[zaloguj się]

NIEPOCZCIWY (64) ai

niepoczciwy (41), niepoćciwy (22), niepotciwy (1); niepoczciwy BierEz, BielŻyw (2), RejPs, LibMal, RejWiz (5), RejZwierz (2), BibRadz (2), GórnDworz (4), RejPos (2), Calep (2), Phil, SkarKaz, KlonWor; niepoćciwy GliczKsiąż (3), Calag, WujNT; niepoczciwy : niepoćciwy KwiatKsiąż (3:2), RejZwierc (7:15); niepoczciwy : niepotciwy SkarŻyw (6:1).

W pisowni łącznej (55), w rozłącznej (9).

e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w nie- oraz poczciwy).

comp (2) niepoćciwszy.

Fleksja
sg
mNniepoczciwy fNniepoczciwå, niepoczciwa, niepoczciw(a) nNniepoczciw(e)
Gniepoczciw(e)go G Gniepoczciw(e)go, niepoćciwsz(e)go
A Aniepoczciwą Aniepoczciw(e)
Iniepoćciwym Iniepoćciwą Iniepoćciwym
Lniepoczciwym, niepoczciw(e)m Lniepoczciw(e)j Lniepoczciwym
pl
N subst niepoćciw(e), niepoćciwsz(e)
G niepoczciwych
D niepoćciwym
A subst niepoczciw(e)
I m niepoćciw(e)mi
f niepoczciw(e)mi
L niepoćciwych
V subst niepoczciw(e)

sg m N niepoczciwy (8).G niepoczciw(e)go (3).I niepoćciwym (1).L niepoczciwym (1) RejZwierc, niepoczciw(e)m (1) LibMal.f N niepoczciwå (6), niepoczciwa (1), niepoczciw(a) (1); ~ (attrib) -å (6), -a (1); -å : -a KwiatKsiąż (1:1); ~ (praed) -a (1). ◊ D niepoćciw(e)j (1).A niepoczciwą (1).I niepoćciwą (1).L niepoczciw(e)j (1).n N niepoczciw(e) (4).G niepoczciw(e)go, niepoćciwsz(e)go (11).A niepoczciw(e) (1).I niepoćciwym (1).L niepoczciwym (1).pl N subst niepoćciw(e), niepoćciwsz(e) (2).G niepoczciwych (7).D niepoćciwym (1).A subst niepoczciw(e) (5).I m niepoćciw(e)mi (1). f niepoczciw(e)mi (2).L niepoćciwych (1).V subst niepoczciw(e) (1).

stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. poczciwy.

1. Wynikający z niecnotliwego postępowania, niezgodny z dobrymi obyczajami i przyzwoitością, godny potępienia; nieprzystojny, niegodny, zły; famosus, illiberalis, indecorus Cn (36): RejPs 208; GliczKsiąż I2v; [cnota] vmie w pocżćiwość káżdego przyſtroić [...] A rzecży niepocżćiwych vcży ſie odżegnáć. RejWiz 4, 62v; RejZwierz 14; KwiatKsiąż G3, P2v; RejPos 53; Azaſz gi [żywot] gdzie lepiey ſtráćić w iakiey niepocżćiwey bieſiedzie? álbo opiwſzy ſie gorzałki? RejZwierc 27; Y coż ná ſwiecie ieſt niepoććiwſzego/ Kto iáwnie winien práwem wyniść s tego. RejZwierc 225, 21, 72, 73, 221; To vſłyſzawſzy Ariſtides w głos wſzytkim powiedział/ że rádá Temiſtokleſowa ieſt bárzo pożythecżna ále nie pocżćiwa. A ták Athenieńcżykowie bacżąc że tám pożytek być nie miał gdzie pocżćiwośći nie máſz/ wſzytkę onę rádę [...] opuśćili. Phil H4.

W połączeniach szeregowych (2): w ktorym [krolestwie niebieskim] nic niepocżćiwego/ nic nieſłuſznego/ nic niewiernego/ nigdy wytrwáć nie może/ áni żadny kąkol thám vrość może. RejPos 53; RejZwierc 67v.

W przeciwstawieniach: »niepoczciwy ... poczciwy (3), cnotliwy, dobry, uczciwy« [w tym: dobry a poczciwy (1)] (5): KwiatKsiąż I4v; Kto ſie przywykł záchowáć w ſwey cnotliwey ſławie/ Trudno iuż ma przywyknąć niepoććiwey ſpráwie. RejZwierc 270, 17, 21, 72.

W charakterystycznych połączeniach: kształt niepoczciwy(-a), mowa, obyczaj, powieść, rada, rzecz (7), sprawa (4), żywot; co(ż) niepoczciwego (4).

Wyrażenie: »niepoćciwym kształtem« (1): Bo ieſlibyś ich [pieniędzy] niepoććiwym kſtałtem názbierał/ tedybyś s tego więtſzego ſmętku niżli pociechy vżył RejZwierc 114.
Szeregi: »obyczaj niepoćciwy a ganiebny sposob« (1): Ale ten obycżay nyepoććiwy á gányebny ſpoſob wychowánya [nazbyt dzieciom popuszczać] nic nyema myeyſca/ nye tylko v ſamego páná á ſtworzycyelá náſſego/ ále też y v dobrych ludzi GliczKsiąż D6v.

»niepoczciwy a nieobyczajny« (1): A coby było niepocżćiwego á nieobycżáynego to porzućić/ á coby było záſię vcżćiwego á w nadobney ſpráwie poſtánowionego tego ſie mocno dzierżeć RejZwierc 21.

»niepoczciwy i niepobożny« (1): iuż nie máſz ták niepocżćiwych y niepobożnych queſtow/ dla pożitku cżegoby ſie ludzie nie ważyli. RejZwierc 65v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niepoczciwy a nieprzystojny« (1): Abowiemći nam nigdy z dobremi á s pocżćiwemi rzecżámi żadney burdy nie potrzebá/ iedno z niepocżćiwemi á z nie przyſtoynemi (marg) Cnotá z niecnotą záwżdy ma burdę. (—) RejZwierc 17.

»plugawy a niepoćciwy« (1): Ma tęż być niemały ná to wzgląd mian/ aby ſię młodzieniáżkowie plugawym/ á niepoććiwym mowąm nieprzyzwycżayáli. KwiatKsiąż C3.

»(i) poczciwy i niepoczciwy« (2): RejWiz A6; Boć też pociechá ieſt wiele pieniędzy názbieráć/ iedno iż wiele kſtałtow do tego ználeść ſie może y poććiwych y niepoććiwych. RejZwierc 114. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]

»szkodliwy a niepoczciwy« (1): Bo ſie iuż ſthąd ſnádnie náucżyć możemy [...] iáko ſie rzecży ſzkodliwych á niepocżćiwych przeſtrzegáć mamy RejZwierc 12v.

»wstydliwy a niepoczciwy« (1): Y iako pocżcziwa rzecz ieſt słucháiącym prawo wykłádáć. álbo práwuiącym ſie według prawa ſwoy wyrok otworzić: także wſtydliwa á niepocżcziwá ſpráwa ieſt/ to ieſt/ ſwoię pracę w tey mierze podług vgody á zá pieniądze przedawać« KwiatKsiąż I4v.

»wszeteczny a niepoćciwy« (1): Ale gdy ſie też vda [język] ná wſzetecżne á ná niepoććiwe ſpráwy/ iuż też niemáſz gorſzego káthá ná wſzytko ſkáżenie ciáłá/ iáko ieſt ten dobry pan. RejZwierc 140v.

»zły a niepoczciwy« (2): GórnDworz Ff4; w ktorym [rzemieśle] kto robić nie vmie/ do złego á niepodćiwego ſię żywotá poſpolićie/ dla pożywienia y głodu vwiárowánia/ vdáie. SkarŻyw 241.

α. W funkcji rzeczownika: »niepoczciwe« (1): Bo iáko ty s cżáſem ſam nie máſz drugich zdrádzić/ Gdy mnie ná niepocżćiwe śmieſz beſpiecżnie rádzić. RejZwierz 42.
a. Niezgodny z obyczajnością w sferze życia seksualnego, nierządny, rozpustny (6): GórnDworz T7v, T8; Przeſtawáły onego niepocżćiwego żywotá/ zá námową iego: iedny męże bráły: drugie ſię wklaſztorze ná pokutę zámykáły SkarŻyw 107; a wſzák ſerce moie pełne bjło [!] ſproſnośći y myſlj [!] niepocżćiwych: á iákoś w nim miłośniku cżyſtośći mieſzkáć mogł? SkarŻyw 294; Ale gdy żadnym obycżáiem Pánny/ do nicżegoſz niepocżćiwego przywieść niemogł/ dał ią do domu nierżądnego SkarŻyw 445, 510.

W charakterystycznych połączeniach: niepoczciwe(-y) myśli, życie (2), żywot; co niepoczciwego, nic.

2. Postępujący niezgodnie z obyczajnością, przyzwoitością, moralnością; indecorus, infamis, inhonestus Cn (14): Iedno ſie rádzęć ſpráwuy ná wſzytkim nieboże/ Iákobyś tu ná ſwiecie cnotę záchowywał/ Abowiem y tám łáſki tym będzyeſz nábywał. Abowiem [...] Nie może tám nigdy wnidź nic niepocżćiwego. RejWiz 45; A zwłaſzcżá w tákim narodzie [jest kochanie Pana] ktoryby wedle woley iego ſwiętey á w pocżćiwosći ná ten ſwiát ſie rozmnożył [...] y w iákim záſię omierzieniu ieſt niepocżćiwy narod v niego/ y iákie przeklęctwo zoſtáwił iemu. RejPos 42; RejZwierc 37v, 91; Ták Iuwánt niepocżćiwy tyie cudzą ſzkodą; Iáko towárem iákim/ hándluie vrodą. KlonWor 62.

W przeciwstawieniu: »niepoczciwy ... poczciwy« (2): gdy ieden z niepocżćiwych ſie rodzicow vrodziwſzy/ przymawiał pocżćiwemu cżłowiekowi GórnDworz S; RejZwierc 98v.

W charakterystycznych połączeniach: niepoczciwy(-e) człowiek (2), narod, serce, usta; nic niepoczciwego.

Szeregi: »niepoćciwy a wszeteczny« (1): Abowiem poććiwy cżłowiek káżde dobrodzieyſthwo y długo pámięta/ y wdzięcżnie prziymuie. Niepoććiwy a wſzetecżny y máło ná tho bacży/ y ná márne zbythki álbo ná ſkázę drugich to obrácáć będzie. RejZwierc 98v.
W przen (1): á on potym mowił: tákże teſz pánná Márya [...] nic nie ieſt od innych rozna. O niepocżćiwe vſtá á bluznienie ná mátkę Bożą nieznośne. SkarŻyw 299.
α. W funkcji rzeczownika (3):
»niepoczciwy« (2): Niepożciwy [!] iako może cżcion być. BielŻyw 88.

~ W przeciwstawieniu: »poczciwy ... niepoczciwy« (1): Pátrz iáko ſie w pocżćiwym wſzytko pięknie ſmieie. Pátrzże też w niepocżćiwym iáko wſzytko mdleie RejZwierc 29. ~

»niepoczciwe« (1): Bo nic ná tym chociá kto máiętność vtráći/ Záwżdy bogát y zacny gdy ſie s cnotą zbráći. [...] W krotkim cżáſie záwżdy gi wzgorę wynieść muśi/ Bo żadne niepocżćiwe oń ſie nie pokuśi. RejWiz 3v.
a. Wykraczający przeciw obyczajności w sferze życia seksualnego (zawsze o kobietach); turpis PolAnt (3):

W połączeniu szeregowym (1): Czytayże záſię iáko piſmo ſwięthe wſzędy á wſzędy názywa żonę pocżćiwą á pobożnie wedle woley Páńſkiey żywiącą. A iáko też záſię niepocżćiwą/ plugáwą/ á ſwowolnie żywiącą. [...] Bo ią zowie ſwinią w bramkę vbráną [...] złodzieyką/ łotrynią RejZwierc 33v.

W przeciwstawieniu: »niepoczciwa ... poczciwa« (2): Niepoczćiwa niewiáſtá/ lekco ſobie waży ſromotę/ ále corká poczćiwa wſtyda ſię męża ſwego. BibRadz Eccli 26/28; RejZwierc 33v.

Szereg: »fryjowna a niepoczciwa« (1): ſłychał tam iakoby każda biała głowa z przyrodzenia fryiowna á nie pocżciwa była. BielŻyw 132.
3. Niegodny czci, szacunku, okrywający wstydem, hańbą; inhonestus Calag, Cn; ignobilis Vulg (10): RejZwierc 72v, 96; Calag 523b; tám ſię ná ſproſny y nierządny żywot/ z vrody y młodośći ſwoiey niepocżćiwego zyſku/ y roſkoſzy ſzukáiąc/ vdáłá. SkarŻyw [237]; WujNT 1.Cor 12/23.

W przeciwstawieniu: »poczciwy ... niepoczciwy« (2): Napierwey iżeby ye pocżćiwymi imiony názwáli/ ábowiem [...] niemáła ſzkodá yeſt/ gdy niepocżćiwego ymienia álbo przezwiſká doſtánie. KwiatKsiąż A; RejZwierc 37.

Wyrażenia: »dom niepoczciwy« = dom publiczny (1): Iſch w domu nyepoczcziwem w Krakowye, welwowye wprzemyſzlyu Na kamyenczu, wkaliſchu, wpoznanyu, wthorunyu wbrzeſzczyu bila LibMal 1547/129v.

»niepoćciwe łono« = nieprawe pochodzenie (1): Przy dworze tedy zwykły też chłopyętá ludzye nyepewnego oycá kretą pyątnowáć [...] iż oni máyą zawſſe ten Herb s ſobą noſić/ dla nyepewnego á nyepoććiwego łoná/ áby ſye wżdam ſnim nye chronili GliczKsiąż B4v.

»niepoczciwego łoża syn« = bękart; spurius PolAnt (1): Nie poczćiwego łozá ſyn [spurius] nie ma być przypuſzczon do zgromádzenia Páńſkiego/ áni dźieliąte pokolenie iego. BibRadz Deut 23/2.

Szereg: »niepoćciwy a sprosny« (1): lepieyby dáleko domá s poććiwą ſławą zoſtáć/ niż ſie z niepoććiwą á s ſproſną ohydą á s tháiemnemi przymowkámi/ á ſnadź y z niebeſpiecżeńſtwem zdrowia do domu wroćić. RejZwierc 37.
4. Nieładny, niepociągający, odrażający (2): Boć nie trzebá ná twarz pátrzyć Ale rozum w mężu bacżyć: Acż perſoná nie pocżćiwa/ Cżęſtokroć rádá pod nią bywa. BierEz E4v.

W połączeniu szeregowym (1): Wśiewamy ie [ciała] w źiemię bárzo nie poczćiwe/ ſzpetne/ śmierdzące/ brzydkie/ ſtráſzliwe ludźiom/ bárźiey niż trupy innych beſtyi SkarKaz 204b.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Inhonorus, Qui ignobilis est et sine honore civitas, facies, sacerdos. ‒ Nie pocziwi. Calep 537a, 537a.

Synonimy: 1. nieobyczajny, niepobożny, nieprzystojny, nieślachetny, plugawy, wstydliwy, wszeteczny, zły; a. sprosny; 2. bezecny, niepoczesny, wszeteczny; a. fryjowny, niesromieźliwy; 3. mierziony, niepoczesny, niesławny, sprosny.

Cf NIEPOCZEŚLIWY, [NIEPOCZLIWY], POCZCIWY

AK