« Poprzednie hasło: ODSZCZEPIENIE | Następne hasło: ODSZCZEPIENNY » |
ODSZCZEPIENIEC (320) sb m
-eniec (318), -ęniec (2).
W N sg: -ec (28), -eć (2); -ec : -eć RejKup (1:1), SkarJedn (3:1).
o oraz trzecie e jasne; -szczep- (6) MurzHist, MurzNT, Mącz (2), SarnStat, SiebRozmyśl -szczép- (2) OrzQuin, BiałKat; -eniec; -eńc- (5), -éńc- (1) OrzQuin.
sg | pl | |
---|---|---|
N | odszczepieniec | odszczepieńcy |
G | odszczepieńca | odszczepieńc(o)w |
D | odszczepieńcowi | odszczepieńc(o)m |
A | odszczepieńca | odszczepieńce |
I | odszczepieńcem | odszczepieńcami, odszczepieńcy |
L | odszczepieńcach | |
V | odszczepieńcze | odszczepieńcy |
sg N odszczepieniec (30). ◊ G odszczepieńca (5). ◊ D odszczepieńcowi (1). ◊ A odszczepieńca (8). ◊ I odszczepieńcem (27); -em (2), -(e)m (25). ◊ V odszczepieńcze (1). ◊ pl N odszczepieńcy (108). ◊ G odszczepieńc(o)w (51). ◊ D odszczepieńc(o)m (26). ◊ A odszczepieńce (30). ◊ I odszczepieńcami (12), odszczepieńcy (12); -ami WujJud (2), StryjKron, CzechEp, NiemObr, WujNT (4); -y SeklWyzn (2), BielKron (4), Mącz, RejPosWiecz3, ReszPrz; -ami : -y SkarJedn (2:2), SkarŻyw (1:1). ◊ L odszczepieńcach (8). ◊ V odszczepieńcy (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.
- Ten, kto wystąpił z jedności religijnej
(320)
- A. W obrębie chrześcijaństwa
(307)
- a. Z pozycji katolików (276)
- b. Z pozycji innowierców (22)
- c. Z pozycji wyznawców Kościoła Wschodniego o katolikach (2)
- B. W obrębie judaizmu Starego Testamentu (13)
- A. W obrębie chrześcijaństwa
(307)
W połączeniu z rzeczownikiem od nazwy twórcy odszczepieństwa (1): [Papież Mikołaj] Poſłał do nich [Bułgarów] poſły ſwoie ktorzy ie pokrzćili/ á Fortyniany odſzcżepieńce kápłany od nich precż wygnáli BielKron 170v.
W połączeniu z nazwą etniczną określającą przynależność do Kościoła Wschodniego („Grek”) [zawsze nazwa + odszczepieniec] (5): Iáko ſą niebeśpiecżni zbáwienia ći/ ktorzy przy Grekách Odſzcżepieńcách ſtoią. SkarJedn 334, A*v, 322, 354; PowodPr 57.
W połączeniu szeregowym (1): [Król] nie ma być áni Pogáninem/ áni Odſzczépiéńcem/ áni Kácérzem OrzQuin T2v.
W przeciwstawieniach: »heretyk (4), kacerz (2), poddany Rzymskiemu Kościołowi, powszechnik ... odszczepieniec« (8): KromRozm I O4v; piſſe [św. Cyprian o jedności Kościoła] nye przećiw kácyrzom yákim [...] ále przećiw odſſczepyeńcom tylko/ ktorzy ſye yedno od początku koſcyołá S. á poſluſſeńſtwá yego przełożonych odrywáli. KromRozm III F5; WujJud 125; A dla tegoſz káżdy Heretyk ieſt odſzcżepieniec: [...] ále nie káżdy odſzcżepienieć/ ieſt Heretyk. SkarJedn 158, 42; SkarŻyw 337 marg; Też przerzeczonych [...] Przywileiów [...] tylko oni Pánowie y Szláchtá [...] máią vżywáć [...] którzy ſą Krześćiiáńſkiéy wiáry y poddáni Rzymſkiému Kośćiołowi/ á nie odſczepieńcy álbo niewierni. SarnStat 990.
W charakterystycznych połączeniach: biskup odszczepieniec; odszczepieniec najoporniejszy, przewrotny; nawrócenie odszczepieńcow (2), schadzka, zdrada; odszczepieńce pokarać, prześladować, wykorzeniać; przy odszczepieńcach stać.
»kacyrz, (i, a, ani) odszczepieniec« [szyk 5:2] (7): Z ktorych ſye ſlow okázuye/ iż kácyrzowye y odſſczepyeńcy z koſcyołá wychodzą KromRozm III F2v, C5v, F, H7, K8 marg; KrowObr 128v; LatHar 745. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»schizmatyk a(l)bo (to jest) odszczepieniec« (3): A ták niech tho będzie zá grunt tym kśięgom y przeſtrodze/ [...] ſchiſmatykom álbo odſzcżepieńcom/ ktorzy iedność kośćioła Bożego rozerwáli. SkarJedn 6, 154, 155.
W połączeniu z imieniem własnym twórcy herezji [imię + odszczepieniec (12), odszczepieniec + imię (2)] (14): [papież Feliks] záklął Biſkupá Konſtántynopolſkiego Achácyuſá/ iż przyiął do ſiebie Piotrá Eutychianá odſzcżepieńcá wielkiego. BielKron 161v, 148v, 152v marg, 154, 155 [2 r.], 158 (14).
W połączeniu z nazwą określającą przynależność do jakiejś sekty [nazwa + odszczepieniec (3); odszczepieńce, które zwano (1)] (4): S teyże też nauki żydowſkiey powſtáli byli odſzcżepieńcy/ ktore zwano Ophite/ gnoſtici/ Valenciani BielKron 46, 127v, 158; WujJud 89.
W połączeniu z nazwą etniczną równoznaczną z określeniem wyznawcy jakiejś herezji [tu: Czech = husyta] (1): Rudolf Papieſki poſeł/ pobudzał Krolá Káźimierzá przećiw Cżechom odſzcżepieńcom BielKron 395.
W połączeniach szeregowych (5): KrowObr A2v; BielKron 228; Ale to Ian ś. o Antychryſtach nieprzyiaćiołach Chriſtuſowych/ Heretykach y Odſzcżepieńcách mowi WujJud 139; CzechEp 30; Właſny znák haeretykow/ odſzczepieńcow y oderwáńcow ieſt/ od Kátholickiey wiáry odſtępowáć WujNT 728.
Jako ostatni człon połączenia szeregowego, złożonego poza tym z nazw wyznawców herezji (3): KromRozm III G6v; BielKron 161v; Máiąc tedy od Apoſtołá tę przeſtrogę/ ſłuſznie ſię káżdy ma ſtrzedz Lutrá/ Kálwiná/ y innych odſzczepieńcow WujNT 520.
W przeciwstawieniu: »katolik ... odszczepieniec« (1): Teć były przyczyny/ Czytelniku miły/ przekłádánia tego Nowego teſtámentu [...]: wielka potrzebá Kátholikow: á niezmierna przewrotność odſzczepieńcow. WujNT przedm 3.
W charakterystycznych połączeniach: mnich odszczepieniec; odszczepieniec obłędliwy, sporny, występny; bluźnienie odszczepieńcow (2), błąd (2), kościoły, lekkość, namowy, niewierność, niezgoda (3), oderwanie, pismo (2), przewrotność (2), szczerość, świętokradztwo, wyznawanie, zbory, zgoda, (2); od odszczepieńcow zamieszanie w krześcijańskiej wierze; miejsce przeciw odszczepieńcom; przez odszczepieńce zamieszanie około wiary; przywilej o odszczepieńcach; odszczepieńcy bluźnią (5), błądzą, fałesznie dowodzą, (fałszywie, obłędnie) wykładają (3); odszczepieńcom złorzeczyć; pobudzać przeciw odszczepieńcom; odszczepieńce nawrocić, wygnać, wywołać; jako odszczepieńca wygnać; za odszczepieńca spalić, wygnać; z odszczepieńcem gadać się, trzymać.
»kacerski odszczepieniec« (1): A ták y piſmá y rozmow kácerſkich odſſczepyeńcow/ bárzo ſye ſtrzedz trzebá. KromRozm I N3.
»odszczepieniec Kościoła krześcijańskiego« (2): Przeſto tedy nieieſtem żadnym odſztzepieńcem kośćiołá ſwiętego krześćijáńſkiego/ ále ſlugá prawdziwy iego. KrowObr A4v, A2v.
»odszczepieniec wiary krześcijańskiej (a. święty [= świętej])« [szyk 2:1] (3): RejKup y5v; iż Irzyk Podebráńſki Krol Cżeſki odſzcżepieńcem będąc wiáry Krześćijáńſkiey/ nie ſłuſzno ieſt áby on nam roſkázowáć miał. BielKron 392, 167v.
»heretyk i (abo, ani, to jest) odszczepieniec« [szyk 13:3] (16): SeklWyzn 4; BielKron 238v; SkarŻyw 493; Bo ieſli idźie o Heretyki y odſzcżepieńce/ ktore ſobie pocżynił z hárdośći ſwey Papież: tedy ia to náyduię [...] CzechEp 14, 40, 59; A przetoż wſzytkie zbory y ſchadzki haeretykow y odſzczepieńcow [...] dármo ſię tym ſłowem Páńſkim ćieſzyć máią. WujNT 77; Właſny znák haeretykow/ y odſzczepieńcow ieſt/ ináczey vczyć niżli vczono y wierzono w kośćiele Kátholickim WujNT 721, 104, 297, 518, Rom 16 arg, s. 579, 589, 815; SarnStat 907. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
»kacerz, (i, a) odszczepieniec« [szyk 5:3] (8): WróbŻołt E7; MurzHist M4v; Dotychmyaſt myałem zá to/ [...] iż to co Luteranowye y drudzy dźiſyeyſſy kácerzowye y odſſczepyeńcy powyedáyą álbo vczą wſſyſtko práwe ſſczyre ſlowo boże KromRozm III A4, A2v, P5v marg, P7; KuczbKat 390; wſzyſtki kácérze/ odſczepieńce/ ſercá ich zátwárdźiáłé/ rácz náwróćić. SiebRozmyśl E2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»odszczepieniec, sektarz« (1): Cżuyćież ſię odſzcżepieńcy/ Sektarze mizerni: Ludźie zápámiętáli/ ludźie nowowierni. KlonWor 11.
odszczepieniec od kogo, od czego (4): wſziſci ſą Balwophalcy á odſzczepienczi od tey reguli bożey SeklKat E2. Cf Wyrażenia.
W połączeniu szeregowym (1): A ten ſpoſob opiſánia Antychriſtá ſłuży y ſámemu Papieżowi [...] y inſzym wſzytkim zwodźićielom y od Chriſtuſá odſzcżepieńcom/ fáłſzywym Prorokom/ fáłſzywym Apoſtołom/ fáłſzywym Chriſtuſom: fáłſzywym Chriſtyanom. CzechEp 352.
»odszczepieniec od Kościoła Krystusowego« (1): [Luteranowie] zá obłędliwe y odſſczepyeńce od zboru álbo koſcyołá Kryſtuſowego práwego was máyą. KromRozm II b3v.
»odszczepieniec od Kościoła Rzymskiego« [o katoliku, który nieświadomie głosi jedną z prawd wiary sprzeczną z nauką katolicką] (1): A ták też [ksiądz Powodowski] z nimi [z Grekami] ieſt odſzcżepieńcem od kośćiołá Powſzechnego Rzymſkiego. CzechEp 255.
»odszczepieniec i (a) kacerz« (3): tam ma wſzelky krzeſciańſki człowiek wierzyć/ yeſly tak niewierzy tedy ieſt odſczepyeńczem á kacerzem SeklKat P4v, P [2 r.].
Jako ostatni człon połączenia współrzędnego (1): Nietrzymam ſ Pelagiany heretyki/ y zynſzymi odſzcżepieńczy SeklWyzn b4v.
»odszczepieniec a odłączony od jedności kościoła« (1): Ktore oboye [ebionitów i heraklionitów] [...] Lutheranowye [...] zá odſſczepyeńce á odłączone od yednoſci koſcyołá myeć muſſą KromRozm III F2.
odszczepieniec od kogo (1): Sámárytanowie bylić odſzczepieńcy od Zydow WujNT 233.
W połączeniu z nazwą wyznawcy odstępstwa [nazwa + odszczepieniec] (2): Iáko pierwey byli v nich [u Żydów] Effei/ Fáryzei/ Sáducei/ Odſzcżepieńcy/ thák też dźiś ſą. Karáimowie/ Kutyni/ Kalmuchi/ Tálmutyſte BielKron 465v; WujNT Bbbbbb4.
W połączeniu szeregowym (1): wſzákże Kośćiół Boży przy Ieruzálem y nawyżſzych kápłanách w Ieruzálem/ zdwoygiem tylo pokolenim zoſtał/ á ony dzieśięć pokolenia odſzcżepieńcámi á potjm Heretyky y báłwochwálcy zoſtáli. SkarJedn 165.
Synonimy: apostata, heretyk, kacerz, oderwaniec, odstępca, odstępnik; A.a.α.ββ. sektarz.
LWil