[zaloguj się]
[pdf]

NIEGODNY (373) ai

niegodny (280), niegodzien (86), niegodzień (3), niegodny a. niegodzien (4); niegodzień KołakSzczęśl; niegodzien : niegodzień BielKron (12:1), CzahTr (1:1).

W pisowni łącznej (292), w rozłącznej (81).

Oba e oraz o jasne.

comp i sup (2 + 1) (nå)niegodni(e)jszy (3).

Fleksja
sg
mNniegodzien, niegodzień, niegodny fNniegodnå, niegodna, niegodn(a) nNniegodn(e), nåniegodni(e)jsz(e), niegodno
Gniegodn(e)go Gniegodn(e)j Gniegodn(e)go
Dniegodnému D Dniegodn(e)mu
Aniegodnégo Aniegodną Aniegodn(e)
Iniegodnym, niegodnem Iniegodną Iniegodnym
Lniegodnym L Lniegodnym
pl
N m pers niegodni
subst niegodn(e)
G niegodnych, niegodni(e)jszych
D niegodnym
A m pers niegodné
subst niegodné
I m niegodnymi, niegodni(e)jszymi, niegodnemi
n niegodnymi
L niegodnych

sg m N niegodzien, niegodzień (79), niegodny (45); ~ (attrib) niegodny (18), niegodzien (1) LubPs L; ~ (praed) [przy podmiocie osobowym] niegodzien, niegodzień (82), niegodny (9); niegodny BielŻyw, GrabowSet (3); niegodzien : niegodny BierEz (2:1), KrowObr (1:1), SkarŻyw (4:2), LatHar (10:1); [przy podmiocie nieżywotnym] niegodny (4). ◊ G niegodn(e)go (7). ◊ D niegodnému (10); -ému (1) KochPieś, -emu (1) OrzQuin, -(e)mu (8). ◊ A niegodnégo (22); -égo (1), -(e)go (21). ◊ I niegodnym (32), niegodnem (2) RejPs, MurzNT; -em (1), -(e)m (1). ◊ L niegodnym (1). ◊ f N niegodnå (12), niegodna (8), niegodn(a) (3); ~ (attrib) -å (7), -a (1) GrabowSet; ~ (praed) -a (7) KrowObr (2), BielKron (4), PaprPan, -å (5) GórnDworz, BiałKat, SkarŻyw, PudłFr (2). ◊ G niegodn(e)j (3). ◊ A niegodną (4). ◊ I niegodną (2). ◊ n N niegodn(e), nåniegodni(e)jsz(e) (4), niegodno (1) [cf też NIEGODNO]; ~ (attrib) -(e) (2); ~ (praed) -(e) (2) GlabGad, SkarKaz, -o (1) SzarzRyt. ◊ G niegodn(e)go (3). ◊ D niegodn(e)mu (1). ◊ A niegodn(e) (4). ◊ I niegodnym (2). ◊ L niegodnym (1). ◊ pl N m pers niegodni (38). subst niegodn(e) (15). ◊ G niegodnych, niegodni(e)jszych (12). ◊ D niegodnym (18). ◊ A m pers niegodné (16); -é (2), -(e) (14). subst niegodné (13); -é (2), -(e) (11). ◊ I m niegodnymi, niegodni(e)jszymi (6), niegodnemi (6); -ymi BielKron, WujJud, CzechRozm, CzechEp, WujNT; -emi LubPs, GórnDworz (2), ModrzBaz, KochPhaen; -ymi : -emi RejPos (1:1); ~ -emi (1), -(e)mi (5). n niegodnymi (1). ◊ L niegodnych (2).

Składnia comp: niegodniejszy niż kto (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Niewart czegoś, nie zasługujący na coś; indignus Mącz, Modrz, Calep, Vulg, Cn; immeritus Mącz; non dignus Cn (176): Wybrawſzy Moiżeſz ſiedḿdzyeſiąt mężow/ poſtáwił ie przed domem Bożym/ okrom dwu ktorzy w namieciech zoſtáli/ mnimáli ſie być niegodnymi BielKron 40; Mącz 89a, 217d, 333b; ModrzBaz 57; CzechEp 169; Calep 527b.

niegodny kogo [= mieć kogo; zwykle współmałżonka] (6): [bogata żona wymawia mężowi:] Poyąłes myę s pyenyądzmi wyelkyemi/ nye godzyenes myę był GliczKsiąż Qv; KrowObr 60; dawa im tákie przełożone/ iż ſnadź inákſzych niegodni bywáią; BielKron 171v, 344, 424v; w ten dźień oſobliwie święty/ Którégo ſye ták piękna dźiéwká vrodźiłá/ Ziemiá niſka niegodna nigdy tákiéy byłá. PudłFr 67.

niegodny czego [o przedmiocie działania, np. aby ktoś mu coś wyrządził, dał itp.] (77): Aleś ty bezmiernie żádny/ A moiey kupi niegodny. BierEz A4; RejPs 187; RejJóz H3v; RejZwierz 19v; BielKron 58v, 344, 466; Prot Bv; nie godzien pogrzebu/ niech będzie iáko pies przed miáſto wywlecżon. RejAp 93; Wierę tho muśi być nicz dobrego/ á ſnadź niethelko miłośći nie godzien/ ále áni chlebá/ kthorym ſie karmi GórnDworz Cc7v, K8v, Aa4; Iáko to okazáć racżył w onym Centurionie/ ktory mu powiedał gdy chciał wniść do domu iego/ iżem ia thego nie godzyen moy miły Pánie RejPos 255v, 13v, 48, 148; ácż y źli prawdźiwie Ciáło iego przymuią/ ále pożytkow Ciáłá iego/ ktorych ſą niegodnymi/ nieprzyimuią. WujJud 258v, 47; CzechRozm 123v, 131v; niegodźien ieſt pomocy ludzkiey/ kto w niebezpiecżeńſtwie będącym rátunku niedawa ModrzBaz 68v, 81; Y teraz ći z Libanu nioſę [...] Polſkie pieśni nowé: Pſałtérzá pięć Kśiążeczek: którym ty łáſkáwy Wzrok vkáż/ twéy nieowſzem niegodnym zabáwy. KochPs 2; O by ná mię to ſzcżeśćie pádło/ ktoregom nie godzien SkarŻyw 374, 30, 90, 300, 491, 596; CzechEp 319; O przedźiwnaż to łáſká k nam/ że ſię BOG dla nas zniżył ſam/ cżegośmy nie godni ArtKanc B6; GórnRozm B; LatHar 71; KołakSzczęśl B3; SkarKaz 81b, 119b marg, 419b; Táki ſam áni cnoty áni pocżćiwego/ Rozumienia nie godźień v mężá dobrego. CzahTr K; SzarzRyt C2v. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Wyrażenia.

niegodny czego [o podmiocie działania, np. aby coś robić, gdzieś być, coś mieć itp.] (22): RejRozm 392; gdyżeſmy ſámi modlenia iego niegodni [...]/ thylko przez ſámego Kryſtuſá iednacżá á ſprawcę náſzego/ mamy do Bogá przyſtęp mieć BielKron 246, 104v; GórnDworz L5v; chcąc vkázáć iſz ieſt Heretyk/ á niegodny towárzyſtwá świętych SkarŻyw 390; O Oycże niezmierney świątobliwośći/ ktoremu ia naniegodnieyſze oblicża twego [tj. niegodne spojrzeć na Twe oblicze] ſtworzenie/ chcę y prágnę oddáć cżeść LatHar 13, 140, 198 [2 r.], 210, 246, 247; ponieważ ie [słowo boże] odrzucaćie/ á oſądzaćie ſię niegodnymi być wiecznego żywotá; otoż obracamy ſię do Pogánow. WujNT Act 13/46. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, »niegodzien przezwiska«.

niegodny do czego (1): czáſu inſzego miał ſię zá niegodnego do rozwiązánia rzemyczká/ y vczynienia namnieyſzey poſługi tobie Pánu ſwemu LatHar 213.

cum inf (29): yeſtlym ya zaſlugamy mimy ſbawyon bic nye godzyen. [...] odnyego dalyey oddzyelyon bic nyemoga BierRaj 23v; Prze Bog proſzę day nam ale poczałować nogę Bochmy tobie nigdy w ocży ſnadz nie godni poyrzeć RejJóz O8; MurzNT 11; GliczKsiąż B2; KrowObr 206; nie godná tá ręká być przy moim ciele/ gdy niewinnego zábiłá á okrutniká chybiłá BielKron 106, 163, 173, 238v, 322; GórnDworz Dd; przeklętyś przeklętyś á nie godzieneś nigdy poźrzeć w niebo RejPos 176, 9, 12v, 13, 46v, 113v, 177, 288; SkarJedn 92; tákże Iozeph opuśćić ią chćiał/ bo ſię niegodnym znał/ tákiey małżonki mężem być SkarŻyw 243, 184, 440, 471; LatHar 139, 209, 685; SkarKaz 159a; Niemal wſzyſcy mowili o tym Dobrochowſkim Po Koronie, że miedzy ludźmi żyć nie godzien CiekPotr 16.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (8); przedmiotowo (4), podmiotowo (4); aby, by, żeby (40), ktory (1)] (41): á ſnadz mie rozumieli być niegodnem ábych kiedy ſprzebránemi opcował. RejPs 100v, 169; RejKup dd7v; przykazánya biſkupow nyeſlucháli/ powyedáyąc iż grzeſſni ſą biſkupi y kápłani/ á ták nyegodni áby dawáli ábo przyymowáli śwyątoſći. KromRozm I F2v; BibRadz II 108a marg; z żáłoſcią tego vżywąm, iż tám [papież] mieſka [!]/ [...] gdzye ſie wſzytki złośći ſwiátá ſciągáią/ cżego niegodzyen Rzym áby tám mieſkał [!] BielKron 195v, 101v, 151; ieſli kto o tym mowi/ to oni milcżą: chcącz pokázáć/ że thá rzecż niegodna/ by o niey mowiono GórnDworz N3, G4v, L12; iżeś nie godzien áby kiedy miáły być wyſłuchány prośby twoie RejPos 48, 12, 12v, 46v, 47v, 175v (9); PaprPan Gg2; ktorzi go [rozum] ná ſtronę zárzucáią/ ći niegodni áby ie ludźmi zwano [homines dicti non merentur]. ModrzBaz 70, 18, 21v, 60v; Inſze tákie y owákie przymowki [...] puſzcżam imo ſię: iáko rzecży niegodne/ zá ktorebym ſię bráć miał/ y kárty nimi plugáwić. CzechEp 72, 184 [3 r.]; NiemObr 88; Nie godni práwi/ ći Sákrámentarze/ áby ich źiemiá noſiłá ReszPrz 66; NIegodźien tego ten świát záwikłány/ Aby miał ná nim rozumem nádány Człowiek polégáć KochPieś 48; PudłFr 54; GórnRozm L2; GrabowSet Iv; LatHar 140 [2 r.], 145; Tenći ieſt [...]: ktoregom ia nie godźien [non sum dignus] żebym rozwiązał rzemyk v trzewiká iego. WujNT Ioann 1/27; CzahTr K2v; GosłCast 61.

W przeciwstawieniu: »niegodny ... godny« (2): Cżyli tego Chriſtus/ Piotr/ Páweł niegodźien/ cżego Luter/ Philip/ Kálwin godźien? WujJud 47; GrabowSet Fv.

W charakterystycznych połączeniach: [przedmiotowo] niegodny ceny, daru (2), dobrodziejstwa (2), ducha bożego, ganienia, kupi, miłości, pogrzebu, pomocy (2), pożytkow, rozumienia dobrego, szczęścia, wolności, zabawy [czyjej], zakonu bożego; [podmiotowo] niegodna(-y) łoża męża swego, modlitwy (modlenia) (2), nieba i ziemie, oblicza [bożego], posługi, rozgłaszania Pańskich tajemnic, towarzystwa [czyjego] (2), uczestnictwa, używania [czego], wiecznego żywota.

Wyrażenia: »niegodny chwały (a. pochwalenia)« = illaudabilis, illaudatus, improbabilis Calep [szyk 2:2] (4): Chwaliłem iéy niegodné chwały obyczáie KochFr 64; Calep [503]b, [504]a, 514a.

»cżci (a. poczciwości) niegodny« = honore indignus Modrz [szyk 3:1] (4): BielŻyw 151; BielKron 205; Feli crocoton, Proverb. Wyrządzaſz temu cześć który yey nie godzien. Mącz 69b; ModrzBaz 66v.

»niegodny łaski« = infavorabilis Calep [szyk 6:4] (10): LubPs X5; RejPos 147; RejZwierc 3; ZNamy Oycże náſz niebieſki/ żeſmy niegodni twey łáſki ArtKanc M2, Q5; Calep 532a; GrabowSet Fv, G3; LatHar 214; CzahTr H3v.

»niegodny mianowania (a. namienienia)« [szyk 1:1] (2): Sproſna roſkoſz/ zámyka w ſobie plugáwe námienienia niegodne zbytki RejPosWstaw [1103]; Calep [693]b.

»odpowiedzi niegodny« (4): Y to nic inſzego nie ieſt/ iedno ſzcżera potwarz/ y odpowiedźi nie godna. WujJud 158v, 243v, 246v; CzechEp 162.

»niegodny pisania« (1): wiele inſzych rzecży piſáli Zydowie o tym Krolu/ kthore nie godne ſą piſánia/ gdyż więcey ſą pletliwe niż prawdźiwe. BielKron 462v.

»niegodzien przezwiska (a. nazwiska), imienia [czego, jakiego]« [szyk 3:3] (5:1): áby w tym byłá widoma rozność/ kto práwym ieſt Dworzáninem/ á kto tego zacnego przezwiſká nie godzien GórnDworz C7, L18; KuczbKat 160; RejPosWstaw [1433]; zoſtáłá nieśmiertelność duſze/ ále w niełáſce ná piekło y wiecżną śmierć/ ták iſz y imienia żywotá niegodna SkarŻyw 262; CzechEp 64.

»sławy (a. wysławiania) niegodny« [szyk 2:1] (3): RejZwierz 103; BielKron 205; iákoby ſpráwy ich choćia wysławiánia niegodne [laude indignas]/ dla bogactw y máiętnośći práwie áż do niebá wywyżſzáne być miáły? ModrzBaz 61v.

»wiary niegodny« = incredibilis Vulg [szyk 2:1] (3): Pitalem go tez oſwiatki co zac beli/ rzekl ze niepewnij/ y wiari niegodnij PaprUp Iv; GostGosp 38; WujNT Act 26/8.

»niegodny wspominania (a. wspomnienia)« [szyk 1:1] (2): Illaudatus - Chwały niegodny, ani wſpominánią. Calep [503]b; GrabowSet T3.

Szereg: »godny abo niegodny« (1): Tákże to ſtąd przypádnie/ iż ſie sſtánie potym ábo godnym ábo niegodnym łáſki Páńſkiey RejZwierc 3. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]
W przen (1): chwálebnego męcżenniká y Proroká Izáiáſzá/ ná vſtá ſwe zmázáne/ y rozgłaſzánia Páńſkich táiemnic niegodne/ żáłoſnie ſię vſkarżáiącego/ [...] vćieſzono. LatHar 247.
a. W funkcji rzeczownika (2): Pan też/ iáko niegodnym/ chciał wzyąć ſłużkę ſwego HistHel D2v; A gdy dáie/ nie wymawia nam złośći y zbrodniow náſzych/ iáko my czynim gdy co niegodnym dáiem. SkarKazSej 663b.
2. Mało wart, nie mający zalet i zasług; indignus Modrz (85):
a. O ludziach (73): Oto dochody wielkie Mieſckie/ y też wolnośći rozdano ludźiom niegodnym. OrzRozm P2; BielKron 172; IEſli mię zła fortuno być niegodnym czuieſz/ Nie mam ći zá złe iż mię ták długo probuieſz. PudłFr 28.

W funkcji przydawki orzekającej lub przydawki do rzeczownika pełniącego funkcję przydawki orzekającej [w wypowiedziach o sobie samym] (4): ia niegodny W M: wſzyſtkich proſzę imieniem nieboſzcżyká Páná mego y W M: ábyśćie mu tę winność [...] odpuśćili. BiałKaz M4v; SkarKaz 578b. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »niegodny sługa« [w funkcji przydawki orzekającej] (2): KochFragJan 4; Otoż maſz miłośćiwa Kśiężno dobrodźieyko náſzá/ w tym przez mię niegodnego ſługę ſwego/ [...] W.X.M. wolą nápełnioną. WysKaz )?(3v.
Szereg: »niegodny, nikczemny« (1): [fortuna] ma tho ſobie zá igrzyſko/ podnieść kto ſie iey podoba/ áż pod obłoki/ cżłowieká niegodnego/ nikcżemnego: á záſię pogrążyć do dná [...] te/ ktorzy byli godni wyſokiey ſtolice. GórnDworz D3.
αα. W funkcji rzeczownika (14): OrzRozm O3v; bywa to/ iż muſzą znośić pánowánie niegodnieyſzych niż ſą ſámi ModrzBaz 43v.

W przeciwstawieniu: »niegodny ... godny« (12): ieſliże Krol kiedy co niegodnym dáie/ to niebácznośći iego przypiſano być może: ále ieſliże on godnym ludźiom nigdy nic nieda/ złośći to iego przyczytano będźie OrzRozm O3, O3 [2 r.], O3v [4 r.], P [3 r.], P2 [2 r.].

α. O człowieku wobec Boga (44): Cżyſcye to znam nędzny cżłowiek yákom yeſt nie godzien LubPs aa5v; SeklPieś 31v; ReszList 192; Vcżyń/ ácżem niegodny/ Mnie/ tym [których Bóg obdarza łaską] podobnym/ Oycże dobrotliwy GrabowSet V2, T; LatHar 253.

W funkcji przydawki orzekającej lub (w zbliżonej funkcji) z elipsą zaimka anaforycznego, też w funkcji przydawki przy rzeczowniku pełniącym funkcję przydawki orzekającej [w wypowiedziach o samym sobie] (25): LubPs Z5v; mocą moią kápłánſką/ mnie od Bogá niegodnemu dáną/ rozgrzeſzam ćię od wſzyſtkich grzechow przedemną ſpowiedanych KrowObr 159v, 170v; SkarŻyw 26; DZiękuięć o Boże moy/ żeś/ ácż niegodnego/ Rácżył Oycże przypuśćić do ſtołu twoiego GrabowSet P4; pokornie proſzę: áby ten ćiáłá y krwie twoiey Sákráment/ ktorym ia niegodny cżłowiek przyiął/ był mi grzechow moich ocżyśćieniem LatHar 226, 73, 207, 566; WujNT przedm 27; nie przeſtánę Páná Bogá prośić niegodna/ áby W.K.M. [...] długo á fortunnie nam pánowáłá SiebRozmyśl A2. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »niegodny nędznik« [w funkcji przydawki orzekającej] (1): Tákeś ſobye vpodobał dobrotliwy Pánye/ We mnyę nyegodnym nędzniku tu ſwoye kochánye LubPs O2v.

»niegodny sługa (a. służka)« [w tym: w funkcji przydawki orzekającej (9)] [szyk 11:3] (14): Rácżże yuż ták według tego miłoſierdzya ſwego/ Rátowáć nędzney krewkośći ſłuſſki nyegodnego LubPs bb5, D [2 r.], T2v; BiałKat 28v; KarnNap Cv, C3v; rácż przyiąć prośby nas niegodnych ſług twoich LatHar 646, 24, 224, 243; Acz my przećię záwſze/ z pokory y z prawdy/ mamy ſię mieć zá niegodne ſługi. WujNT 267; SkarKaz 552a; CzahTr H3v.

»niegodne stworzenie« [w tym: w funkcji przydawki orzekającej (3)] [szyk 2:2] (4): Iáko ſie mamy wyznawáć nye godnym ſtworzenyem Páná ſwego. LubPs bb2v marg; rácż mię niegodne ſtworzenie twoie/ do niewyſłowionych táiemnic Národzenia twego świętego/ ták przygotowáć/ iáko rozumieć ſam racżyſz LatHar 395, 216, 352.

Szeregi: »niegodny i (a) grzeszny« [szyk 2:1] (3): ktoregom y ia niegodny a grzeſzny cżłowiek/ prawdziwego y iſtotnego ćiáłá y krwie sſtał ſię vcżeſtnikiem LatHar 228, 224, 352.

»mizerny i niegodny« (1): O nałáſkáwſzy Iezu/ proſzę ćię [...]/ ábyś [...] racżył miłośćiwym twym okiem weyźrzeć ná mizernego y niegodnego ſługę twego LatHar 24.

»nędzny a niegodny« (1): ZNámienity to ieſt Himn [...]/ ktory w ſobie zámyka vpominánie ku dzyękowániu [...]. Iż nas nędzne á niegodne przyymowáć racży LubPs Z5v.

W przen (7): twoyciem ya przychodzień A yák y oycowye moi twoy pyelgrzym nyegodzyen LubPs L; vſyṕ mi iáko niegodnemu ſzcżęnięciu tych odrobin miłoſierdzya ſwego. RejPos 76; Ktorym/ by cżłek w proch ſię sſtał/ ſpráwá poleconá. Przeto lepiey zá cżáſu/ náleść ſwym wyrokiem Zeſmy niegodną źiemią GrabowSet D4v.
a) Jako przydawka przy metonimicznie użytej nazwie części ciała (4): Day w nyegodne vſtá me ábych ya ták beſpyecżnye/ Mogł wyznawáć ſpráwy twe LubPs R2v; BielKron 456v; O kto mi tę nowinę zwiáſtuie/ iżeś zmartwywſtał? O by ćię rychło niegodne oko moie oglądáło. SkarŻyw 599; PowodPr 6.
β. Nie dorównujący przodkom, poprzednikom; ineptus HistAl (7): ná ktorego chutkoſć Filip poglądáiąc/ zálecał go y mowił mu/ ſynu Alexander chutkoſć twoię y dowćipnoſć vmyſlu tuego miłuię skutecżnie/ ále ſie ſtego ſmucę iże thwoiá oſobá widzimy ſie być nie podobna y nie godna. HistAl A7.

niegodzien kogo (1), czego (1): Na czo theż Dzieci ſwoie z młodu zwycżagi/ ocżyma ie ku ſlończu nogą za ſziję podnoſzącz. A kthoreby ſie patrzenia broniło/ ocży odwraczaiącz. Tedy ie z gniazda wyrzuca iako nie godne rodu ſwego. FalZioł IV 17b. Cf »przodkow niegodny«.

Wyrażenia: »niegodny(-e) potomek, potomstwo« (2:1): SkarJedn 137; áby Piotr S. [...] niedopuſzcżał ná niegodnego potomká ſwego żadney omylnośći SkarŻyw 318; Bárzo rádá Oyczyznie oddáię mé zdrowié/ Wierząc/ że przyſzłych wieków człék żaden nie powié/ Abym niegodnym byłá potomſtwem Iephtinym. ZawJeft 44.

»przodkow niegodny« (1): od ktorey [cnoty]/ ktorzi ſię wyradzáią/ ći zdádzą ſię być przodkow ſwoich niegodnemi [maioribus suis indignos]. ModrzBaz [41].

Przen (1): Záżeś nie ty ieſt/ Pánie/ oycem moim [...]? Zem ſyn niegodny/ ſumnienie wyznawa GrabowSet Iv.
γ. Niskiego pochodzenia; w funkcji rzeczownika (1): gdyby Gedimin [...] będąc Koniuſzym miał [...] człowiekiem proſtym będąc á nierodowitym Xięſtwo Wielkie [...] oſieść/ vtárliby mu záraz rogi inſzy Kniáziowie/ Pánowie/ [...] pewnieby niegodnemu nád ſobą zwierzchnośći niedopuśćili. StryjKron 386.
b. O bóstwach pogańskich (1): kreẃ (mówię) przelali Właśćiwych dźiatek ſwoich: żáłoſné ofiáry Przed Chánáneyſkié kłádáć niegodné máſzkáry. KochPs 162.
c. O czynnościach, wytworach, postawach; zwykle: nie dość dobry dla kogoś (11): dopuść ſye miánowáć rymy niegodnemi. KochPhaen 5; Moie tez słuzby rozumiem ze od WKMsci lubo nie godne aleyzyczliwe y vprzeime na stronę nie będą odrzuczone ActReg 57; Rácż też máluchną tę niegodney modlitwy moiey ofiárę [...] łáſkáwie przyiąć LatHar 14; oddáiemyć dźięki/ ácżkolwiek niegodne/ ále day to Pánie/ żeby nabożne LatHar 272, 236.

niegodny czego (4): CzechEp 254; ale iednak y Przyiaciel dobry nie zasmęci y naiwiętszy nieprzyiaciel nie pocieszy się zmego postepku niegodnego animuszu mego ActReg 161; Przyimiż teraz od nas/ ácżkolwiek ſłábe/ y twych zaſług niegodne dźiękowánia. LatHar 486; Nie godne to ieſt ná źiemi mieśce páńſtwá y zacnośći iego/ ćiáſne ná ták wielkiego Páná SkarKaz 244b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): iż náſzá ćiérpliwość wſzytkich rzeczy/ którąkolwiek ćierpiem dla Páná/ niegodna ieſt/ áby byłá przyrównána ku przyſzłéy chwale BiałKat 28v.

Szereg: »niegodny i maluczki« (1): Tę tedy pracą niegodną moię y malucżką/ Pánu Bogu [...] ofiáruiąc/ Wáſzey K.M. ią przypiſuię. SkarŻyw A2v.
3. Niestosowny, niewłaściwy; uwłaczający; indignus HistAl, JanStat; improbabilis, indecens, ineptus Mącz (17): SeklKat Y2; HistAl F2v; Kondycie wam dáli niegodne w poſmiech ſobie nas obrácáiąc BielKron 202v; Mącz 13b, [169]c, 324a; StryjKron 722; Nie miey ſobie Chrześćijáninie miły/ zá niegodne vżywánie/ tego/ kiedy przy tym nabożeńſtwie/ nie cżuieſz oney gorącośći ſercá/ ktoreybyś ſobie życżył LatHar 247.

niegodny czego (1): áby nápotym tákowe málowánia w Kośćiele Kriſtuſowym niebywáły/ iáko przećiwne Krześćiáńſkiey wierze/ y niegodne mieyſcá tego WujJudConf 51.

niegodny komu (2): Nie godnać rzecż ieſth mnię poſláć tákowe rzecży Maieſtatowi wáſzemu HistAl E7; KwiatKsiąż P3.

Fraza: »niegodna rzecz jest« = nie przystoi, nie wypada; non decet HistAl; nefas Cn (3): HistAl E7; Wcżem nyegodna rzecż yeft áby kto tę zapłátę ktorą cżyni náucżycielowi zá ſyná/ myał rownáć á ſkłádáć z zapłátą ſtą kthorą wydáye grábárzowi álbo chłopu yákiemu nyewolnemu. GliczKsiąż M3v; Abowiem nie godna rzecz ieſt tákimi rzeczámi ſzáffowáć/ iedno poſłáńcóm tákim: którym tego zwierzono BiałKat 236.
Wyrażenie: »rzecz niegodna« = indignum JanStat, Cn; nefandum, res infanda a. nefanda Cn [szyk 2:2] (4): ales niegodną rzecż vcżynił [indigne ... egisti] iżes chciał twego miecża na mię dobywać. HistAl B3; StryjKron 482; LatHar 582; SarnStat 266.
Szeregi: »niegodny, nieprzystojny (a. ani przystojny)« (2): Alę gdy graią skakać y poniewieśczku tańczować/ niegodne ani prziſtoyne to ſą roskoſzy męſzcżyznie. KwiatKsiąż P3; Indecens, Niegodny/ Nieprzyſtoyny. Mącz 79c.

»niegodny i niesłuszny« (1): zá niegodną y nieſłuſzną rzecz poczytáiąc/ Skirgáyłowi nikczemnemu y ſobie w dzielnośći nierownemu podlegáć StryjKron 482.

4. Nie nadający się, nieprzydatny, niezdatny; niezdolny do czegoś (73):
a. O ludziach i zwierzętach (jako podmiocie działania): który nie może lub nie potrafi czegoś zrobić, nie powinien kimś być, nie mający predyspozycji do czegoś; indignus Vulg, Modrz, JanStat; inhabilis JanStat (62):

niegodzien komu (1): [pijak] Iáko iny dziki wieprz ták leży w bárłogu/ Iuż ni ludzyom ni ſobie nie godzyen ni Bogu. RejWiz 30v.

niegodny k(u) czemu (5): Widząc go Pan thák ſzpetnego/ A k ſwey ſłużbie niegodnego: Tedy go do folwárku poſłał BierEz A2; Ale ie ryby omyliły/ Iż nie godne k temu były. Rzekąc/ my walcżyć bez wody/ Niemożemy oprocż ſzkody BierEz O4; BielKron 10, 53; wſzyſcy ći ktorzy wyznawáią Bogá vſty/ ále ſie go przą vcżynkámi/ ktorzy ſą obrzydłemi/ przemierzłemi/ á nie godni ku żadney dobrey ſpráwie. RejPosWiecz2 92.

niegodzien w czym (1): Azaż nie znáć po poſtáwie/ Zeć niegodzien w żadney ſpráwie. BierEz D2.

cum inf (1): Woiewodzie poſłał konopi garzć/ przęſlicę/ y záięcży kożuch: przęſlicę dla tego iż niegodzien być mężem iedno niewiáſthą BielKron 353v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze: aby] (2): mimo wſzytki cuda któré czynił/ niegodnem go aby był Meſzjaſzem rozumieli MurzNT 48v; iż ſie cżuię być niegodnym/ ábych o ſwiętych tháiemnicach miłośći roſpráwiał GórnDworz Ll8v.

W przeciwstawieniu: »godny ... niegodny« (1): iedni bywáią leniwi/ drudzy prędcy/ mocni/ ſłábi/ [...] godni niegodni BielSpr 1.

Wyrażenie: »żywota niegodny« = niezdolny do życia, ledwie żywy (1): Ktorych dużośći rąk zá nicem ſobie miewał/ y zdáły mi ſie tego żywotá być niegodni [et vita ipsa putabantur indigni] Leop Iob 30/2.
Szereg: »prosty i niegodny« (1): bo ſię zá proſtego y niegodnego miął [!]: y do żadney ſię nauki [...] nieproſząc [...]/ Chryſtuſa tylko vkrzyżowánego prágnął SkarŻyw 543.
α. Nieprzydatny na danym stanowisku, nie mający cech koniecznych do piastowania godności; nie wywiązujący się należycie z powierzonych obowiązków (47): wołał ciemnym głoſem: Ma krol oſle vſzy [...]. Poſpolity cżłowiek mnimał by to trzćiná mowiłá/ ſzli do krolá oglądáli/ á gdy doználi/ wypędzili go s kroleſtwá iáko niegodnego. BielKron 26; Ceſárzá Henryká vpominał áby [...] kościelnych przełożonych niegodnych zá pieniądze nie vstáwiał BielKron 177; o kápłaniech niegodnych ktorym vrzędy dáią BielKron 216v, 58, 160v, 228; Prot D3; GórnDworz Hh6; SkarJedn A4v; SkarŻyw 171; ReszPrz 111, 112; LatHar +2; WysKaz 14; PowodPr 2.

niegodny czego (12): BierEz Sv; BielKron 174, 185, 310v; OrzQuin C3v; Bo koniecżnie niegodni ſą Senatorſkiey łáwice/ ktorzi wiárę y cnotę ſwą kryią/ boiąc śię cżelnieyſzych Pánow ModrzBaz 29, 29; SkarJedn 132; SkarŻyw 290. Cf Wyrażenie.

niegodny do czego (2): ktory miał być obran/ tego imię wſzytkim iáwnie oznáymowano/ żeby w niem cżego niebyło/ coby go do posługowánia Zborowego niegodnym cżyniło ModrzBaz 46; PowodPr 84.

niegodny na co (1): BEnedyktus dzyewiąty rodem Tuſkus/ był ná Papieſtwie dzyeſięć lat/ ále gdy go Rzymiánie obacżyli łákomego á nieucżonego y niegodnego ná ten ſtolec/ wyrzućili go precż BielKron 176v.

niegodny w co (1): PaprUp C3 cf W przen.

cum inf (1): ále ſie on s tego długo wymáwiał/ mowiąc ſie być niegodnym ná tym mieyſcu krolowáć BielKron 178.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): PaprUp C3 cf W przen.

W funkcji przydawki orzekającej [w wypowiedziach o sobie samym] (2): PowodPr 52; Przełożę wam y ia niegodna proroczyná wáſzá/ nieſpráwiedliwośći/ krzywdy/ potwarzy/ zdrády SkarKazSej 702b.

W połączeniach szeregowych (2): Przeſto teſz ná ten vrząd ludzi niegodne/ nieutzone/ y niebogoboyne bierzećie. KrowObr 124v; BielKron 176v.

W przeciwstawieniu: »niegodny ... godny« (4): nye lżey [...] nyegodni niżli godni vrzędnicy/ [...] od nas tćyeni y ważeni być máyą. KromRozm III Hv; OrzRozm R2v; SkarŻyw 171; SarnStat 192.

W charakterystycznych połączeniach: niegodny(-a, -i) kapłan (4), krol, ludzie (człek) (4), proroczyna, przełożony, rzemieśnik, sędzia, urzędnik; niegodny biskupstwa, kaznodziejskiego urzędu, korony, miejsca, senatorskiej ławice, stanu (2), stolca (na stolec) (2); niegodnym być (6).

Wyrażenie: »niegodny urzędu« = inhabilis JanStat (3): UstPraw D3v; wſzyſtki té/ którzy bráćią álbo oyce ſwé zábiiáią/ bezeczći bydź ſkázuiemy: y niegodné żadnych vrzędów áni doſtoieńſtw SarnStat 595, 610.
Szeregi: »godny i niegodny« (1): O Rzemiemieśnikoch [!] godnych y niegodnych. BielSpr 2v. [Ponadto w przeciwstawieniu 4 r.]

»niegodny i niesposobny« (1): odpuść mi/ bráćie/ iżem ták przećiw tobie zgrzeſzył/ y ćiebiem cżłeká świętego/ y ná to godnego złożył/ á tegom niegodnego y ná ten vrżąd nieſpoſobnego przełożył. SkarŻyw 171.

W przen: Z wyrazem użytym metonimicznie (2): Oniegodne Vſta wono zacne kolo Senatorów onich Swietich/ o niegodni tel [!] takowego abi ſiedziec mial na ſtolku ich ztak chitrem iezikiem PaprUp C3.
αα. W funkcji rzeczownika (6): BielKron 177v; Dawánie vrzędow kośćielnych niegodnym patrz iáko ſtráſzliwe SkarŻyw 319 marg, 319.

W przeciwstawieniu: »godny ... niegodny« (2): OrzRozm O3; Chćiwość ieſt theż rzecż ſproſna y ſzkodliwa/ [...] gdyż niegodnym rácżey niż godnym doſtoieńſtwá y godnośći rozdáie Phil R.

Szereg: »godny i niegodny« (1): ktore vdźyelánye yedenże duch ſpráwuye [...]: A przedſye káżdemu/ godnemu y nyegodnemu/ nye wedle zaſlugi yego/ ále wedle ſwey woley KromRozm III Hv. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]
β. Nie przygotowany odpowiednio do okoliczności (2): odrzući cie też od ſtołu ſwego/ iáko niegodnego á nie vbránego goſciá RejPos 288v.
αα. W funkcji rzeczownika (1): Dekret ná niegodne co idą ná Páńſkie gody. RejPos 241 marg.
b. O zwierzętach, czasie, miejscu, pokarmach itp. (jako przedmiocie działania): taki, którego nie można użyć lub wykorzystać w określonym celu (11): Z zyemye rodzáyney cżyni ták bárzo nye płodną/ Dla złośći tych co w nyey ſą ſpráwi yą nye godną. LubPs Y5v; BielSpr 26v.

niegodny czego (2): ktorzyby [mszarze] nátychmiaſt ſtali ſie oną Solą zwietrzáłą/ ktora nic inſzego niegodná/ iedno áby byłá pretz wyrzuconá KrowObr 187v, 106.

[niegodny do czego: który [las] mają na poprawianie tam żuławskich, z którego też część niegodnych do tam przedawają LustrMalb I 53.]

niegodny komu (1): Tych pokármow nie pożywamy ktorych wy/ bo nam ſam [lege: są] niegodne [quod illicita est nobis] HistAl I5v.

niegodny ku czemu (6): Dzień [...] ku rozprawie z kxiążęty y z ludzmi ryczerzkiemi: niegodny. FalZioł V 52v; GlabGad E6; BibRadz Sap 4/5; Mącz 150c; SienLek 112v; Bydło nie godne ku chowániu/ ná Wioſnę wypaſzay/ przez Láto ktore nie vtyie/ zbyway GostGosp 70.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): KrowObr 106, 187v cf niegodny czego.

Szereg: »godny, niegodny« (1): Dla záwárćia máćice/ chuć niezwykła przychodźi/ iż ſye więc niektorym záchćiewa/ niegdy rzeczy godnych niegdy niegodnych ku iedzeniu SienLek 112v.
5. Zły, niemoralny; reprobus Mącz; indignus JanStat (21):
a. O ludziach (20): Niegodnego cżłowieka dla imienia nie chwal BielŻyw 15; (marg) Przykład niegodnych krolow. (‒) ktory to Sárdánápalus był nád niewiáſtę wſzetcżnieyſzy w brzydliwych vcżynkach BielKron 10v, 174, 465v; Mącz 324a; oyćiec krzywo przyśiągł/ wydárł ſąśiádowi/ Gotuiąc niegodnému ſpadek potomkowi KochPieś 3.
Przen (1): Potwarzy ſzkodna/ Ty ná niewinność/ Nigdy niegodna/ Zárzucaſz śiatki. GosłCast 75.
α. W funkcji rzeczownika (13): RejPs 98v; WujJud 261, 261v; Lecż/ miłośierdźie/ niegodne przyimuie/ Rátuy mą duſzę/ gdy w grzechách ſtyſkuie. GrabowSet Iv; Sákrámenty niewiernym y niegodnym nie máią być dawáne. WujNT 30 marg [idem] Bbbbbb4; KlonWor 31.

W przeciwstawieniach: »godny (4), poczciwy, sprawiedliwy... niegodny« (6); Gdyż ia chwalę pocżćiwe/ á gánię niegodne. RejWiz 49; iż godnieyſzy zá niegodnieyſzymi przycżyniáć ſie mogą RejPos 6v; Bo inſze ieſt Ciáło y Kreẃ Páńſka/ ktorą w Sákrámenćie iednáko ták źli iáko y dobrzy prziymuią; á inſza łaſká álbo pożytki tego Sákrámentu/ ktorego niegodni nie prziymuią ále ſámi godni. WujJud 261, 258v; Spráwiedliwe ſuſzyſz głodną dołegłośćią [!]/ A niegodne tucżyſz nieprzelicżną włośćią. RybGęśli Bv; SarnStat 80.

b. O uczynkach (1): ktory rzecży ſię niegodnych ważę/ á gogne [!] ćierpię LatHar 582.
*** Dubium (błędny przekład tekstu łacińskiego) (1): przy godowániu náſzego krolá tákowy ieſt obycżay iż goduiący ieſli chcą biorą kubki s ktorych piją/ ále ieſli ten obycżay widzi ſie wam być niegodny/ to wam niegodne wrocę [ea vobis restituam; thedy ya thy kvpky szwrocza wam HistAl 1510] bez omieſzkánia HistAl F2v.

Synonimy: 1. niedostojny, nikczemny; 2.a. nikczemny; α. grzeszny, mizerny, nędzny; c. maluczki, niegodny, niepotrzebny; 3. nieprzystojny, niesłuszny; 4.a.α. niesposobny; 5. bezecny, nieprawy, zły.

Cf 1. GODNY, NIEGODZIĘTNY

MM