« Poprzednie hasło: NIEPOCZCIWOŚĆ | Następne hasło: NIEPOCZESIEN » |
NIEPOCZCIWY (64) ai
niepoczciwy (41), niepoćciwy (22), niepotciwy (1); niepoczciwy BierEz, BielŻyw (2), RejPs, LibMal, RejWiz (5), RejZwierz (2), BibRadz (2), GórnDworz (4), RejPos (2), Calep (2), Phil, SkarKaz, KlonWor; niepoćciwy GliczKsiąż (3), Calag, WujNT; niepoczciwy : niepoćciwy KwiatKsiąż (3:2), RejZwierc (7:15); niepoczciwy : niepotciwy SkarŻyw (6:1).
W pisowni łącznej (55), w rozłącznej (9).
e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w nie- oraz poczciwy).
comp (2) niepoćciwszy.
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | niepoczciwy | f | N | niepoczciwå, niepoczciwa, niepoczciw(a) | n | N | niepoczciw(e) |
G | niepoczciw(e)go | G | G | niepoczciw(e)go, niepoćciwsz(e)go | ||||
A | A | niepoczciwą | A | niepoczciw(e) | ||||
I | niepoćciwym | I | niepoćciwą | I | niepoćciwym | |||
L | niepoczciwym, niepoczciw(e)m | L | niepoczciw(e)j | L | niepoczciwym |
pl | ||
---|---|---|
N | subst | niepoćciw(e), niepoćciwsz(e) |
G | niepoczciwych | |
D | niepoćciwym | |
A | subst | niepoczciw(e) |
I | m | niepoćciw(e)mi |
f | niepoczciw(e)mi | |
L | niepoćciwych | |
V | subst | niepoczciw(e) |
sg m N niepoczciwy (8). ◊ G niepoczciw(e)go (3). ◊ I niepoćciwym (1). ◊ L niepoczciwym (1) RejZwierc, niepoczciw(e)m (1) LibMal. ◊ f N niepoczciwå (6), niepoczciwa (1), niepoczciw(a) (1); ~ (attrib) -å (6), -a (1); -å : -a KwiatKsiąż (1:1); ~ (praed) -a (1). ◊ D niepoćciw(e)j (1). ◊ A niepoczciwą (1). ◊ I niepoćciwą (1). ◊ L niepoczciw(e)j (1). ◊ n N niepoczciw(e) (4). ◊ G niepoczciw(e)go, niepoćciwsz(e)go (11). ◊ A niepoczciw(e) (1). ◊ I niepoćciwym (1). ◊ L niepoczciwym (1). ◊ pl N subst niepoćciw(e), niepoćciwsz(e) (2). ◊ G niepoczciwych (7). ◊ D niepoćciwym (1). ◊ A subst niepoczciw(e) (5). ◊ I m niepoćciw(e)mi (1). f niepoczciw(e)mi (2). ◊ L niepoćciwych (1). ◊ V subst niepoczciw(e) (1).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. poczciwy.
- 1. Wynikający z niecnotliwego postępowania, niezgodny z dobrymi obyczajami i przyzwoitością, godny potępienia; nieprzystojny, niegodny, zły (36)
- 2. Postępujący niezgodnie z obyczajnością, przyzwoitością, moralnością (14)
- 3. Niegodny czci, szacunku, okrywający wstydem, hańbą (10)
- 4. Nieładny, niepociągający, odrażający (2)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (2)
W połączeniach szeregowych (2): w ktorym [krolestwie niebieskim] nic niepocżćiwego/ nic nieſłuſznego/ nic niewiernego/ nigdy wytrwáć nie może/ áni żadny kąkol thám vrość może. RejPos 53; RejZwierc 67v.
W przeciwstawieniach: »niepoczciwy ... poczciwy (3), cnotliwy, dobry, uczciwy« [w tym: dobry a poczciwy (1)] (5): KwiatKsiąż I4v; Kto ſie przywykł záchowáć w ſwey cnotliwey ſławie/ Trudno iuż ma przywyknąć niepoććiwey ſpráwie. RejZwierc 270, 17, 21, 72.
W charakterystycznych połączeniach: kształt niepoczciwy(-a), mowa, obyczaj, powieść, rada, rzecz (7), sprawa (4), żywot; co(ż) niepoczciwego (4).
»niepoczciwy a nieobyczajny« (1): A coby było niepocżćiwego á nieobycżáynego to porzućić/ á coby było záſię vcżćiwego á w nadobney ſpráwie poſtánowionego tego ſie mocno dzierżeć RejZwierc 21.
»niepoczciwy i niepobożny« (1): iuż nie máſz ták niepocżćiwych y niepobożnych queſtow/ dla pożitku cżegoby ſie ludzie nie ważyli. RejZwierc 65v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
»niepoczciwy a nieprzystojny« (1): Abowiemći nam nigdy z dobremi á s pocżćiwemi rzecżámi żadney burdy nie potrzebá/ iedno z niepocżćiwemi á z nie przyſtoynemi (marg) Cnotá z niecnotą záwżdy ma burdę. (—) RejZwierc 17.
»plugawy a niepoćciwy« (1): Ma tęż być niemały ná to wzgląd mian/ aby ſię młodzieniáżkowie plugawym/ á niepoććiwym mowąm nieprzyzwycżayáli. KwiatKsiąż C3.
»(i) poczciwy i niepoczciwy« (2): RejWiz A6; Boć też pociechá ieſt wiele pieniędzy názbieráć/ iedno iż wiele kſtałtow do tego ználeść ſie może y poććiwych y niepoććiwych. RejZwierc 114. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]
»szkodliwy a niepoczciwy« (1): Bo ſie iuż ſthąd ſnádnie náucżyć możemy [...] iáko ſie rzecży ſzkodliwych á niepocżćiwych przeſtrzegáć mamy RejZwierc 12v.
»wstydliwy a niepoczciwy« (1): Y iako pocżcziwa rzecz ieſt słucháiącym prawo wykłádáć. álbo práwuiącym ſie według prawa ſwoy wyrok otworzić: także wſtydliwa á niepocżcziwá ſpráwa ieſt/ to ieſt/ ſwoię pracę w tey mierze podług vgody á zá pieniądze przedawać« KwiatKsiąż I4v.
»wszeteczny a niepoćciwy« (1): Ale gdy ſie też vda [język] ná wſzetecżne á ná niepoććiwe ſpráwy/ iuż też niemáſz gorſzego káthá ná wſzytko ſkáżenie ciáłá/ iáko ieſt ten dobry pan. RejZwierc 140v.
»zły a niepoczciwy« (2): GórnDworz Ff4; w ktorym [rzemieśle] kto robić nie vmie/ do złego á niepodćiwego ſię żywotá poſpolićie/ dla pożywienia y głodu vwiárowánia/ vdáie. SkarŻyw 241.
W charakterystycznych połączeniach: niepoczciwe(-y) myśli, życie (2), żywot; co niepoczciwego, nic.
W przeciwstawieniu: »niepoczciwy ... poczciwy« (2): gdy ieden z niepocżćiwych ſie rodzicow vrodziwſzy/ przymawiał pocżćiwemu cżłowiekowi GórnDworz S; RejZwierc 98v.
W charakterystycznych połączeniach: niepoczciwy(-e) człowiek (2), narod, serce, usta; nic niepoczciwego.
~ W przeciwstawieniu: »poczciwy ... niepoczciwy« (1): Pátrz iáko ſie w pocżćiwym wſzytko pięknie ſmieie. Pátrzże też w niepocżćiwym iáko wſzytko mdleie RejZwierc 29. ~
W połączeniu szeregowym (1): Czytayże záſię iáko piſmo ſwięthe wſzędy á wſzędy názywa żonę pocżćiwą á pobożnie wedle woley Páńſkiey żywiącą. A iáko też záſię niepocżćiwą/ plugáwą/ á ſwowolnie żywiącą. [...] Bo ią zowie ſwinią w bramkę vbráną [...] złodzieyką/ łotrynią RejZwierc 33v.
W przeciwstawieniu: »niepoczciwa ... poczciwa« (2): Niepoczćiwa niewiáſtá/ lekco ſobie waży ſromotę/ ále corká poczćiwa wſtyda ſię męża ſwego. BibRadz Eccli 26/28; RejZwierc 33v.
W przeciwstawieniu: »poczciwy ... niepoczciwy« (2): Napierwey iżeby ye pocżćiwymi imiony názwáli/ ábowiem [...] niemáła ſzkodá yeſt/ gdy niepocżćiwego ymienia álbo przezwiſká doſtánie. KwiatKsiąż A; RejZwierc 37.
»niepoćciwe łono« = nieprawe pochodzenie (1): Przy dworze tedy zwykły też chłopyętá ludzye nyepewnego oycá kretą pyątnowáć [...] iż oni máyą zawſſe ten Herb s ſobą noſić/ dla nyepewnego á nyepoććiwego łoná/ áby ſye wżdam ſnim nye chronili GliczKsiąż B4v.
»niepoczciwego łoża syn« = bękart; spurius PolAnt (1): Nie poczćiwego łozá ſyn [spurius] nie ma być przypuſzczon do zgromádzenia Páńſkiego/ áni dźieliąte pokolenie iego. BibRadz Deut 23/2.
W połączeniu szeregowym (1): Wśiewamy ie [ciała] w źiemię bárzo nie poczćiwe/ ſzpetne/ śmierdzące/ brzydkie/ ſtráſzliwe ludźiom/ bárźiey niż trupy innych beſtyi SkarKaz 204b.
Synonimy: 1. nieobyczajny, niepobożny, nieprzystojny, nieślachetny, plugawy, wstydliwy, wszeteczny, zły; a. sprosny; 2. bezecny, niepoczesny, wszeteczny; a. fryjowny, niesromieźliwy; 3. mierziony, niepoczesny, niesławny, sprosny.
Cf NIEPOCZEŚLIWY, [NIEPOCZLIWY], POCZCIWY
AK