« Poprzednie hasło: NIEUCZCIWOŚĆ | Następne hasło: NIEUCZCZENIE » |
NIEUCZCIWY (89) ai
nieuczciwy (65), nieućciwy (14), nieutciwy (10); nieuczciwy Mącz (6), GórnDworz (3), KuczbKat, BudNT, PaprPan, ModrzBaz (10), SkarJedn, KochPs, SkarŻyw (10), StryjKron, CzechEp, ReszHoz, Phil (2), LatHar (5), RybGęśli, WujNT (2), SarnStat (3), SiebRozmyśl, SkarKaz (2), SkarKazSej, KlonWor; nieućciwy GórnRozm; nieutciwy KromRozm I, GroicPorz (5), KarnNap, ZapMaz (3); nieuczciwy: nieućciwy GliczKsiąż (2:4), Leop (2:4), BielKron (3:1), RejZwierc (3:4).
W pisowni łącznej (70), w rozłącznej (19).
e jasne.
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | nieuczciwy | f | N | nieuczciwå | n | N | nieuczciw(e) |
G | nieuczciwégo | G | nieuczciw(e)j | G | nieuczciw(e)go | |||
D | D | nieuczciw(e)j | D | |||||
A | nieuczciwy | A | nieuczciwą | A | nieuczciw(e) | |||
I | I | nieuczciwą | I | nieuczciwym | ||||
L | L | nieuczciw(e)j | L | nieuczciwym |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | nieuczciwi |
subst | nieuczciw(e) | |
G | nieuczciwych | |
D | nieuczciwym | |
A | m pers | nieuczciw(e) |
subst | nieuczciwé | |
I | f | nieuczciw(e)mi, nieuczciwymi |
n | nieuczciwémi, nieuczciwymi | |
L | nieuczciwych | |
inne formy | ||
pl m I - nieuczciw(e)mi |
sg m N nieuczciwy (4). ◊ G nieuczciwégo (3); -égo (1), -(e)go (2). ◊ A nieuczciwy (1). ◊ f N nieuczciwå (5). ◊ G nieuczciw(e)j (3). ◊ D nieuczciw(e)j (1). ◊ A nieuczciwą (3). ◊ I nieuczciwą (2). ◊ L nieuczciw(e)j (1). ◊ n N nieuczciw(e) (6). ◊ G nieuczciw(e)go (9). ◊ A nieuczciw(e) (3). ◊ I nieuczciwym (3). ◊ L nieuczciwym (1). ◊ pl N m pers nieuczciwi (2). subst nieuczciw(e) (6). ◊ G nieuczciwych (12). ◊ D nieuczciwym (1). ◊ A m pers nieuczciw(e) (1). subst nieuczciwé (11); -é (1), -(e) (10). ◊ I m nieuczciw(e)mi (1). f nieuczciw(e)mi (2) BielKron, RejZwierc, nieuczciwymi (1) Phil. n nieuczciwémi (5) Mącz (2), ModrzBaz, SarnStat (2), nieuczciwymi (1) GroicPorz; -émi (2), -(e)mi (3). ◊ L nieuczciwych (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w. s.v. uczciwość.
- Niegodny, niepoważany, nieszlachetny, niechwalebny; nie zachowujący się jak należy, nie postępujący według obowiązujących zwyczajów i obyczajów
(89)
- a. Zhańbiony, zniesławiony; zasługujący na hańbę i potępienie (o ludziach)
(14)
- W przen (3)
- α. W funkcji rzeczownika (2)
- b. Niegodziwy, niecny, niemoralny, bezwstydny; przynoszący wstyd, ściągający hańbę i potępienie na sprawcę (o czynach, rzeczach itp.) (48)
- c. Obraźliwy, urągający, obelżywy, uwłaczający (o słowach i tekstach) (19)
- a. Zhańbiony, zniesławiony; zasługujący na hańbę i potępienie (o ludziach)
(14)
W przeciwstawieniu: »uczciwy ... nieuczciwy« (1) Bo ſię vcżćiwych ludzi ſtrzegłá/ á nie vcżćiwym mieyſce dawáłá SkarŻyw [237].
»nietrwały i nieuczciwy« (1): á wſzeláka przyiaźń/ wſzelákie towárzyſtwo/ ktore ſie ná cnocie nie buduie/ nietrwáłe y nieucżćiwe bywa. Phil H2.
»nieuczciwa niewiasta, białagłowa« = kobieta prowadząca się niemoralnie, nierządnica [szyk 5:1] (5:1): GliczKsiąż B8; Boć zápłátá nieuććiwey niewiáſthy [pretium enim scorti; céná bowiém nierządnice WujBib]/ ledwie ſtoi zá ieden chleb Leop Prov 6/26, Prov 7 arg; W obozye gdy leżeli/ iáwne złośći y niewſtydliwe vcżynki tákież opilſtwá ſámi przełożeni cżynili/ [...] w wánnach ſiedząc z nieucżćiwemi ſie niewáſtámi [!] obłápiáli iáwnie BielKron 398v; SkarŻyw 200; LatHar 116.
»złoczyńca nieuczciwy« (1): lepiey [...] ſię w práwiech ćwicżyć/ krętnych/ świekotliwych/ A przed ſądem złocżyńcow ſzcżyćić nie vcżćiwych. RybGęśli B3.
»nieuczciwy a urodziwy« (1): nápráwili nievcżćiwą á vrodziwą niewiáſtę/ áby táiemnie do niego wſzedwſzy/ o cżyſtość ſię iego pokuśiłá SkarŻyw 200.
W połączeniu szeregowym (1): Bo bezbożnych/ nieucżćiwych/ drapieżnych/ ſwowolnych/ opiłych/ nieſpokoynych/ niezdrowych/ niebeſpiecżnych/ bo iuż obroná áni ſtraż Páńſka nád nimi nie chodzi. RejZwierc 131v.
W połączeniach szeregowych (6): kto ſie iuż w táki obrzydły/ niewolny/ nieuććiwy/ á zábáwiony żywot wda/ ieſliże ſłuſznie dobrze poſtánowionym cżłowiekiem zwáć go może. RejZwierc 105, 19v; pátrzay ábyś iuż grzeſzyć przeſtał/ á cżłonkow twoich niewydawał potym ná iáką márność/ ná żyćie nieſpráwiedliwe/ niepobożne/ y nieutćiwie [!] KarnNap D; SkarŻyw 293; że ludzie cáłą chęcią zwykli ſie kuśić o rzecży vcżćiwe/ poważne/ y przyiemne: ſzkárádnymi/ nieucżćiwymi/ y ſproſnymi brzydząc ſie Phil B4; LatHar 117.
W przeciwstawieniu: »uczciwy ... nieuczciwy« (2): A nye przećiwyą ſye to/ gdy piſmo ſwyęte powyáda/vtćiwe máłżeńftwo we wſſytkich/ A ludźye powyádáyą: Nievtćiwe wkápłanyech? KromRozm I C2; ModrzBaz 25v.
»nieuczciwa myśl« [szyk 2:2] (4): wnet ſię ſerce iego do tak ſproſney myśli y żądzey ſkłoniło: ták iſz ſię corki ſwey zápálcżywie rozmiłował/ y otworzył iey nieucżćiwe myśli ſwoie SkarŻyw 487, 293, 445; LatHar 588.
»nieuczciwa pożądliwość, żądza« [szyk 1:1] (1:1): GórnDworz Mm3v; Ieden Egipcyánin do niektorey vcżćiwey niewiáſty żony Pártheniká/ w nieucżćiwą pożądliwość vpadł SkarŻyw 35.
»nieuczciwa rzecz« [szyk 7:3] (10): GliczKsiąż E3; Bo nie vććiwa rzecż ieſt [Foedum est enim; Bo to ſromotá WujBib] v Aſſyriycżykow/ gdyby niewiáſtá pośmiewáłá ſie z mężá Leop Iudith 12/11, 1.Cor 7/36; iáko żadney nieucżćiwey rzecży nie prágnie/ telko tego iżby kiedy oſobno mogł ſie [z panną] námowić. GórnDworz Bb4; KuczbKat 320; RejZwierc 74; Ktora rzecż ieſt ku vcżynieniu ſproſna/ tá y ku mowieniu y ku myśleniu ieſt nieucżćiwa [quod facere turpe, id et loqui et cogitare inhonestum]. ModrzBaz 10v, 25v; StryjKron 562; Phil B4.
»słowo nieuczciwe« = niemoralna propozycja (1): Był młodzieniec kwitnącey y piękney vrody/ á práwie z ocżu iego/ iáko mowią/ cnotá pátrzyłá. Ieden ſąſiad iego nie podły/ iednym ſłowem nieucżćiwym wkráść ſię weń chćiał SkarŻyw 459.
»nieuczciwa sprawa« [szyk 1:1] (2): A wſzytki ine ſzkodliwe przypadki/ iáko ty gniewy/ ty zwády/ ty nieuććiwe wſzytki ſpráwy y bieſiády precż [...] od ſiebie odrzućić może. RejZwierc 74v, 19v.
»niepotrzebny a nieuczciwy« (1): A ták poććiwego á ſtałego cżłowieká iuż áni krzywda/ iuż áni zwádá/ iuż áni gniew/ áni żadna rzecż niepotrzebná á nie vććiwa nigdy go ruſzyć nie może RejZwierc 74.
»nierządny i nieuczciwy« [szyk 1:1] (2): Lecz iáko nierządne y nie vczćiwe ieſt małżeńſtwo oycá z corką/ [...] ták też nie vczćiwe y nierządne ieſt małżeńſtwo mnichá z mniſzką/ ábo kśiędzá z iákążkolwiek białągłową. WujNT 782.
»nieuczciwy i niewstydliwy« (1): iż tym zákazánim cudzołoſtwá wſzyſtkie rzecży nieucżćiwe y niewſtydliwe/ ſą zákazáne KuczbKat 320.
»nieuczciwy i rozpustny« (1): oddal odemnie pożądliwość/ á myśli nieućżćiwey y roſpuſtney nie poddaway mię. LatHar 588.
»sprosny a (i) nieuczciwy« (4): Heliogábálus [...] ktory żadney godzinki nie opuśćił/ áby był iákiey ſproſney á nieuććiwey krotofile nie wymyſlił RejZwierc 102v; ktoregoby dźieći w vcżćiwośći miáły/ wſtydáły śię go y obawáły/ á nieśmiáły przed nim nic tákowego mowić áni cżynić/ coby było ſproſnego á nie vcżćiwego [quod turpe ac inhonestum esset]. ModrzBaz 11, 25v, 137v.
»szalony i nieuczciwy« (1): wnet ſię ſędzia ślicżnośćią iey/ w ſzaloną y nieucżćiwą myśl vwichłał. SkarŻyw 445.
»szkarady i nieuczciwy« (1): ále od przedſięwzięcia moiego ktorymem ſię iuż po wſzyſtkim Świecie [...] oſławił [...] zda mi ſię rzecz ſzkáráda/ y nie vczćiwa przeſtáć. StryjKron 562.
»szkodliwy i nieutciwy« (1): gry ſzkodliwych y nieutćiwych iáko karth/ koſtek/ y innych ktoreby ſye niegodźiły/ zábraniáć GroicPorz b4.
»wszeteczny i nieuczciwy« (1): kthora [nadobna wspaniłość] ma być iáko krzyſztał przeźrocżyſta/ nicz do ſiebie áni wſzetecżnego/ áni nieucżćiwego nie przypuſzcżáiąc RejZwierc 54.
»zbytni albo nieuczciwy« (1): [Grzechy przeciw dziewiątemu przykazaniu bożemu] Zbytnie ábo nieucżćiwe/ ábo złym ſercem wymyślone/ [...] ſtroie/ y głádzenia/ od kogokolwiek. LatHar 118.
»zły a nieućciwy« (1): áby [...] rzecży ſie złych á nie vććiwych przed nimi [rodzice przed dziećmi] chronili GliczKsiąż E3.
W połączeniu szeregowym (1): gdy iedná ſtroná [.,.]. naiedźie drugą ſtronę przy ſądźie ſłowy nieutćiwymi/ ſwarliwymi/ nieſławę nioſącemi/ ná then czás gdy przą s ſobą máią GroicPorz c3v.
»zły a nieuczciwy« (1): naprzod namowiwszy mu złych szłow mowiącz iemu szkurwyszynu złodzieiu y inszych szlow nieuthcziuich zadaiącz iemu [...] thych zlych a nieuthcziwich słow nadawsy iako przedthym złodzieiaiącz skurwisynaiącz wywoływaiącz ZapMaz II G 78/381.
»nieuczciwy a zwadliwy« (1): ieſliby iedná ſtroná drugą [...] ſłowy iákiémi nie vczćiwémi á zwádliwémi nágrawáłá SarnStat 1163.
Synonimy: niechwalebny, niegodny, niepoważny, nieprzystojny, nieślachetny; a. osławiony, swowolny, wszeteczny, zhańbiony; b. bezwstydliwy, haniebny, nieobyczajny, plugawy, sprosny, sromotny, szkarady; c. obelżywy, przykry, sprosny, szkarady, zelżywy, zły.
Cf NIEUCZLIWY, UCZCIWY
KK