[zaloguj się]
[pdf]

NIEWIADOMIE (22) av

W pisowni łącznej (20), w rozłącznej (2).

Pierwsze e, a oraz o jasne, końcowe e prawdopodobnie jasne (tak zwykle w -e).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. s.v. wiadomie.

1. Nieświadomie, bezwiednie, nie zdając sobie sprawy z czego; inscienter Mącz, Calep, Cn; per ignorantiam Cn (16): Polepſſmy ſie ſtego cochmy niewiádomie zgrzeſſyli. March1 A3v [idem] March3 V3; KrowObr 147; Inscienter, Niewiedząc niewiádomie/ głupie. Mącz 372d; y iáko ſam ná ſię niewiádomie wydał dekreth ná zginienie ſwoie RejZwierc 204v; WujJudConf 38; byłem/ powiáda bluzniercą/ przenáſládownikiem/ y Hánbićielem: álem doſtąpił miłosierdzia/ przeto żem niewiádomie cżynił/ w niedowiárſtwie. SkarŻyw 80; Długo płácżąc/ miał potym od Páná Bogá poćiechę, poniewaſz niewiádomie grzeſzył. SkarŻyw 184, 184; Calep 541b.

W przeciwstawieniu: »wiadomie ... niewiadomie« (1): Bo bárzicy ten grzeſzy/ ktory wiádomie wzłym ſumnieniu/ y z vporu hárdego zle cżyni: niſzli ten/ ktory nie wiádomie w błędnym ſumnieniu y bez vporu w grzechu leży. SkarŻyw 79.

W charakterystycznych połączeniach: niewiadomie czynić, (z)grzeszyć (w grzechu leżeć, grzechy popełnione) (7), obrazić, opuścić, wydać na się wyrok.

Zwrot: »niewiadomie chodzić« (1): Rzekł on cżłowiek/ nie znam cie y niewiem nacż godziſz/ Iże ták niewiádomie miedzy láſy chodziſz. RejWiz 46v.
Szeregi: »niewiadomie albo z krewkości« (1): tákowa vſtáwá ieſt Boża/ że ktożkolwiek niewiadomie/ ábo z krewkośći zgrzeſzy/ ábo z pokuſy dyabelſkiey/ będzieli miał ſkruchę/ á ſpowiáda ſie/ tedy Bog iemu grzechy odpuśći HistRzym 115.

»wiadomie i (abo) niewiadomie« (3): á odpuść mi grzechy moię/ dobrowolnie y poniewolnie popełnione/ ſłowy y vczynki/ wiádomie y niewiádomie. LatHar 211, 69, 228. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

2. Bez ugruntowanej znajomości rzeczy (1): Inexploratus contrarium explorato, Niewywiedziány/ niedoświadczony/ niewiádomy/ nieskoſztowány. Explorato seu explorato, Niewiádomie/ niedoświádczywſzy ſie. Mącz [169]c.
3. Nagle, niespodziewanie, bez powiadomienia; potajmnie (5): PAni dwu ná wiecżerzą/ do ſiebie prośiłá/ Więc dobrą myſl tu ſobie/ z nimi vcżyniłá. Pan niewiádomie przyſzedł/ kołáce do domu RejFig Bb6v; Pátrz co Hánnibál on ſławny Hetman Kárthágińſki vcżynił/ gdy Rzymiánie nań niewiádomie przyſzli RejZwierc 163, 153; [i wziąłem mu go [przywilej] był niewiádomie, abym był ukazał w Polszcze dla ostrożności naszym panom PamJancz 303.].
Szeregi: »niewiadomie i nad nadzieję« (1): y chcąc ſię do Hiſzpániey wroćić/ niewiádomie y nád nádzieię/ do Sycyliey ziemie Włoſkiey wiátry go przygnáły. SkarŻyw 543.

»niewidomie a niewiadomie« (1): iż áni ſam wzwie iáko niewidomie á iáko niewiádomie przypádnie mu wſzytko/ chocia ſam o tym áni pomyſli áni ſie tego nádzyewa/ iż y hogáctwá/ y doſtoieńſthwá [...] áni ſie ſam obacży/ gdy przypádną ku ſtanowi iego. RejPos 316v.

Synonimy: 1. nieumiejętnie; 2. niepewnie; 3. niespodziale, niespodzianie, niespodziewale, niespodziewanie.

Cf WIADOMIE

IM