[zaloguj się]
[pdf]

NIEPRZYSTOJNY (199) ai

nieprzystojny (198), nieprzystojen (1) Diar.

W pisowni łącznej (169), w rozłącznej (30).

e oraz o jasne.

comp i sup (3 + 1) (nå)nieprzystojni(e)jszy (4).

Fleksja
sg
mNnieprzystojny fNnieprzystojnå, (nå)nieprzystojniejszå nNnieprzystojn(e), nieprzystojno
Gnieprzystojn(e)go Gnieprzystojnéj Gnieprzystojn(e)go, nieprzystojniejsz(e)go
D D Dnieprzystojn(e)mu
Anieprzystojny Anieprzystojną Anieprzystojn(e)
Inieprzystojnym Inieprzystojną Inieprzystojnym
Lnieprzystojnym L Lnieprzystojnym
V V Vnieprzystojné
pl
N subst nieprzystojn(e)
G nieprzystojnych
A subst nieprzystojné
I f nieprzystojnémi, nieprzystojnymi
n nieprzystojnymi
L nieprzystojnych

sg m N nieprzystojny (7). ◊ G nieprzystojn(e)go (2). ◊ A nieprzystojny (1). ◊ I nieprzystojnym (1). ◊ L nieprzystojnym (2). ◊ f N nieprzystojnå, (nå)nieprzystojniejszå (34). ◊ G nieprzystojnéj (10); -éj (1), -(e)j (9). ◊ A nieprzystojną (15). ◊ I nieprzystojną (5). ◊ n N nieprzystojn(e) (9), nieprzystojno (1); ~ (attrib) -(e) (4); ~ (praed) -(e) (4) LibLeg, ModrzBaz, SkarŻyw, CzechEp, -o (1) Diar. ◊ G nieprzystojn(e)go, nieprzystojniejsz(e)go (28). ◊ D nieprzystojn(e)mu (2). ◊ A nieprzystojn(e) (7). ◊ I nieprzystojnym (5). ◊ L nieprzystojnym (3). ◊ V nieprzystojné (1). ◊ pl N subst nieprzystojn(e) (13). ◊ G nieprzystojnych (20). ◊ A subst nieprzystojné (20); -é (3), -(e) (17). ◊ I f nieprzystojnémi (6), nieprzystojnymi (4); -émi GórnDworz, RejZwierc, ModrzBaz (2), SarnStat; -ymi KarnNap, NiemObr, Phil; -émi: -ymi BibRadz (1:1); ~ -émi (1), -(e)mi (5). n nieprzystojnymi (1). ◊ L nieprzystojnych (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. przystojny.

1. Niewłaściwy, niesłuszny, nie taki jak należy pod względem obyczajowym lub moralnym; indecens Mącz, Calep, Cn; indignus Modrz, Cn; importunus, ineptus, minimus Modrz; iniustus PolAnt; illicitus Calep; malus JanStat; dedecorus, incongruens, inconveniens, indecorus, irreligiosus Cn (175): KromRozm II f4v; RejZwierz 27v; BibRadz II 90c marg; Mącz 79c; obłápi pocżćiwą białągłowę ten/ kto ma ſam żonę/ nie broni mu ſie/ iż wie/ że thákowy nicz nieprzyſtoinego nie myſli GórnDworz Mm3, V8, Ee3, Gg6, Hh8v, L14, Mm2v; ieſliżem ia ſobie głupie poſtąpiłá/ Tedy iáko ſtárego twoiá tho rzecż była/ Przeſtrzedz mię y nápomnieć [...] A zgromić nie przyſtoyne w tym poſtępki moie. HistLan D2; ieſliby śie cżego nieprzyſtoynego dopuścili/ gdy łáiánia y karánia potrzebá/ żeby [rodzice] dźiećiom dla pieſzcżoty nie nieprzepuſzcżáli. KuczbKat 310; CzechRozm 131, 191v; iákobyśćie niezelżyli tego Sákrámentu S. álbo niedbálſtwem ſwoim/ álbo ſproſnym á bydlęcym żyćiem/ álbo zbytnim o źiemſkich rzecżach ſtárániem/ álbo ſłużby Bożey zániedbániem/ álbo inſzymi nieprzyſtoynymi ſpráwámi KarnNap F4v; Bo z zániedbánia ſkromnego chodu/ á z nieprzyſtoynych ſkokow y poſtawek/ iákie poſpolićie w tańcách cżynią/ pochodźi y moc bierze niewſtydliwość ModrzBaz 36; Bo á co ieſt nieprzyſtoynieyſzego [Quid enim minus decet]/ iáko chćieć rządźić one/ ktorzi ćię o to nieproſzą? ModrzBaz 107, 6, 12, 27, 39v, 43v, 45, 56; Przetoſz bráćia náſzy [...] dobrze ſię nieprzyſtoynemu żądániu ſprzećiwili SkarJedn 184, 183, 218; y przetoſz byli nádzy/ ánie ſię niewſtydzili/ bo nic nieprzyſtoynego y przećiw woley rozumney żądáć ćiáło nie mogło. SkarŻyw 260, 241, 321, 373, 459, 517; CzechEp 6 [2 r.], 9, 54, 163, 164; NiemObr 5, 17 [2 r.]; ReszHoz 119, 140; Iż opilſtwo ieſt mátką wſzelkich niecnot/ máteryą grzechow/ korzeniem nieprzyſtoynych vcżynkow/ pocżątkiem wyſtępkow. WerGośc 254; PaprUp G4 [2 r.]; Illicitus ‒ Zakazany, nieprziſtoiny. Calep [504]b; GostGospSieb +2v; Phil P2; KochCn B3v; LatHar 23, 25, 113, 115, 210, 269; KlonKr B2; PowodPr 42; SkarKaz 456a; VotSzl C2; Kśiążecżká tá [...] zámyka w ſobie wiele nieprzyſtoynych ſpoſobow nábywánia mizerney máiętnośći KlonWor ded **2, 58.

nieprzystojny u kogo (1): á cżemuſz to v Bogá ſámego nie ieſt rzecż nie przyſtoyna názywáć tym ſwoim imienim Elohim Bogi fałſzywe CzechRozm 51v.

nieprzystojny komu, czemu (22): Diar 26; OrzRozm K, Kv; Koſtek granie/ albo chćiwość ma wſobie nazbyt popedliwą/ albo nieprziſtoyną męſzcżyznie miękkość. KwiatKsiąż P3v; GórnDworz K6v, V; RejZwierc 17, 38v, 91v; CzechRozm 220, 227v, 243; Iedzenia y pićia zbytne żárćie/ nieprzyſtoyne ieſt cżłowiekowi ModrzBaz 51v, 8, 37v, 60; bo ácż niepzyſtoyna [!] rzecż/ niewieśćie zwierzchność iáką mieć nád mężámi SkarŻyw 559, 114; CzechEp 212; ZawJeft 42; KochPij C; WujNT Luc 13/33.

N sg f w funkcji orzecznika: »nieprzystojna« (1): potrzebá mi [...] iść w drogę: bo nie przyſtoyna [non capit] prorokowi indźie zginąć okrom w Ieruzálem. WujNT Luc 13/33.

W połączeniach szeregowych (7): RejZwierc 17; Przeto ieſt ſzkodliwa/ zła/ niezbożna/ ſproſna/ y nieprzyſtoyna tá wáſzá dumá/ o przytomnośći ćieleſney Chriſtuſá przy wiecżerzey iego CzechRozm 265v; iáko go pędzi ku cżynieniu y podeymowániu wiela rzecży nikcżemnych ſproſnych y nieprzyſtoynych [multa, inepta, sordida, servilia]/ áby wżdy kiedy doſzedł tego cżego żąda. ModrzBaz 74v; CzechEp 228; gdziekolwiek z opilſthwá rzecży ſzkáráde/ nieprzyſtoyne/ Páná Bogá obrażáiące [człowiek] przed ſię bierze. Phil L4; SarnStat 1159; PowodPr 39.

W przeciwstawieniach: »potrzebny (2), przystojny ... nieprzystojny« (3): Abowiem to nadobny ráchnnk/ kto idąc ná pokoiciek ſwoy ſam s ſobą pocżet vcżyni co dniá tego przyſtoynego á czo nieprzyſtoynego vcżynił. RejZwierz 81; przebieráć oſobámi wedle cnoty/ potrzebna rzecż ieſt [...] ále pożytek/ ktoryby z kogo odnieść mogł/ przekłádáć nád cnotę/ ieſt rzecż zgołá nieprzyſtoyna. ModrzBaz 20, 19.

W charakterystycznych połączeniach: nieprzystojna(-y, -e) chęć (2), domaganie, duma, gorliwość, instygowanie, myśl(enie) (3), obyczaj, pokuta, postawki, postępek (2), pożądliwość, skoki, sposob, sprawa (9), szacowanie, szafowanie, uczynek, używanie, wysługa, żądanie, żądza, żywot.

Wyrażenia »nieprzystojna(-y) chytrość, fortyl« [szyk 1:1] (1:1): ále niechczę [...] żeby [dworzanin] ine ſpráwy potrzebnieyſze dla karth mimo ſię puſzcżał: ábo iżby thelko grał/ dla wygránia/ vżywáiąc forthylow nieprzyſtoynych. GórnDworz M4; ABy tákowi Kortyzani [...] ná Dworze Rzymſkim tákowémi nieprzyſtoynémi chytrośćiámi ſie nie ćwiczyli SarnStat 176.

»gniew nieprzystojny« (2): żebym ſię [...] nie z miłośći y życzliwośći powinney chriſtyáńſkiey/ ále z gniewu nieprzyſtoynego/ á pomſty prágnącego/ obchodźić y ſpráwowáć miał [...] tedybym koniecżnie ſam przećiw ſobie muśiał dekret duchá bożego ferowáć CzechEp 7, 8.

»nieprzystojna miłość« (3): co ſię dobrego od Bogá ſamego z dobrą náturą wśeie [!]/ rodzice ſwoim niedbálſtwem/ pieſzcżotą/ y nieprzyſtoyną miłośćią/ wykopywáią y gubią. SkarŻyw 136; LatHar 226, 603.

»nieprzystojne morderstwo« (2): Potym gdy ſię Krol z Cylicyiey wroćił/ tedy Iudowie [...] ſkárżyli przed nim o nieprzyſtoyne morderſtwo nád Oniaſzem [sine causa Onias interfectus fuerit]. BudBib 2.Mach 4/36, 2.Mach 4/35.

»nieprzystojna mowa, słowa nieprzystojne« = vesanae voces Modrz (3:1): ModrzBaz 20; X.K. omawiał ſię P. Chyckiemu/ iż z Miniſtrem náſzym rozmowy mieć niechćiał/ iáko z cżłowiekiem v niego podeyźrzánym/ ktorego ſzcżypał/ y ſłowy nieprzyſtoynymi lzył NiemObr 23, 68; GórnTroas 10.

»nieprzystojna niepobożność« (1): iákoby ſię ty kołá gdźie dáleko w gęſty lás nieprzyſtoyney niepobożnośći nie zábiegáły. CzechEp 4.

»pochlebstwo nieprzystojne« (1): Winſzowałbych tryumphow przyſzłych wirſzem hoynym Iáko pochlebſtwem drudzy zwykli nieprzyſtoynym. StryjWjaz C4.

»nieprzystojna rozkosz« = vitiorum illecebra Modrz [szyk 3:1] (4): Świątobliwość żywotá którą świećić mieli/ Zgáſłá proſto w Duchownych/ bo ſye wdáć woleli/ W roſkoſzy nieprzyſtoyné y próżné biéśiády KochZg A3; GórnDworz Hh3; ModrzBaz 12; SkarKaz )(3v.

»rzecz (jest) nieprzystojna« = absurditas, indignum, probrosum, res indigna Modrz [szyk 39:12] (51): abi na pothim thakye rzeczi nyeprziſthoyne na granyczi ſſye nyedzyali. LibLeg 11/134v; GliczKsiąż 12; NApiſano thámże o Duchownych iáko ſye máią záchowáć [...] do kárczmy niechodźić/ s cudzymi żonámi niemięſzkáć/ gry niepátrzáć [...] y innych rzeczy nie przyſtoynych ſye wiárowáć GroicPorz h2; Leop Nn5; BibRadz I 273v; á ſláchćicewi nie przyſthoyna rzecż ſie widzi/ nie przyść/ ácż nic/ ku temu kreſu/ ku kthoremu przyſzedł iego przodek. GórnDworz Dv, K6v, Kk3v; RejPos 166v, 168; BiałKat 229; bo śie to niegodźi y rzecż ieſt bárzo nieprzyſtoyna/ ſłowy Páná Chriſtuſowymi gárdzić KuczbKat 300; RejZwierc 17 [2 r.], 38v; też y to ſobie máią zá grzech y zá rzecż nieprzyſtoyną/ áby ſpráwiedliwym ſądem złocżyńcá od vrzędu miał być zábijan WujJudConf 214v; MycPrz II Bv; Abowiem gdzieby to mieli zá rzecż ſproſną y nieprzyſtoyną co mowi [Bóg] wobec do wſzego domu Dawidowego CzechRozm 132, 14, 17v, 18, 51v, 195v (9); Ták wiele ieſt rzecży nieprzyſtoynych w tey nierownośći karánia/ iż dźiwna rzecż iáko ktory cżłowiek mogł o niey y pomyślić ModrzBaz 28, 17v, 19, 20, 34v, 74v (9); rzecży ſię nieprzyſtoyney domagaſz/ á prożno tego prágnieſz/ cżegoć nigdy nie dozwolą SkarJedn 185; SkarŻyw 91, 187, 213, 363, 559; NiemObr 47; ReszPrz 86; BielSjem 11; Phil 4; KochPij C; OrzJan 130; LatHar 114; KlonKr C2; PowodPr 37; chceſz abym ći Dał sioſtrę ſwą w małżeńſtwo. Weſela nieſpráwiwſzy, nie dawſzy wypráwy Słuſzney; nie odliczywſzy nákoniec poſágu. Nieprzyſtoyna to ieſt rzecz. CiekPotr 54.

»nieprzystojna wolność« (1): O nędzny ſtanie Rzecżypoſpolitey náſzey/ w ktorey y ći co vcżynili krzywdę/ y ći co ią odnieśli [...] tęż iednáką niekárność odnoſzą/ ábo w nádźieię ſproſnego pożytku/ ábo dla tey bárzo nieprzyſtoyney wolnośći [libertatis istius importunissimae] ModrzBaz 85.

Szeregi: »dziwny a nieprzystojny« (2): ktemu iż ludzie/ nieprawdą/ pochlebſtwem/ y dziwnemi/ á nieprzyſtoinemi drogámi ſtáráią ſie o to/ áby do nich w łáſkę przyſzli GórnDworz Ee7, Hh3.

»głupi i nieprzystojny« (1): Aták Ezáiaſzowe Proroctwo Almie y Emánuelu ſynu iey nie ſłuży Máryey y Iezuſowi/ bárzoby głupia/ y nieprzyſtoyna byłá Diálektyká CzechRozm 140v.

»gruby a nieprzystojny« (1): Krotkieś ſłowá wymowił/ áleś w nich dwie rzecży bárzo grube/ á wiernym chwalcom Bożym nie przyſtoyne położył: ktorych mię y ſtrách ſłucháć. CzechRozm 220. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieprzystojny a mierziony« (1): że iednemu dobrze/ á drugiemu źle życży: nád co niemaſz nic nie przyſtoynieyſzego á mierźieńſzego w ſędźim [qua quidem re nihil est detestabilius in iudice]. ModrzBaz 87v.

»niepoczciwy a nieprzystojny« (1): Abowiemći nam nigdy z dobremi á s pocżćiwemi rzecżámi żadney burdy nie potrzebá/ iedno z niepocżćiwemi á z nieprzyſtoynemi RejZwierc 17.

»niepodobny i nieprzystojny« (1): Bo y Chriſtiáninowi wiernemu / y Zydowinowi zakonu ſie trzymájącemu/ niepodobna y nieprzyſtozna [!]. Zeby ſię Anioł miał ſtáwáć Bogiem. CzechEp 212.

»niepotrzebny (a. ani mniej potrzebny) i nieprzystojny« (2): LibLeg 11/171; ani ſię gadkámi mniey potrzebnymi y nieprzyſtoynymi parali/ z ktorych nic inego nie rośćie/ iedno roznice/ zwády/ nieſnaſki BibRadz *4.

»nieprzystojny i (albo) niesłuszny« [szyk 2:1] (3): CzechRozm 14; w ktorym liśćie napomina kśiężą/ żeby Papieżá ſwego od nieſłuſznych y nieprzyſtoynych obycżáiow y poſtępkow odwodźili. CzechEp 401; ReszPrz 86.

»nieprzystojny a niesprawiedliwy« (1): A dla tegoſz nie tylko Iudowie/ ále teſz wiele ludzi z narodow poſtronnych/ nie przyſtoyne á nieſpráwiedliwe morderſtwo mężá [ob viri iniustam necem] onego z ćięſzkośćią á niewdzięcżnie przyimowáli. BudBib 2.Mach 4/35.

»nieprzystojny i niezbożny« (1): przyznáć też błąd ich [nowoewangelików]/ y konfederacią vtwierdźić/ rzecż ieſt nieprzyſtoyna y niezbożna PowodPr 37. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nieznośny i nieprzystojny« (1): Choćiaż tá rzecż bárzo ſie zda trudna ćiáłu/ á nie znoſna/ y nieprzyſtoyna/ rozumowi y rożſądkowi náſzemu. CzechRozm 227v.

»sprosny a (i) nieprzystojny« = absurdus et indignus Modrz (4): iż niektore z nich [wywodów] nie tylko iż ſą nie ważne/ ále też ſproſne y nieprzyſtoyne: że ſie niektorzy między nimi bácżnieyſzy/ zá nie wſtydáią CzechRozm 13, 132; ModrzBaz 81; Iz piiánſtwo ieſt rzecz ſproſna, á nieprzyſtoyna człowiekowi. KochPij C. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.]

»szkarady, nieprzystojny« (2): Tákowey ſzkárádey nieprzyſtoyney mowy/ kto z wiernych/ y pobożnych bez żáłośći ſlucháć może. NiemObr 68; Calep 525a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szkodliwy a (i) nieprzystojny« [szyk 2:1] (3): GliczKsiąż 12; RejZwierc 38v; ktorych ſercá omylnem mnimániem nápoione/ łácno śię do rzecży nieprzyſtoynych á ſzkodliwych nákłonią [in probrosa facile delebantur] ModrzBaz 17v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»uszczypliwy a nieprzystojny« (1): áby tákowych mow vſzcżypliwych á nieprzyſtoynych [eiusmodi vesanas voces] przed ſobą hárdźie wſpomináć/ á miedzy ludem rozśiewać niedopuſzcżał/ przeto iż ſą nikczemne ModrzBaz 20.

»zły (a. złościwy) i (a) nieprzystojny« [szyk 8:2] (10): KrowObr 236; BibRadz *5; Trzecie/ iżby káżdy zrozumiawſzy oświecenie świátłośći oney/ ſtrzegł ſie káżdey złey á nieprzyſtoyney ſpráwy ſwoiey RejPos 337; CzechRozm 243, 249v; CzechEp 27, 151, 160; PaprUp Hv; OrzJan 26. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (2): á wziąwſzy przed ſię boiaźń Bożą/ vciec ſie do rozumu/ á pomyſlić ſobie/ iż wſpaniłemu rozumowi nie przyſtoi áby go ledá wiátr/ á zwłaſzcżá nieprzyſtoyny/ od cnotliwey powinnośći iego vnośić miał. RejZwierc 79v; CzahTr Lv.
2. Niepodobny, niestosowny, nieodpowiedni; alienus Modrz, JanStat; indignus, parum aptus Modrz; non pertinms JanStat (24): Ale to potym/ do iego piſánia/ iáko iednę łátę nieprzyſtoyną/ przyſtáwiono. CzechRozm 125v.

nieprzystojny komu, czemu (19): KromRozm III D; Niczego w támtym Proceśie nienaydźieſz/ nieprzyſtoynego Sądowi Biſkupiemu OrzRozm I; GórnDworz K; RejZwierc 4v, 146; A cżemuſzby niewinne/ o ktorych żadney wątpliwośći niemáſz/ miáły być Almámi zwáne ſłowem im nieprzyſtoynym CzechRozm 130, 17v, 146v, 216v marg, **4v; ModrzBaz 20v, 42; CzechEp 214 [2 r.]; LatHar 154; iż opuśćiwſzy mieyſcá zwykłé ná Stároſtwie/ [...] drugdy ná mieyſcách vrzędowi ich nieprzyſtoynych Trybunał ſądów ſwych ſtánowią [in locis ab officio ipsorum alienis constituunt; nie przynależących JanStat 431]. SarnStat 528, 240; SkarKaz 456b; KlonWor 44.

W przeciwstawieniach: »przystojny ... nieprzystojny«: ábyś tho mogł wſzytko rozważnie rozeznáć/ co ieſt przyſtoynego á czo ieſth nieprzyſthoynego ſzedziwośći twoiey RejZwierc 146; CzechRozm 216v.

Zwrot: »wkładać [na kogo] nieprzystojne winy« = obwiniać kogoś niesłusznie (1): Zeby więc żaden nie miał po ſmierći przycżyny/ Nárzekać nań [na zmarłego] wkłádáiąc nie przyſtoyne winy. HistLan Ev.
Wyrażenia: »namniej nieprzystojny« (2): CzechRozm 17v; záiſte ábo im nieſpráwiedliwość ma być przycżytána/ iż rzecż od przezwiſká oderwáli: ábo przodkom náſzym głupſtwo/ iż rzecżam przezwiſká namniey nieprzyſtoyne dáli [qui rebus nomina parum apti imposuerint]. ModrzBaz 133v.

»do podobieństwa nigdy nieprzystojny« (1): któré [polskie rzeki]/ by nam wyliczáć przyſzło/ przydawſzy do tego Ieźiorá y rzéczki/ ná których ſtáwów ieſt ták wielé/ rzecz do podobieńſtwá nigdy nieprzyſtoyna będźie. Oczko 7v.

Szeregi: »gruby i nieprzystojny« (1): ktora mowá ich gdyby byłá prawdźiwa/ ábo gdyby właſnie od nich byłá opiſána/ miáłáby w ſobie grubą y piſmu ś. nieprzyſtoyną niezgodę. CzechRozm 146v.

»niepodobny albo nieprzystojny« (1): Boć to nie ieſt rzecż niepodobna twoiey wſzechmocnośći: álbo nieprzyſtoyna twey ſpráwiedliwośći: ábo niezwykła twoiey łáſkáwośći. LatHar 154.

»niesłuszny albo nieprzystojny« (1): gdzyeby go álbo ony biegi niebieſkie/ álbo ono iego záwikłáne przyrodzenie do cżego ciągnęło nieſłuſznego álbo nieprzyſtoynego cżłowiecżeńſtwu iego. RejZwierc 4v.

Synonimy: 1. bezbożny, bezecny, głupi, gruby, niegodny, niepoczciwy, niepodobny, niesłuszny, niesprawiedliwy, niewyczosany, niezbożny, nieznośny, nikczemny, sprosny, szkarady; 2. gruby, niepodobny, niepodrożny, niesłuszny.

Cf NIEPRZYSTAŁY, PRZYSTOJNY

JB