Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEOBYCZAJNOŚĆ

Następne hasło: NIEOBŻAŁOWANY »

NIEOBYCZAJNY (15) ai

nieobyczajny (14), nieobyczajni (1); nieobyczajny : nieobyczajni Mącz (3:1).

W pisowni łącznej (11), w rozłącznej (4).

e, o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	nieobyczajny	n	N	nieobyczajn(e)
	G			G	nieobyczajn(e)go
	A	nieobyczajny		A
	I			I	nieobyczajn(e)m

pl
N	m pers	nieobyczajni
N	subst	nieobyczajni(e)
A	m pers	nieobyczajn(e)
V	subst	nieobyczajné

sg m N nieobyczajny (7). ◊ A nieobyczajny (1). ◊ n N nieobyczajn(e) (1). ◊ G nieobyczajn(e)go (2). ◊ [I nieobyczajn(e)m.] ◊ pl N m pers nieobyczajni (1). subst nieobyczajni(e) (1). ◊ A m pers nieobyczajn(e) (1). ◊ V subst nieobyczajné (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w.

Znaczenia

1. Niezgodny lub postępujący niezgodnie z dobrymi obyczajami (11)
- a. Nieskromny, nieprzyzwoity (5)
- b. Prostacki, nieokrzesany (6)
2. Niewłaściwy; niewłaściwie postępujący (3)
- W przen (1)
3. Do jakiego nie jest się przyzwyczajonym (1)

1. Niezgodny lub postępujący niezgodnie z dobrymi obyczajami (11) :

a. Nieskromny, nieprzyzwoity; parum verecundus, turpis Mącz; immodestus Calep (5): Lepiey ieſt cżłowiekowi nie płodnemu być, niżli ſiny mieć nieobycżayne. BielŻyw 97; Calep 508b.

Wyrażenie: »nieobyczajne słowo« = verbum turpe a. parum verecundum Mącz (2): Pudet dicere hac praesente verbum turpe, Sróm mie rzéc nieobyczáynego słowá przy oblycznośći tey. Mącz 329c, 484d.

Szereg: »niepoczciwy a nieobyczajny« (1): A coby było niepocżćiwego á nieobycżáynego to porzućić/ á coby było záſię vcżćiwego á w nadobney ſpráwie poſtánowionego tego ſie mocno dzierżeć RejZwierc 21.

b. Prostacki, nieokrzesany; inurbanus Mącz, Calep, Cn; rusticulus Calep; incivilis, infacetus, male moratus Cn (6): Inurbanus, Nieludzki/ nieobyczayny/ chłopskich obyczáyów/ nietrafny. Mącz 508b; Subagrestis – Kęs grubi, nie obiczaini, bardas. Calep 1014b, 561a, 933b.

Szeregi: »sprosny, nieobyczajny« (1): ći ktorzy nic w náuce nye zákusili/ ſą ludzye ſproſni/ nyeobycżáyni: ták proſto yeſt ich cżłowyecżeńſtwo by nyewypolerowáne zwiercyádło GliczKsiąż H4y.

»wszeteczny i nieobyczajny« (1): Ieſli był przed tym złoſliwy/ tedy ſie kazał zwáć Bonifácyus. Ieſli boiázliwy/ tedy Leo/ Ieſli wſzetetzny y nieobytzáyny/ tedy Vrbanus. KrowObr 34.

2. Niewłaściwy; niewłaściwie postępujący; absurdus Mącz (3): Mącz 1d; A on młody rozrzewniony/ y máiąc święty/ ále nieobycżáynj gniew ná grzech ſwoy [...]/ onę nogę ſobie vćiął. SkarŻyw 373; [ale nieobyczajnem sadzaniem [ryb w staw] pozdychało ich beło wiele. LustrKrak I 55].

W przen (1): NIe obyczáyné oczy/ czemu tám pátrzyćie/ Skąd niebeſpieczność y ſzkodę widźićie? PudłFr 50.

3. Do jakiego nie jest się przyzwyczajonym (1): Konſtántyn Polakow prośił áby ſie s ſwym ludem pierwey potykał iáko zwycżáynieyſzy/ [...] bo ſnadź pierwſze nieobycżáyne potkánie vcżyni drugim złe ſerce. BielKron 409v.

Synonimy: 1.a. niepoczciwy, nieuczciwy, niewstydliwy, wszeteczny; b. gruby, nieludzki, prosty; 2. nietrafny.

Cf OBYCZAJNY

ZZa