« Poprzednie hasło: NIEWSTYDLIWOŚĆ | Następne hasło: [NIEWSTYDZENIE] » |
NIEWSTYDLIWY (158) ai
W pisowni łącznej (134), w rozłącznej (24).
e jasne.
sup nåjniewstydliwszy (1).
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | niewstydliwy, nåjniewstydliwszy | f | N | niewstydliwå | n | N | niewstydliw(e) |
G | niewstydliw(e)go | G | niewstydliw(e)j | G | niewstydliw(e)go | |||
D | D | niewstydliw(e)j | D | niewstydliw(e)mu | ||||
A | niewstydliwy, niewstydliw(e)go | A | niewstydliwą | A | niewstydliwé | |||
I | niewstydliwym | I | niewstydliwą | I | ||||
V | niewstydliwy | V | niewstydliwå | V |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | niewstydliwi |
subst | niewstydliwé | |
G | niewstydliwych | |
D | niewstydliwym | |
A | m pers | niewstydliwé |
subst | niewstydliwé | |
I | m | niewstydliw(e)mi, niewstydliwymi |
f | niewstydliw(e)mi, niewstydliwymi | |
V | m pers | niewstydliwi |
sg m N niewstydliwy, nåjniewstydliwszy (27). ◊ G niewstydliw(e)go (2). ◊ A niewstydliwy (5), niewstydliw(e)go (3). ◊ I niewstydliwym (2). ◊ V niewstydliwy (4). ◊ f N niewstydliwå (17). ◊ G niewstydliw(e)j (16). ◊ D niewstydliw(e)j (1). ◊ A niewstydliwą (9). ◊ I niewstydliwą (6). ◊ V niewstydliwå (1). ◊ n N niewstydliw(e) (1). ◊ G niewstydliw(e)go (4). ◊ D niewstydliw(e)mu (1). ◊ A niewstydliwé (6); -é (1), -(e) (5). ◊ pl N m pers niewstydliwi (7), subst niewstydliwé (13); -é (4), -(e) (9). ◊ G niewstydliwych (8). ◊ D niewstydliwym (3). ◊ A m pers niewstydliwé (2); -é (1), -(e) (1). subst niewstydliwé (11); -é (1), -(e) (10). ◊ I m niewstydliw(e)mi (2) RejPos, WujNT, niewstydliwymi (1) KochMon. f niewstydliw(e)mi ModrzBaz (2), niewstydliwymi (1) CzechEp. ◊ V m pers niewstydliwi (3).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w.
- 1. Nie doznający wstydu w postępowaniu sprzecznym z dobrymi obyczajami, przyzwoitością, bezwstydny w sprawach seksualnych
(43)
- W przen (5)
- a. W funkcji rzeczownika (5)
- 2. Będący przejawem braku wstydu, jawnej nieobyczajności (34)
- 3. Taki, którego wstyd nie powstrzymuje przed ujawnianiem niesłusznych poglądów, przed występowaniem przeciw uznanym prawdom; bezczelny; zuchwały
(30)
- W przen (3)
- 4. Będący przejawem zuchwalstwa w ujawnianiu niesłusznych poglądów, występowania przeciw uznanym prawdom
(43)
- W przen (3)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (3)
niewstydliwy w czym (2): BielKom E2v; Niewiáſty ich ácż ſą niewſtydliwe w rzecżach przyrodzonych wſzákże nie ſzkáráde BielKron 445.
W połączeniach szeregowych (7): BielKom E2v; KrowObr 227v; Mącz 296c; á k temu/ ile może być/ potwarcom náſzym iáwnym/ bezbożnym y niewſtydliwym/ żebym gęby zámknął. CzechRozm Av, 230; GosłCast 45; Tátárzyn brzydliwy/ Drapieżny krwie prágnący/ chytry/ niewſtydliwy/ Leie krew bez przycżyny KlonWor 30.
W przeciwstawieniach: »niewstydliwy ... cnotliwy (2), wstydliwy (2), uczciwy« [w tym: uczciwy i cnotliwy (1)] (5): Nyewſtydliwa żoná pſu rowna yeſt/ ále wſtydliwa [mulier invertibilis ... habens vcrecundiam PolAnt Eccli 26/29] páná Bogá ſie boi. GliczKsiąż P6; BibRadz Eccli 26/ 29; BudBib 4.Esdr 16/50; Wolę że mię człowiek vderzy cnotliwy/ Niż mię ma bálſámem nátrzéć niéwſtydliwy [!] KochPs 205.
W porównaniu (2): RejPos 186; Iuż tám dłużnik przymawia/ ſzcżypie/ ſzkáluie: przycżynki náyduie: iákoby niewſtydliwa żoná przy rozwodźie. KlonWor ded ++3.
W charakterystycznych połączeniach: białogłowa niewstydliwa(-y), człowiek (5), osoba, potwarca, wszetecznik (2).
»wszeteczny a niewstydliwy« (2): powiádał być mátkę Ludwigowę wſzeteczną á niewſtydliwą niewiáſtę/ ſyoſtrę krolá Káźimierzá. BielKron 375; RejAp 143.
W przeciwstawieniu: »niewstydliwy ... sprawiedliwy« (1): Złośliwy włada/ rządźi niewſtydliwy/ Máło v ludżi waży ſpráwiedliwy GrabowSet F3v.
W połączeniu szeregowym (1): niech wſzytkie igry będą vcżćiwe: niech nie będą wſzetecżne/ gámráckie/ błazeńſkie/ á niewſtydliwe. ModrzBaz 11.
W przeciwstawieniu: »uczciwy ... niewstydliwy« (1): ModrzBaz 11 cf W połączeniu szeregowym.
W charakterystycznych połączeniach: niewstydliwa(-y, -e) chęć, cudzołostwo, czasy, grzech, igry, kazirodztwo, krewkość, kus, obyczaj (2), pisanie, plotki, postępek (2), prośba, rozmowa, słowa (4), szaleństwo, śmiech, zachowanie, żywot.
»niewstydliwe rzeczy, uczynki« [szyk 3:1] (3:1): á ná iey [bogini Flory] pámiątkę ſpráwowáli raz do roku kiedy vmárłá Florália a deflorando/ niewſtydliwe rzecży ſpráwuiąc iáwnie po vlicach ku iey chwale BielKron 24v; W obozye gdy leżeli/ iáwne złośći y niewſtydliwe vcżynki tákież opilſtwá ſámi przełożeni cżynili [...] w wánnach ſiedząc z nieucżćiwemi ſie niewáſtámi [!] obłápiáli iáwnie BielKron 398v; KuczbKat 320; StryjKron 145.
»niewstydliwą twarzą« = bezwstydnie (2): I viąwſſy onego młodzieńcá/ cáłowáła go/ á nie wſtydliwą twarzą [procaci vultu] łágodnie ſie kniemu ma Leop Prov 7/13; BudBib Prov 7/13.
»jawny a niewstydliwy« (1): A ſtąd co vroſło iuż káżdy bacżyć może/ iákie łotroſthwá/ iákie iáwne á niewſtydliwe cudzołoſtwá RejAp 171.
»nieuczciwy i niewstydliwy« (1): Auguſtin powieda/ iż tym zákazánim cudzołoſtwá wſzyſtkie rzecży nieucżćiwe y niewſtydliwe ſą zákazáne KuczbKat 320.
»sprosny a niewstydliwy« (1): nálezyono Ianá Papieżá tego ſtolcá niegodnego być dla iego ſproſnych á nieſtydliwych obycżáiow BielKron 174.
»szpetny i niewstydliwy« (1): ćiáło od złey żądzey wolne/ dwá miało wielkie przywileie. pierwſzy iſz na nim nic ſzpetnego y niewſtydliwego być niemogło: bo we wſzytkim duchowi y rozumowi powolne było SkarŻyw 260.
niewstydliwy w czym (1): [Grzesznik jest] Chytry/ Pożyrácż domow niewinnych. Vporny/ W złośći niewſtydliwy. LubPs C3 marg.
W połączeniu szeregowym (1): LubPs C3 marg cf niewstydliwym w czym,
W charakterystycznych połączeniach: bałwochwalca niewstydliwy(-e), bluźnierz (bluźnierca) (4), dzieci, grzesznik, gwałtownik, heretyk, kinopa, lud(zie) (2), mnich (2), mszarz, pochlebca (2), potwarca, wymyślacz.
»niebogobojny i niewstydliwy« (1): Niebył nigdy tákowy żadny Dyoklecyanus [...] iákowi ſą ći niebogoboyni y niewſthydliwi Mſzarze/ (marg) Pogáni nigdy ták nieſromoćili Páná Kryſtuſá/ iákogo vſtáwitznie ſromocą Papieznicy wemſzách ſwoich. (‒) KrowObr 177.
»sprosny, niewstydliwy« (1): Bróń od potwarców ſproſnych niewſtydliwych: Którzy w ſwym ſercu zdrádę tylko knuią KochPs 204.
»zły, (a) niewstydliwy« (3): a ſnać ieſt tak wiele zlich á niewſtidliwych dziecy/ ze też nieiedno nieczinią wczaſnoſci Rodzicom ſwoym/ ale ie też wiganiaią SeklKat H4; LubPs dd; KochPs 49.
»niewstydliwy i zuchwały« [szyk 1:1] (2): Niewiem ſkąd to X.K. o nas wie/ ábyſmy ták niewſtydliwi/ y zuchwáli byli/ żebyſmy z zwierzchnośći ſię wybijáć [...] mieli. NiemObr 166; ReszPrz 72.
W połączeniu szeregowym (1): Naprzod tá pokuſa ieſt myſl ſproſna/ głupia/ niewſtydliwa/ bluznierſka ná P. Bogá/ Mátkę Bożą/ Sákrámenty/ y święte Boże SkarŻyw 293.
W charakterystycznych połączeniach: niewstydliwy(-a, -e) fałsz, kłamstwo (4), księgi, myśl, potwarz (4), prośba, rozmowa, śmiałość (5), wszeteczenstwo, wykręt (2), zuchwalstwo, żarty.
»niepobożny a niewstydliwy« (1): y owſzem niepobożna to ieſt á niewſtydliwa śmiáłość twierdzić/ áby Apoſtołowie Páńſcy inákſze rzecży piſáć mieli/ inákſzych głoſem żywym náucżáć. WujJudConf 42v.
»niewstydliwy i nieprawdziwy« (1): iáko ty powiedaſz/ niewſtydliwą y nieprawdziwą potwarz KrowObr 219.
»sprosny a niewstydliwy« (1): gdyśćie ſpowiedź świętą/ ktora z wielkim wſtydem y z żáłośćią przed Kápłanem być ma/ iáko przed ſámym P. Bogiem/ w rozmowy ſproſne á niewſtydliwe/ y w diſputacye obroćili. WujJud 84v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Synonimy: 1., 2. bezecny, nieobyczajny, niesromieźliwy, sprosny, sromotny, wszeteczny; 3., 4. bezpieczny, niepowściągliwy, zuchwały.
Cf BEZWSTYDLIWY, NIESTYDLIWY, WSTYDLIWY
AK