy będąc pod tyránſtwem niewiernych pogánów/ którzy ćię nie znáią/ nie záprzeli ſie dla ich okrućienſtwá imięnia twégo świętego SiebRozmyśl D; VotSzl A4v, Dv; Kto Kośćiołá nie ſłucha/ niechay będźie iáko pogánin niewierny [si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Vulg Matth 18/17]. SkarKazSej 697a; [zebiſmi my lyudzye krzeſczyanſczi ot thego nyewyernego poganſtwa kyelkokrocz yuſz popaleni mogli bicz wiſwyebodzeni ZapWpol 9/58].

»niewierny urząd [= urzędnicy]« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 247v; áby [...] vrzędom choć y niewiernym poſłuſzni byli/ á pobożnie y cnotliwie żyli na tym świećie. WujNT 796.

»niewierny w wierze« (1): Niewierna w wierze Chryſtá Páná żóná gdy chce z wiernym mieſzkáć/ każe Páweł święty nieopuſzczáć iéy BiałKat 368v.

»niewierny(-i) Żyd(owie) (a. Żydzi)« [szyk 36:14] (50): A tako onego cżaſu pán Iezus od onych niewiernych żydow był vdręcżony OpecŻyw 114v, 64, 65v, [79], 89v, [123], 132; LubPs D4v, P6v marg, R6 [2 r.], Sv marg, Y3v marg, Z marg; GroicPorz h2; iáko tám [w ajendach i mszałach] Páná Bogá bluznićie/ nie inák iedno iáko pogáni/ álbo żydowie nie wierni KrowObr 100, 101; Zydowie niewierni y przećiwnicy Ieruzálem to ieſt kośćiołá mego potępieni będą. BibRadz I 478d marg; BielKron 46v; SarnUzn E6; A wżdy tho niewiernych żydow nic nie ruſzyło RejPos 35v, [77]v, 231, 239, 283v; okáſz mi cżymby to żydom niewiernym z głowy wybić: Iż obrzezánie nie ieſt wiecżnie trwáiące/ iáko oni mniemáią CzechRozm 78v, 76v, 78v, 187v; Po Hiſzpániey y indziey y o pięć tyśięcy żydow niewiernych do wiáry S. przywiodł SkarŻyw 310, 172; CzechEp 42, 209, 337; Z ktorego poświęcenia pan Chriſtus dowodźił Boſtwá ſwego przed niewiernymi żydy. NiemObr 103, 104; ArtKanc E15; Ten bluzni [Matth 9/3]) Słyſząc niewierni Zydowie/ iż P. Chriſtus grzechy odpuſzcza/ bluznierzem go zową: iáko y dziś ich náśládowcy Haeretykowie/ kápłany Chriſtuſowe WujNT 38; Zydowie niewierni ſą ſyny czártowſkimi. WujNT Ddddddv, 44, 56, 392, 474, 517 marg, 756; SiebRozmyśl B3, D4v, K3v [2 r.]; SkarKaz 276a.

Szeregi: »nędzny a niewierny« (1): iákochmy s przodku ſłyſzeli/ iż iuż o płatne ſzło nędznym á niewiernym żydom/ á zwłaſzcżá onym duchownikom RejPos 283v.

»niewierny a niedbały« (1): co ſie s tobą/ iáko z niewiernym á z niedbáłym/ po máłey chwili dzyać będzye. RejPos 30v.

»niewierny i (a) niezbożny« (3): Niewierni lepák á niezbożni ludźie poydą nádoł z Dyabły do Piekłá ná wiecżny ogień y męki nieſkońcżone. WujJudConf 72; Babilonia. [Apoc 14/8]) Babilonia ieſt miáſto dyabelſkie/ to ieſt wſzytek zbor niewiernych á niezbożnych ludzi WujNT 872, 877.

»niewierny i Chrystusa nie znający« (1): ROdem był z Antyochiey S. Ian Chryzoſtom/ ſyn Secundego Hetmáná/ mátkę iego zwano Anthuſa/ oboie niewierni y Chryſtuſa nie znáiący. SkarŻyw 86.

»odporny i niewierny« (1): Ty ſą ſtráſzliwe grozy náprzećiwko odpornym y niewiernym ludziom. BibRadz II 138a marg.

»okrutny a (i) niewierny« [szyk 2:1] (3): BibRadz I 7a marg, II 141a marg; ktorzy z okrutnymi y niewiernymi Pogány/ o krzywdę Bożą/ o wiárę Chrześćijáńſką/ o miłą oyczyznę/ mężnie ſię potykali VotSzl A4v.

»niewierny i pogański« (1): y w tey wzgárdźie ſądow duchownych/ y klątew/ iáko iákie niewierne y pogáńſkie páńſtwo/ zoſtáie. SkarKazSej 703b.

»niewierny i przewrotny« = incredulus et perversus PolAnt, Vulg (5): A Ieſus odpowiedaiąc rzekł/ o rodzaiu niewierny i przewrotny pokiſz będę zwami MurzNT Matth 17/17; BibRadz Matth 17/17; BudNT Matth 17/17; WujNT Matth 17/17, Luc 9/41.

»uporny i niewierny« (1): wſzytkim w obec Chrześćiánom dano ieſt to/ co nie było dano vpornym y niewiernym Żydom. WujNT 56.

»(tak) wierny, (jako) i niewierny« (2): RejPos 208v marg; Słudzy áby poſłuſzni byli pánom ſwym/ ták wiernym iáko y niewiernym. WujNT 2.Tim 1 arg. [Ponadto w przeciwstawieniach 15 r.]

»niewierny a zdradliwy« (1): Tákże też y Anyołom ſwoim to porucżyć racżył/ iż gdy obacżą iemu być cżłowieká wiernego/ [...] áby go iáko źrzenice w oku pilnie ſtrzegli/ [...] A gdzyeby też obacżyli być niewiernego á zdrádliwego iemu/ áby też mnieyſzą pieczą y mnieyſzą pracą mieli około niego RejPos 330.

»zły (a. złośliwy, a. złościwy), (a, i) niewierny« [szyk 33:4] (37): OpecŻyw [79]; boleść Kriſtus Pan ćirpyeć racżył/ widząc niewiárę onych złych á niewiernych narodow żydowſkich. LubPs P6v marg; Iz zli á niewierni przełożeni niedbáią dziś nic o ſpráwiedliwośći. LubPs S5v marg; gdy widzi vtrapyoną duſzę ſwoyę od złych á niewiernych przeſládowcow ſwoich. LubPs ee4 marg, D4v, O4, P6v marg, R6 marg [2 r.], S marg (18); KrowObr 101; gdy weſſli do Ieruzálem miáſtá nie wiernego y zloſliwego [venientes in Ierusalem, civitatem refugam et pessimam]/ ięli budowáć ſklepy ábo wieże y mury iego Leop 3.Esdr 2/18; RejAp 119; y dał go w moc y w towárzyſtwo onemuſz tho złemu á niewiernemu Aniołowi RejPos 101, 29, 52v, 76, 128v, [290]v, 333; WujJud 261; bo też tám ſą ſłowá Fáráonowe/ Bálákowe/ Bileámowe/ y inſzych ludzi złych y niewiernych CzechRozm 84v; Wſzyſcy ſą tym złym niewiernym Zydom podobni/ ktorzykolwiek thego dobrodzieyſtwá nie ſą wdźięcżni. ArtKanc E15, E13v; WujNT 159; SiebRozmyśl K3v; SkarKaz 5b, 243b.

W przen (12): RejPs 165; żeby obroćił ſercá oycowſkie ku ſynom/ y niewierne ku roſtropnośći ſpráwiedliwych/ áby zgothował Pánu lud doſkonáły. Leop Luc 1/17, 3.Esdr 2/18; BibRadz Sap 10/7; Ocży niewierne/ niewiernie pátrzą RejPos 208v marg; A thákći ſie záwżdy dzyało y dzyać będzye nád wiernemi y nád niewiernemi vſty á ięzyki ludzkiemi. RejPos 298; áby ſie niewierny ſwiát przypátruiąc temu/ náwrácał ſie do ciebie RejPos 336, 37v, 100, 260; dwádzieściá tyſiąc Niemcow/ Mázurow/ y Polakow od Litwy niewierney było poimánych/ y pobitych StryjKron 320; WujNT Matth 11 arg.
a. W funkcji rzeczownika; incredulus Mącz, Vulg; infidelis Miech, JanStat; impius Vulg (416): RejPs 144; RejKup ee2; Wſſyſtcy nyewyerni około piſmá ſye obyeráyą/ á fáłſſywye ye przywodzą/ nye według myſli duchá S. ále według ſwych dum KromRozm I M2v; MurzNT 43v; GliczKsiąż Dv; Záburzenie niewiernych przećiw koſciołowi LubPs M4 marg; Iż gdy wierni widzą áno ſie niewiernym wſzytko wedle myſli ſzáńcuie/ á iż żywąc w złoſciach kwithną/ [...] áby ſie nic nie vnośili á nie zgarſzáli LubPs Nv; Iż podcżás y wierni mieſzkáiąc w ſpołecżnośći niewiernych zápomnią Páná Bogá. LubPs N5v marg, C3v marg, E2 marg, F, I3v marg, K (38); Ieſliby kthora o ſwoich á zwłaſztzá o domowych/ pracey niemiáłá/ tedy ſię wiáry záprzáłá/ y iest gorſza á niſſli niewierny. KrowObr 142v, 238; Náucżę złoſniki drog twoich: á niewierni náwrocą ſie ktobie. Leop Ps 50/15; Nie ćiągnićie iárzmá z niewiernemi Leop 2,Cor 6/14, Sap 4 arg, Eccli 6/4, 2.Cor 6/15, Eph 2 arg; Mamy ſie ſtrzedz małżeńſtwá z niewiernymi. BibRadz I 133d marg; Tákowa będźie trwogá na ſumnieniu niewiernych vſthráſzonych ſądem Bożym BibRadz II 138b marg, Ruth 1 arg, Ps 143 arg, Is 26 arg, 3 II 120c marg, 138a marg, 141b marg; á vciekay precż od towárzyſtwá niewiernych RejAp 98v; ſpyewámy tę nową pioſnkę ku Pánu ſwemu/ ktorey ſie nigdy żadny niewierny náucżyć nie może/ gdyż nie ma áni tákiey wiáry áni tákiey ſtałośći o Pánu ſwoim RejAp 118v; Niewierne vmárłemi Pan zowie RejAp Ee2v [idem 35 marg] AA3v, BB8v, Ee2v [2 r.], 33v, 34 (27); HistRzym 77, 102; A iákoż tu niewierny zádrżeć nie ma/ ſłyſząc ty ſtráſzliwe przykłády/ ktore ſie záwżdy dzyały nád ſprzećiwniki Páńſkiemi. RejPos 27; bo ſie to trudno á dziwno niewiernemu widzi/ chocia ieſth wdzięcżna/ ſmácżna/ á pocieſzliwa náuká Páná náſzego. Abowiem zá niedowiárstwo iego á zá grzech iego ſą záſlepione ocży iego. RejPos 85v; gdiż to rzecż niepodobna v niewiernych/ áby w troiákiey poſtáći mogło być iedno Boſtwo. RejPos 150v, 2, 2v, 5v, 6, 29 (48); GrzegŚm 58, 59; RejZwierc 272v; Káżdy Heretyk niewiernym ieſt. WujJud 197v marg; Bo niewiernym męká Páná Chriſtuſowá nie ieſt pożytecżna. WujJud 232v, 169v, L18v, Mm2, Mm7 [2 r.]; iż Kryſtus wſzem Ciáło y Krew ſwoię dáie/ ále iż niewierni záwieráią drzwi ſzcżodrobliwośći Páńſkiey ſwoią niewiarą y złośćią. Przetoż nie biorą tego co im bywa podano. WujJudConf 261, 203; BiałKaz B4; To nie nowiná iż niewierni ná iáſnych powieśćiách ſłowá bożego nie rádzi przeſtáwáią: á zwłaſzcżá żydowie: ktorzy więcey Tálmudowi ſwemu niżli ſámey Bibliey wierzą CzechRozm 114v, 66, 76v, 198, 248, 253; ACżkolwiek Heretykowie Chrzeſt S. máią/ y byli niegdy Chrześćiánie: wſzákże iſz od wiáry S. odſtąpili/ miedzy niewierne pocżytáni ſą. SkarŻyw 152; Cierpliwośćią náwroćił niewierne. SkarŻyw [236] marg, 73, 74, 153, 189, [197] (10); CzechEp 60, 163; ieſliby chćieli pokoiowi temu docżeśnemu folgowáć/ y zgody z niewiernymi ſzukáć/ muśieliby ſię Bogá y Chriſtuſá záprzeć/ cżego Pánie Boże vchoway. NiemObr 11, 11, 12 [2 r.], 13, 84; Nic nie dbaymy choć nas niewierni ſromocą/ iż Słowu Bożemu ſámi wierzyć nie chcą/ bowiem oni dla márney roſkoſzy świeckiey/ nayduią wymowki ſzkodne k łáſce Boſkiey. ArtKanc K20, H18v; LatHar 686; KołakSzczęśl B2v; iż oſtátnich czáſow/ dla prześladowánia Antychriſtowego/ rzadka będzie wiárá/ y ledwie znáć będzie wierne/ miedzy wielkiemi gromadami niewiernych. WujNT 270; Myśli niewiernych od ſzátáná oślepione. WujNT Aaaaaa2v, 92 marg, 338, 453, Act 26/19, s. 518 (28); GDyż niewierni nie máią ſie weſelić z więtſzégo nádánia wolnośći/ niżli którzy w páná Kryſtuſá Bogá wierzą SarnStat 260 [idem] 914; Niewierni ktorzy vkrzyżowánego bluźnili/ płákáć y nárzekáć będą/ iż nie vwierzyli Ewángeliey y kośćiołowi tego Bogá/ ktory zá nie vmárł SkarKaz 5b; á iednak káżdemu y niewiernemu vkázuie P. Bog/ iż tám prawdźiwy kośćioł iego: gdźie nigdy cudá nie vſtáią. SkarKaz 418b, 4a, 155a, 243b.

W połączeniach szeregowych (15): KrowObr 185, 229; HistRzym 102; Ale tego przeſtrzegał záwżdy ten wſzechmogący Pan/ áby nigdy niewierni/ á nieumieiętni/ á nie oſwieceni od niego/ nie pletli ledá cżego o dziwnym Boſtwie iego. RejPos 206v; RejPosWiecz2 91v; Confeſs: A przy tym też wierzymy y wyznawamy/ że niewierni do Piekłá záraz bywáią podáni [...]. Cathol. Nietylko niewierni/ ále y źli Chrześćiánie/ y Heretycy wſzyſcy/ ktorzy też niewiernymi ſą. WujJud 203, 72; CzechRozm 7v; Nie ſprzągayćie ſię. [2.Cor 6/14]) Tymi ſłowy Apoſtoł zákázuie wiernym nie tylko małżeńſtwá z niewiernymi/ z Pogány y z haeretykámi: ále y wſzelákiey ſpołecznośći z nimi WujNT 635; Miáſto wielkie Bábilonia znáczy zbor ábo zgromádzenie ludzi potępionych: ktore ſię dzieli ná trzy częśći: Zgołá niewiernych/ iáko ſą Zydzi y Pogáni; haeretykow; y złych Kátholikow/ ábo fałſzywych Chrześćijánow. WujNT 876, 16, Tit 3/3, Apoc 21/8, Ddddddv; Iedzmy/ piymy/ bo iutro vmrzemy. Iáko mówią niewierni/ y niezbożni/ y beſtyálſcy ludźie SkarKaz 207b.

W przeciwstawieniach: »wierny (99), wierzący (ktorzy wierzą) (7), wybrany (2) ... niewierny« (108): abyſmy niebędąc zawſtydzeni beſpiecznie mogli przyc ku oney oyczyznie: ktora ieſt twem wiernem ſſeroce otworzona: a przed niewiernemi twardo zamkniona RejPs 46, 161v; SeklKat Rv, R2, R4; Nyewyerni w śiłach ſwych vfáyą/ á wyerni w imię Páńſkie zwalcżą ſprzećiwniki ſwoye. LubPs E4 marg; Pan wiernem w łáſce/ á niewiernym w ſrogośći pánuie. LubPs P3v marg, B, Bv marg, B4, E3 marg, R5 marg (10); wierni máią żywoth wietzny/ á niewierni máią ſmierć y potępienie wietzne. KrowObr 76v; RejWiz 193v; BibRadz II 141b marg; áby záwżdy był ſwiát ná probie wiernych od niewiernych RejAp 66v; Tu iuż Apoſtoł dzieli wierne od niewiernych/ á iáko rozna będzie pomſtá y zapłátá ich. RejAp CC3, 3, 30v, 40 [2 r.], 47, 60 (26); Ták iákoby tho y káżdemu wiernemu przyſłuſzáło ſprzećiwić ſie niewiernemu/ á vpomináć go s tego/ áby przeſtał niewiáry ſwoiey/ á ſtánął wiernie przy Pánu ſwoim. RejPos 29v; Iż zbáwiciel náſz był obyeczan nie tylko wiernym/ ále y niewiernym RejPos 34v marg; iż chce Pan iáko ná probie mieć koſcioł ſwoy ſwięty/ áby byli rozni wierni od niewiernych/ á ći omylacże muſzą być áż do ſkońcżenia ſwiátá wſzytkiego. RejPos 347, 5v, 22v, 26v, 29v, 30 (43); RejPosWiecz2 91v [2 r.]; BiałKat 286; GrzegŚm 30; iż wiernemu záwżdy káżda rzecż ná pociechę wyniść muśi/ á niewiernemu záwżdy ná vpadek RejZwierc 200, 196, 259, 263; CzechEp 163; NiemObr 12, 13, 14, 38 [2 r.], 41; á nie bądź niewiernym/ ále wiernym [et noli esse incredulus, sed fidelis]. WujNT Ioann 20/27; A przetoż ięzyki ſą ná znák nie tym ktorzy wierzą/ ále niewiernym [Itaque linguae in signum sunt non fidelibus sed infidelibus] WujNT 1.Cor 14/22, 1.Cor 14/22, 1.Petr 2/7, Bbbbbb3v; SkarKaz 40b.

W porównaniu (1): będzyeſz ſie ſwiećił miedzy niewiernemi iáko iſkrá miedzy trzćinámi/ wedle obietnic iego. RejZwierc 179.

W charakterystycznych połączeniach: niewierni cześć Pana [Chrystusa] gubią, nawrocą się [ku Panu], pohańbienie odnieść muszą, prosto idą do ognia, już są osądzeni, nie ujdą pomsty swojej, srogi upadek wziąć mają, srogimi plagami mają być karani, do piekła bywają podani na wieczne potępienie (2), odpoczynku nie mają w mękach, marnie giną, mają śmierć i potępienie wieczne, po świeeie rozproszeni, w siłach swych ufają; niewiernych bożnica (3), gromada, społeczność, towarzystwo; niewiernych karanie, nawrocenie, potępienie, uczynki (2), upadek, wymowki (2), zginienie; niewiernych wieczna śmierć i pomsta pokarze; od niewiernych uciśnieni, wzgardzony; niewiernym grozić srogą pomstą (pomsty zgotowano, pomsta a upadek) (3), potępienie naznaczyć (grozić potępieniem) (2), przeklęctwa a srogości (srogość a niełaskę okazać, srogości zgotowane) (3), zapłata; niewiernym dobrorzeczyć nie mamy; niewierne karać, nawrocić, zdrowia i wszytkiego zbawić; na niewierne(go) przeklęctwa, strach; nad niewiernymi moc, mścić się, pomsty żądać (pomsty żądanie, pomsta stoi) (5).

Wyrażenie: »zb(i)or (a. zgromadzenie) niewiernych« (4): Zbor niewiernych Sodoma á Egipt RejAp Ff4, 92v; WujNT 872, 877.
Szeregi: »niewierny a bałwochwalca« (1): Smiele wyznawaią ſie być Izmaelity iakoby z Izmaela poſli, krzeſciany zowącz (dzincis.) to ieſt, pogani albo (gaur) iakoby niewierne á bałwochwalcę [infideles et sine religione]. MiechGlab 21.

»heretyk i niewierny« [szyk 2:1] (3): MurzNT 43v marg; gdy kto Chrześćiáninem będąc/ niewiernego ſobie y Heretyká/ zá towárzyſzá w małżeńſtwo obierać chce. SkarŻyw 153; A ieſli ieſzcze heretycy y niewierni/ (iáko ſłyſzę w Litwie tácy ſtátutá czynili) o Boże moy/ iáka tám ślepota/ iákich tám błędów [...] pełno będzie? SkarKazSej 700a.

»nieczysty i niewierny« (3): KrowObr 99v; WujJud 197v; wſzákże nieczyſtym y niewiernym (iákowi ſą haeretycy wſzytcy) nic nie ieſt czyſtego: ále ſplugáwiony ieſt ich vmyſł y ſumnienie. WujNT 744.

»niewierny i niegodny« (2): Sákrámenty niewiernym y niegodnym nie máią być dawáne. WujNT 30 marg. Bbbbbb4.

»niewierny i niepobożny« (1): Vkázuie im iákie miáło być przyſzłe ſkáżenie niewiernych y niepobożnych. BibRadz Ez 10 arg.

»niewierny i nieposłuszny« (1): á záśię niewiernym y niepoſłuſznym/ groźić potępienim NiemObr 38.

»niewierny i nieprzyjaciel (Chrystusów)« (2): áby go oſądźił/ wiązał/ á potym do ogniá wiecżnego wrzućił y z Anioły iego/ y z inſzymi niewiernymi y nieprzyiaćioły Chriſtuſowymi. CzechEp 150; Potym poznáią niewierni y nieprzyiaćiele moi/ Turcy y Pogánie/ żem ia was odſtąpił SkarKazSej 672a.

»niewierny a niesłuchacz« (1): A do owego niewiernego á nieſłucháczá ſwoiego przez Proroká. wſkázuie/ iż obrocę ſie do ciebie tyłem RejPos 285.

»niewierny a niesprawiedliwy« (1): A niewiernemu/ á nieſpráwiedliwemu iuż dawno nálezyoná drogá do zginienia iego. RejPos 334v.

»niewierny abo nieuczony« = infidelis vel idiota Vulg [szyk 1:1] (2): Lecz ieſliby wſzyścy prorokowáli/ á wſzedłby ktory niewierny ábo nieuczony: wſzyścy go ſtrofuią/ wſzyścy go ſądzą. WujNT 1.Cor 14/24, l.Cor 14/23.

»niewierny i (a) niewdzięczny« (2): A przeſto niemam cobych náprzećiwko wam miał inſzego mowić/ iedno co Piotr Swięty do onego ludu Zydowſkiego niewdziętznego y niewiernego mowił. KrowObr 74; ArtKanc E13,

»niewierny i odrzucony« (1): Dwie cżęſći znácżą niewierne y odrzucone BibRadz II 141b marg.

»niewierny i odstępca wiary« (1): przetoſz kośćioł S. roſkázuie y przeſtrzegá/ áby znimi Chrześćiánie y Kátholicy/ ták iáko zniewiernymi y odſtępcy wiáry S./ ſpolnego małżeńſtwá nie mieli SkarŻyw 152.

»odszczepieniec albo niewierny« (1): ktorym ſą dáné Herby Szláchty Króleſtwá Polſkiégo/ y którzy ſą Krześćiiáńſkiéy wiáry y poddáni Rzymſkiému Kośćiołowi/ á nie odſczepieńcy álbo niewierni [non schismatici vel alii infideles JanStat 747]. SarnStat 990.

»poganin i (a) niewierny« [szyk 3:1] (4): Iednoć ſie o thym pogáni á niewierni ſtáráią. RejPos 217; BiałKaz B3v; co tylko ſámi niewierni y niezbożni pogánie cżyniáli CzechEp 43; SkarKaz 244b.

»pokalany i niewierny« (1): Wſzytkoć czyſte czyſtym: lecz pokalánym y nie wiernym nie máſz nie czyſtego [coinquinatis autem et infidelibus nihil est mundum] WujNT 1/15.

»niewierny a sprzeciwnik (pański)« (3): RejAp 173; O iákaż tho będzie roſkoſz [...] widzieć ony okrutne ſrogośći od wiekow zgotowáne niewiernym á ſprzećiwnikom iego. RejPos 7, 5v.

»uporny a niewierny« (1): á pomſty też ſrogie zá złośći vpornym á niewiernym RejAp 96.

»(tak) wierny, (i, a, jako i) niewierny« [szyk 25:1] (26): poniewaſz Pan Bog ták dobremu/ iáko y złemu ták wiernemu/ iáko y niewiernemu/ ták poganinowi/ iáko y krześćiánowi/ [...] świeći ſlońcem ſwoim KrowObr 53; BibRadz Eccli 33 arg; iż wierni á niewierni ſą záwżdy po ſwiátu roſproſzeni RejAp 92v, 128v, 197v, Ff4 [2 r.]; obacżyć możemy/ iáko záwżdy złośćiwy ſwiát/ dwoiáki ſtan ludzi w ſobie ma/ to ieſt wierne y niewierne. RejPos 34v; Tu ſą wypiſáne podobieńſtwá y ſthráchy dnyá przyśćia Páńſkiego/ y co ſie będzye z wiernymi y z niewiernymi dzyało. RejPos 258 marg, 51, 53, 56 marg, 118v, 124v (14); RejPosWiecz2 92; WujJudConf 36v; CzechRozm 265; SkarŻyw 519; WujNT 659. [Ponadto w przeciwstawieniach 99 r.]

»zły (a. złośliwy a. złościwy), (i, a, to jest) niewierny« [szyk 23:3] (26): TarDuch B5; Wierzyć ze mamy wſziſcy wſtacz z martwych/ dobrzy/ to ieſt w pana Chriſtuſſa wierzącxy [!]/ kuwiecznemu zywotowy/ á zły to ieſt niewierny/ nawieczne potępienye SeklKat R2v, P4v; Wilicżánie wiecżnego á duchownego karánia ktore ieſt złym á niewiernym zgotowáno. LubPs Qv marg; Iż záwżdy nád złym á niewiernym pomſthá ſtoi LubPs Z marg; Proźbá o pomſtę ná złe á niewierne/ ktorzy chwalę Bożą y z ludem iego rádziby z gruntu wywroćili LubPs dd6 marg, E4v, I4v marg, N2v marg, Vv, V4 marg (12); KrowObr 121; á złośćiwym á niewiernym wſzytko ſie pomyſli zdarza RejAp 125v; RejPos 28, 30, 37, 277, 322; RejZwierz 130v; CzechRozm 114v; Z cżego nam ieſt vpominánie: ábychmy o złych á niewiernych bliźnich náſzych pieczą mieli: ábo żebyſmy ich do Páná Bogá náwroćili SkarŻyw 558; WujNT Ddddd.

W przen (1): Albowiem wiemy to y ná wielu mieyſcach/ iáko Pan vſtá prawdziwe á ſerce wierne á nieomylne błogoſłáwić racży: á iáko ná niewierne á na niewdzyęczne záwżdy pátrzą ſwięte ocży iego. RejPos 251v.
2. Nie dochowujący wierności, wiarołomny, podstępny, zdradziecki, taki, co do którego nie ma się pewności, zaufania, któremu się nie dowierza; infidelis Vulg, Mącz, Calag, Calep, Cn; perfidus Mącz, Cn; infidus PolAnt, Cn; falsus, malignus, pseudolus Mącz; perfidiosus Cn (80): BierEz N3v; Niewiernemu wiara ſie łamie RejJóz E6v marg, E6v; Kxiążęthá twoi niewierni/ thowárzyſſe złodzieyſcy Leop Is 1/23; A we wſzytkim thym Iudá niewierna śioſtra [praevaricatrix soror] nie náwrociła ſię ku mnie ze wſzytkim ſercem ſwoim/ tylko kłamliwie BibRadz Ier 3/10, Ier 3/7, 8, 2.Tim 2/13; Perfidus, Niewierni krzywoprziſięſcá Zdrádliwy. Zdraycá łgarz/ mátácz. Mącz 126b; Malignus, Złośliwy/ Niewierny/ zawiſny. Mącz 205d, 205d; O niewierna fryerko ma/ przecżeś tę nielutoſć nádemną vcżyniłá? HistRzym 63; káráć też gdy obacży potrzebę/ że Młynarz niewierny. GostGosp 62, 56; WujNT Luc 12/46.

niewierny komu (4): A pocżćiwy mąż znaiąc żonę niewierną ſobie/ nie tylko áby ią opuśćić miał/ ále ſnadź radby ią zániſzcżył á zátráćił RejAp 141; HistRzym 63v; pánom ſwym nie wierni/ ná ktorego ſie zwaśnią wnet go chcą o gárdło przypráwić BielSpr 69v; SkarJedn 52.

niewierny w czym (3): HistRzym 63v; Kto w mále niewierny/ ten y w wielu. WujNT Luc 16 arg, k. Cccccc4.

W połączeniach szeregowych (7): Twarz blada vkazuie cżłowieka nie zdrowego, wſzakoż złoſnego, łgarza y pyſznego, ſkępcza vpornego, nie wiernego y nie pobożnego, iako poſpolicie mowią, od złoſci prawi aże zbladł. GlabGad N2v; Ocży białe abo ku modroſci, cżłowieka zn. ſwey myſli, obłudnego, ktory bywa acżkolwie taiemny, wſzakoż nie wierny, z głupia chytry y pſotliwy. GlabGad N7, M7v, O3, Pv; Iż thák mię głoſy dochodzą nędzniku/ iżbyś miał być złym/ á niewiernym/ á zdrádliwym ſzáfárzem moim. RejPos 192v; KlonWor 82.

W przeciwstawieniu: »niewierny ... wierny« (1): Iáka ſrogość ná niewierne ſprawce y ſędzie ſwiátá tego. A iáko wierni ktorzi ſą w ſtrachu ſmierći wywiedzyeni będą. LubPs P5 marg.

W charakterystycznych połączeniach: niewierna(-y, -e, -i) fryjerka, książęta, młynarz (2), siostra (3), sprawca, stroże, sumnienie, szafarz (2), włodarz (2), zdrajca, żona (2); niewierni panom swym; na niewierne kaźń według zasługi, srogość; niewierny z przyrodzenia; niewierne nabycie.

Wyrażenia: »niewierny (zdrajca) Judasz« (3): Widziałeś téż niewiernégo Iudáſſa woyſto [!] pilno namáwiaiątz/ [...] Iużci cżas bierzcie ſie tzo rychley tey godziny możémy go náydz ij jątz bez tluſſcżé OpecŻyw 98v; LubPs Z; Ni Chriſtus/ ni vbodzy tego nie vżyią: Sámi zá to niewierni Iudaſzowie tyią. KlonWor 50.

»niewierni(-y) ludzie, człowiek« [szyk 2:1] (2:1): [włosy lisowate] znamyonuyą czlouyeka ſprzyrodzenya nyeuyernego PatKaz III 119v; będźiemy niewiernymi ludźmi/ żaden nam wierzyć niebędźie/ ieſli przećiwko náſzym obietnicom y Liſtom/ dobrodźieiom náſzym to záſye pobierzemy/ coſmy iem gdy dla nas gárdłowáli chćiwie/ dawáli. OrzRozm P2; OrzQuin L4v.

»myśl niewierna« (1): Nie kożdemu dowierzaymy. Bywać poſtáwá pokorna/ Ale pod nią myſl niewierna. Y drugić ſie będzie bożył/ By łátwiey ſwey zdrády pożył. BierEz P3.

»nieprzyjaciel niewierny« (1): áby ku dworu Krolewſkiemu záſie przyſzedł [...] á iżby z ſobą przywiodł wiernego przyiaćielá/ y też krotofilniká y nieprzyiaćiela niewiernego. HistRzym 70.

»niewiara niewierna« (1): O niewiáro niewierna á nieſzcżeſna/ O niemiłośći wielka y chceſz mie zoſtáć/ ienżem ia prze ćie wſzego ſie odważyłá/ á więcey vćiechy niemam iedno ćiebie widzieć/ bom ia ćiebie zwoliłá ſobie/ z tobą chcę wſzędy być. HistRzym 15.

»niewierny pasterz« [szyk 2:1] (3): Lękaycie ſie ſtráſznych ſłow/ co wyſzły z vſt iego/ Cżym chce vcżćić páſterzá/ tego niewiernego. RejZwierz 104; RejAp D marg, Ff2v.

»niewierny posłaniec, poseł« [szyk 2:2] (3:1): RejWiz 189v; ſwoiey ſię głowy á nieſtárſzych ſwoich przez ktore Pan Bog do nas mowi/ rozumu trzymáli. Y dla tego ſłuſznie od ſtárſzych zá niewierne poſłáńce pocżytáni byli. SkarJedn 52, 51; SkarŻyw 270.

»niewierny przyjaciel« (1): RejPos [105] cf »nieustawiczny a niewierny«.

»sędziowie niewierni« (1): Sędźiowie niewierni/ zdrayce przełożeni/ Boday z oſtréy ſkáły ná ſzyię zrzuceni Swiátá dokonáli KochPs 206.

»sługa, służebnik niewierny« [szyk 7:3] (8:2): Xántus o to nań gniewien był/ [..,] Rzekąc zły ſługo niewierny/ Záwżdy przećiw mnie vporny: Wieleś vcżynkow złych cżynił/ Aleś tym wszytki przewinił. BierEz E2; BielŻyw 170; Bo cżo żaſię może być iuż też teskliwſzego Iedno gdy khto w domu ma ſlugę niewiernego RejJóz G3v, G3v marg; Sługá niewierny gorſzy niż złodzyey. RejZwierz 119v [idem] bb3v; Pseudolus, Falsus servus, Niewierny sługá/ zły sługá. Mącz 328d; OrzQuin Z4; á iákoby ſługá niewierny wołaſz do niego o zapłátę ſwoię/ á ſam nigdy doſyć nie cżyniſz powinnośći ſwoiey. RejPos 252v; WujNT 247 marg.

»niewierna wiara« (1): kácerſką niewierną Królom wiárę odkrywa OrzQuin A3.

»zdrajca niewierny« (1): O lotrze przeklęty/ o zráydtza niewierny/ nadelwa okrutnieyſſy/ ktory przepuſſcżá s przyrodzeniá/ kto ſie mu korzy ij na ziemię przed nijm padá/ a tys nadeń ſrozſſy zráydtza przeklęty. OpecŻyw 92.

Szeregi: »niewierny a (i) fałszywy (a. fałeszny)« (2): Abowiem Anyoł/ iż kęs wyſtąpił prze podnieſienie pychy ſwoiey/ był wnet wytrącon z onego mieyſcá ſwiętego/ ktore w ſobie nic niewiernego á fáłeſznego zádzierżeć nie mogło. RejPos 53; SkarJedn 51.

»marny a niewierny« (1): Y ſłyſzyſzże nędzniku co tho powiedáią o tobye/ iżeś ták márnym á niewiernym włodárzem moim RejPos 192v.

»niepewny, niewierny« (1): A gdy Młynarz iáki niepewny/ niewierny/ tedy Mierniká/ iákikolwiek młyn/ pewnego/ pilnego/ wiernego przyſtáwiwſzy doświadcżyć [...] álbo tego ták oſtrożnie ſtrzedz/ iákoby co ieſt Páńſkie ſpełná dochodźiło. GostGosp 62.

»nieustawiczny a niewierny« (1): O moy miły Pánie/ toż záwżdy nieuſtáwicżne á niewierne przyiacioły maſz: ktorzy/ [...] vciekáią od ciebie RejPos [105].

»niewierny i ospały« (1): bo Młynárze á Miernicy nawiętſzy złodźieie/ [...] máią to [...] z okázyey/ że mleć rzadko goſpodarz ſam prziydźie/ ále/ álbo párobká/ álbo dźiewkę pośle: co ſą y niewierni y oſpáli ſtroże. GostGosp 140.

»niewierny a psotliwy« (1): Niewierna á pſotliwa/ przypráwiona żona/ By też ná ſwiniem pyſku leżáłá zaponá. BielKom B8.

»wierny a niewierny« (2): Ale ku pirwſzemu ſie wrácáiąc/ mogą ſie tu rozweſelić á rozrádowáć wſzyſcy wierni páſterze ſłow á ſpraw prawdziwych Páńſkich (marg) Wierni á niewierni páſterze. (‒) RejAp D, Ff2v. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»zły, (a, i) niewierny« (4): iż ſłyſzę nędzniku vbogi iżeś złym á niewiernym włodárzem á ſzáfárzem moim RejPos 316v; SkarJedn 52; SkarŻyw 207; Zły á niewierny poháńcze/ [...] Miawſzy odniéść śioſtrę żenie/ Zawiódłeś ią w leśne ćienie. KochSob 65.

W przen (7): gdi pythan [Pitacus] czoby było nawybornieyſzego, odpowiedział dobrze cżynić á zachowáć ſie każdemu/ [...] czo wiernego, rzekł ziemia/ czo nie wiernego, morze BielŻyw 12; bo niewierny ſtroż cżyftoty ieſt potrzebnoſć. BielŻyw 109; A nie wierny to ieſt ſtroz młodoſcz poczćiwoſći RejJóz Iv, Iv marg; Y przecż że ſie ſtáłá boleść moiá/ wiecżną/ á plagá moiá nie ſnádna ku zlicżeniu/ niechce ſie zágoić? ſtháłá mi ſie iákoby kłamſtwo wod niewiernych [Facta est mihi quasi mandacium aquarum infidelium]. Leop Ier 15/18; A ſtánąwſzy w posrzod zboru fáłſzywi Sędzyowie/ Położyli ſwe niewiernie ręce ná iey głowie. KochZuz A4; KochPieś 26.
a. Niewłaściwy, nie taki jak być powinien, nieodpowiedni (2): Poſtow powinnych łamánie/ ábo nie wierne odpráwowánie. LatHar 114; [grzechy przeciwko siódmemu przykazaniu] Gry zbytnie/ ábo nieucżćiwe/ ábo zdrádliwe. Niewierna teſtámentow exekucya. Vmyślne ſprawiedliwośći zwłacżánie. LatHar 117.
b. W funkcji rzeczownika (5): Zywąc ná ſwiecie pomiernie/ Obchodząc ſie s káżdym wiernie/ Ten może rzec żem dobrze żył/ Y poććiwiem cżáſy ſtrawił. (nagł) Niewierny. (–) Poććiwość tę rozmyſláiąc/ Pewnie iáko w leſie záiąc/ Też muśi być żyw łoźinką/ Záſłoniwſzy ocży pśinką. RejZwierc [233], B3v, [233]; ZawJeft 27.

W połączeniu szeregowym (1): Ręka z palczami krotſza niż ciało potrzebuie będzieli nieiako miąſſa, vkazuie dowcipnego ale przechyrę, potwarcę y nicwiernego [!] GlabGad P2.

3. Nieufny, niedowierzający, podejrzliwy (4): BibRadz 4.Reg 7 arg; Suspiciosus, Podeyźrzliwy/ Niewierny/ Niepewny. Mącz 406d.

niewierny ku komu (1): MiechGlab 23 cf Szereg,

W połączeniu szeregowym (1): Quo quis versutior et callidior est, hoc invisior et suspectior magis, Ym kto nabárziey chytrſzy/ tym bárziey zazdrośćiwſzy y podeyźrzeńſzy álbo niewiernieyſzy. Mącz 406d.

Szereg: »chytry a niewierny« (1): lud to ieſt chytry a nie wierni ku opczym [vafri et perfidi sunt exteris] MiechGlab 23.
4. Niespełniony, niedotrzymany (2):
Szereg: »niemądry a niewierny« (2): Slubiłeśli co Pánu Bogu/ nicomięſzkaway ſpełnić: Bowiem nie lubi ſie iemu niemądra á niewierna obietnica [displicet enim ei infidelis et stulta promissio]. Leop Eccle 5/3 [przekład tego samego tekstu] BielKron 80.
5. Niegodny wiary (3):
Wyrażenia: »niewierny dowod« (1): Ták Abram niepátrził ná kſztałt niewiernych douodów wrzeczach/ które mu p. Bóg obiecował: choć widźiał ie przećiw náturze ſwéy: gdy mu obiecował ſyná/ niepatrzył ná ſtárość ſwą/ y żony ſwéy Sary BiałKat 26.

»niewierne powieści« (1): A ſnadz y náſwiećie rzadko náydzie wiernego á y miedzy przyiaćioły znáydzie rozdwoiony ięzyk á wiele kroć y niewierne powieſći. RejPs 17.

»niewierne zapisy« (1): Iużby vſtáły ony niewierne zapiſy/ ony niepoććiwe cyrográphy/ ná ktorych więczey wierzymy kęſu pápirowi á kęſu woſkowi niżli cznocie á poććiwośći ſwoiey/ kiedyby ſłowá náſze wedle powinnośći náſzey ſlácheckiey y Krześćijáńſkiej były ieſt ieſt/ niemáſz niemáſz/ toby to piękne ſłowá były. RejZwierc 96.

*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Incredulus, Niewierny, Mącz 67d, 126b; Calag 528b, 536a; Infidelis Niewierni. Calep 533a,

Synonimy: 1. a. apostata, bezbożny, niedowierny, odstępca, odszczepieniec; 2. podstępliwy, podstępny, wiarołomny, zdradziecki.

Cf BEZWIERNY, WIERNY

IM