[zaloguj się]
[pdf]

BEZPIECZNY (565) ai

bezpieczny (502), bezpieczen (63); bezpieczen OpecŻyw, ForCnR, LibLeg (2), RejPs (7), RejJóz, Diar, LubPs (3), GroicPorz (3), RejWiz (3), LeszczRzecz, BibRadz (2), BielKron (2), Mącz (3), SienLek (2), RejAp, GórnDworz, RejPos (6), RejZwierc (2), ModrzBaz (4), KochPs (4), SkarŻyw (2), StryjKron, KochDz, PudłFr, ZawJeft, ActReg (2), Phil, GórnTroas, WujNT, SarnStat, KlonWor.

beſ- (455), beś- (60), bez- (46), besz- (3), bezs- (1).

Wszystkie e jasne.

comp i sup (46 + 13) -bezpieczniejszy; -ejszy (3) Oczko, KochTr, KochMarsz, -éjszy (1) OrzQuin, -(e)jszy (55).sup nå- (12), n(a)j- (1) Diar.

Fleksja
sg
mNbezpieczny, bezpieczniejszy, nåbezpieczniejszy, bezpieczen fNbezpiecznå, bezpieczniejszå, nåbezpieczniejszå nNbezpieczné, bezpieczniejszé, bezpieczno
Gbezpiecznégo, nåbezpieczniejszégo Gbezpieczn(e)j, bezpieczniejsz(e)j Gbezpiecznégo, bezpieczniejszégo, najbezpieczniejszégo
Dbezpieczn(e)mu D Dbezpieczn(e)mu
Abezpiecznégo, bezpieczniejszégo, bezpieczny, nåbezpieczniejszy Abezpieczną, bezpieczniejszą Abezpieczn(e), bezpieczniejsz(e), bezpieczno
Ibezpiecznym, bezpieczniejszym, nåbezpieczniejszym, bezpieczn(e)m Ibezpieczną Ibezpiecznym, bezpieczn(e)m
Lbezpiecznym, bezpieczn(e)m Lbezpieczn(e)j Lbezpiecznym, bezpieczniejszym
Vbezpieczny V Vbezpieczn(e)
pl
N m pers bezpieczni, bezpieczniejszy
subst bezpieczné, bezpieczniejszé, nåbezpieczniejszé, bezpieczny
G bezpiecznych, bezpieczniejszych
D bezpiecznym
A m pers bezpieczn(e), bezpiecznych
subst bezpieczn(e), bezpieczniejsz(e)
I m bezpieczn(e)mi, nåbezpieczniejsz(e)mi, bezpiecznymi
f bezpieczn(e)mi
n bezpiecznymi, bezpieczn(e)mi, bezpieczniejsz(e)mi
L bezpiecznych

sg m N bezpieczny, bezpieczniejszy, nåbezpieczniejszy (85), bezpieczen (54); (attrib) bezpieczny (18); (praed) bezpieczen (54), bezpieczny (51). ◊ G bezpiecznégo, nåbezpieczniejszégo (16); -égo (2), -(e)go (14). ◊ D bezpieczn(e)mu (2). ◊ A bezpiecznégo, bezpieczniejszégo (8), bezpieczny, nåbezpieczniejszy (16); -égo (4), -(e)go (7). ◊ I bezpiecznym, bezpieczniejszym, nåbezpieczniejszym (20), bezpieczn(e)m (1) RejPs. ◊ L bezpiecznym (4) RejZwierc, BudBib, KochPieś, OrzJan, bezpieczn(e)m (2) RejPs, WisznTr. ◊ V bezpieczny (2). ◊ f N bezpiecznå, bezpieczniejszå, nåbezpieczniejszå (50); -å (48), -(a) (2). ◊ G bezpieczn(e)j, bezpieczniejsz(e)j (14). ◊ A bezpieczną, bezpieczniejszą (24). ◊ I bezpieczną (11). ◊ L bezpieczn(e)j (12). ◊ n N bezpieczné, bezpieczniejszé (34), bezpieczno (7) OpecŻyw, Mącz, ModrzBaz, ActReg, Phil, WujNT, SarnStat; (attrib) bezpieczné (19); (praed) bezpieczné (15), bezpieczno (7); -é (2), -(e) (32). ◊ G bezpiecznégo, bezpieczniejszégo, najbezpieczniejszégo (25); -égo (2), -(e)go (23). ◊ D bezpieczn(e)mu (2). ◊ A bezpieczn(e), bezpieczniejsz(e) (31), bezpieczno (1) ModrzBaz. ◊ I bezpiecznym (9), bezpieczn(e)m (1) RejPs. ◊ L bezpiecznym, bezpieczniejszym (10). ◊ V bezpieczn(e) (1). ◊ pl N m pers bezpieczni, bezpieczniejszy (42). subst bezpieczné, bezpieczniejszé, nåbezpieczniejszé (24), bezpieczny (1) LibLeg; -é (1), -(e) (23). ◊ G bezpiecznych, bezpieczniejszych (8). ◊ D bezpiecznym (1). ◊ A m pers bezpieczn(e) (7) LubPs (3), BielKron, WujJud, ModrzBaz, GrabowSet, bezpiecznych (1) StryjKron. subst bezpieczn(e), bezpieczniejsz(e) (17). ◊ I m bezpieczn(e)mi, nåbezpieczniejsz(e)mi (9), bezpiecznymi (6); -(e)mi Leop, RejPos, RejZwierc (2), ModrzBaz, LatHar (2), WujNT; -ymi StryjKron (2), CzechEp, GórnRozm; -(e)mi : -ymi BibRadz (1 : 2). ◊ f bezpieczn(e)mi RejPs, RejPos (2). ◊ n bezpiecznymi (2) LubPs, BiałKaz, bezpieczn(e)mi, bezpieczniejsz(e)mi (2) RejPos, ModrzBaz. ◊ L bezpiecznych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Nie zagrożony niebezpieczeństwem, wolny od niebezpieczeństwa, zabezpieczony, nie doznający szwanku, szkody; (o przedmiotach nie ożywionych): nie zagrażający niebezpieczeństwem, zapewniający bezpieczeństwo; tutus Mącz, Calag, Cn; asylus (homo), extra periculum, vacuus (a) periculo Mącz, Cn; insidiis vacuus Mącz; qui abest a periculo, expers periculi, immunis periculo, innoxius, securus Cn (274): Kto ma nieco korzyſtnego/ Niema gárdłá beśpiecżnego BierEz O2v, Ov; OpecŻyw 87v, 157v, [192]; BielŻyw 144 [2 r.]; BierRozm 5; LibLeg 10/67, 11/33v, 42; RejPs 23, 26, 38v, 53v, 136v, 137, Ff2; LubPs Cv, M4v, N6v, O6, R5v (10); GroicPorz mm3v; RejWiz 103; Ták nas to náſze piſmo ſwięte zbroi á potym y beſpiecżnemi cżyni. Leop *A3v; BibRadz Deut 4/42, I 113v marg, Ez 34/14, Esth 16/21 [22], Matth 28/14, II 22 marg; BielKron 66, 67, 84, 98v, 103v; GrzegRóżn N2; Mącz 9b, 112b, 167a, 242c, 314a, (11); SienLek 19, 41v; RejAp 37v; RejZwierc Av, 105, 151v, 152, 227v; PaprPan Aa3; ModrzBaz 73v, 109; Calag 441a; KochPs 208; SkarŻyw 398, 598; StryjKron 41, 310; CzechEp 135; GórnRozm C2; KlonŻal B4v, D4; PudłFr 46; ActReg 95, 144; Ieſli mnie y Ariſtedeſá w przepáść nie wrzućicie/ Rzecżpoſpolita Athenieńſka nigdy beſpiecżna być nie będzie mogłá. Phil K, B2, B3, P, S5; GórnTroas 46; GrabowSet B4, D3v, F3, G2, I4v (8); LatHar 87, 601, 620; WujNT Matth 28/14; WysKaz 12; SarnStat 783. 1315; KmitaSpit A3; PowodPr 2, 31 marg; CzahTr F3v; KlonWor 21; SzarzRyt B2.

bezpieczny czego: Iż ten záwżdy beſpiecżen vpadku káżdego. Kto wiernie Boſtwu twemu dufa RejWiz 2v.

bezpieczny dla kogo: Co widząc Mąſz S. beſpiecżnieyſze dla nieprzyiaćioł mieyſce obrał SkarŻyw 528.

bezpieczny do czego: Suffugium – Mieſczedouczieczenia beſpiecznę. Calep 1027b.

bezpieczny od kogo, czego (54): RejPs 17, 23v, 42, 45, 139v (8); LubPs N2, bb, Bv; y będźie długo trwał beſpiecznym od Krolá Pułnocnego. BibRadz Dan 11/8; BielKron 28, 55; Mącz [18]c, 468a [2 r.]; GórnDworz H7v, Bb5; RejPos 40v, 304v; Zadny cżás náſz od przygod nie ieſt beſpiecżny. RejZwierc B2, 151v, 263; ModrzBaz 3, 4, 77 [2 r.], 93v, 103v (9); KochPs 8, 26; KochTr 22; StryjKron 71; GórnRozm Nv; KochDz 108; ReszPrz 92; ArtKanc A12; GrabowSet G4, O4, P2, P3, P4, T3; OrzJan 119; LatHar 102, 624 [2 r.]; WujNT 866 marg; KlonKr D2; SkarKaz 245b.

bezpieczny u kogo (2): ieſteś kość y ciało moię/ przeto bądź beſpiecżen v mnie BielKron 15; SkarŻyw 283.

bezpieczny komu (8): RejPos 331; WujJud 3v; WujJudConf 213v; áby goſpody iáko przychodzącym były bezpiecżne/ ták też im ſámym bezpiecżne były. ModrzBaz 64, 64; SkarŻyw 257; LatHar 203; GosłCast 54. Cf »bezpieczne mieszkanie«.

bezpieczny przeciwko czemu: iuż przećiwko wſzyſtkim rzecżam/ ktore Szátan y świát ſpráwuie/ ſwobodni y beſpiecżni być możemy. KuczbKat 430.

bezpieczny czym (2): á owi záśię tylko bronią w ręku będą beśpiecznymi. GórnRozm M2; OrzJan 92.

bezpieczny pod czym: A beſpiecznieyſſy ſnadz káżdy będzie pod ćieniem ſkrzydł iego niż pod namocnieyſfą tarczą RejPs 136.

bezpieczny przed czym: że żaden cżłek/ áni żadny cżás przed ich [złych aniołów] pilnym ſthárániem nigdy w ſwych pocżćiwych ſpráwach beſpiecżen być nie może. RejAp 101v.

bezpieczny z czym: Asylum ‒ Vprziwileiowanię [!] mieſcę naktorim wolen ieſten [!] albo beſpieczni z gardłem. Calep 108a.

bezpieczny za czym (7): RejPs 89v; LibLeg 11/23; LubPs V; Bo káżdy w Rzecżypoſpolitey ſwey zá práwem ma być bezpiecżen/ nie zábronią [iure enim quenque in sua republica tutum esse oportet, non armis]. ModrzBaz 63v; GrabowSet C4; OrzJan 92, 119.

bezpieczny w czym (10): aby ſnim mowił tak iżby przed krolewſkimi vſzyma bezpiecżnieyſzy w milcżeniy [!] był BielŻyw 103; RejPs 80v; LubPs cc5; BibRadz Ian 10/9 marg; RejAp 101v; RejPos 180, 286, 304v; GrabowSet G4, H2. Cf »żywot bezpieczny«.

Wyrażenia: »bezpieczny brzeg; brzeg bezpieczny« (3 : 2): OpecŻyw 161v; RejZwierc 122v; żem iuż z onego głębokiego morzá błędow Antychriſtowych wyſzedł ná brzeg beſpiecżny zbáwienia CzechRozm 20v; WisznTr 20; LatHar 604.

»droga, ścieżka, przechod, tor bezpieczna (bezpieczny); bezpieczna droga, ścieżka« (11 : 8): racz [...] wieſc nas beſpiecznemi drogami abychmy niewpadli wony doły ktorych na nas nakopali RejPs 85; LubPs E2, M, O2, Q3v, Vv, gg3; BibRadz Deut 2/7, Bar 5/7; RejAp 137; RejPos 37v; RejZwierc 151v; gdyżeś [Boże] [...] przes ſrogie nawáłnośći otworzył beſpiecżną śćieſzkę [semitam securam]. BudBib Sap 14/3; KlonŻal B4; ReszPrz 93; GrochKal 17; GrabowSet G3v, P3; LatHar 203.

»mie(j)sce bezpieczne; bezpieczne mie(j)sce« (22 : 12): LibLeg 10/115; RejPs 81 v; LubPs X5v, gg3v, gg6v; GroicPorz 12, hh4, kk4v; Andronicus [...] námowił go że wyſzedł z onego beśpiecżnego mieſcá [de asylo] Leop 2.Mach 4/34, 4/33; RejZwierz 21; BielKron 30v, 54, 57, 66v, 193v, 306v; Mącz 17b, 468a; RejZwierc 132; BudBib 2.Mach 4/33, 34; BiałKaz Mv; SkarŻyw 528; StryjKron 572; WisznTr 33; ArtKanc A12; Calep 1027b; GostGosp 112; Phil C; GrabowSet O3, V2v; SarnStat 418, 425.

»bezpieczne mieszkanie; mieszkanie bezpieczne« (9 : 1): RejPs 85, 109; LubPs G2v, K, K2, Sv, T3; że vrząd naprzednieyſzy zwierzchnośći ten ieſt; ſtáráć ſie o záchowánie poſpolitego pokoiu/ y o beſpiecżne wſzem obywátelom mieſzkánie. WujJud 3v; WujJudConf 213v; StryjKron 95.

»bezpieczny (bezpieczna) okręt (łodzia); okręt (łodzia) bezpieczny (bezpieczna)« (2 : 2): BielŻyw 22; RejWiz 90v; BielKron 54; ábyś vſnął á [...] wywroćił ſie s tego beſpiecżnego okrętu ſwoiego. RejZwierc 177.

»port bezpieczny; bezpieczny port« (4 : 1): RejZwierc 177, Bbbv; ReszList 142; KochTarn 78; y po ták wielkim niebeſpieczenſtwie [...] [imię państwa rzymskiego] w Niemcéch/ iákoby w iákim beſpiecznym porćie ſtánęło OrzJan 64.

»żeglowanie bezpieczne« (3): Zeglowánie ná Morzu nie będzie beſpieczne. MycPrz I C2, II C2; KlonFlis B3.

»żywot bezpieczny; bezpieczny żywot« (4 : 2): BierEz M4; RejPs 211v; KochPs 26; ZawJeft 24; w twey władzy moy żywot beſpiecżny. GrabowSet Hv; LatHar 406.

Szeregi: »pewny a (ani) bezpieczny; bezpieczny, pewny (bliski)« (2 : 1): BielKron 306v; ná ktorym [świecie] nic pewnego áni beſpiecżnego nie máſz RejZwierc 14v; ReszPrz 93.

»bezpieczny a (i) spokojny (pokojny, upokojony); spokojny (nie zamieszany) (i) bezpieczny« (3 : 2): LibLeg 10/115 [2 r.]; że iego ſámego beſpiecżeńſthwo/ [...] záwiera ſie w thym gdy beſpiecżna y ſpokoyna Oycżyzná będzie Phil B3; LatHar 597, 602.

»świebodny (swobodny) a (i) bezpieczny; wolny i bezpieczny« (2 : 2): Mącz [18]c; KuczbKat 430; bo ácżkolwiek był z wierzchu związány: ále ná ſwym wielkim ſercu był wolny y beśpiecżny. SkarŻyw 368; KochTr 22.

2. Wolny od obawy, od troski, spokojny, pogodny, w pomyślności żyjący, mający czyste sumienie, nie spodziewający się złego; odważny, śmiały; securus (a metu) Mącz, Calep, Cn; tranquillus Mącz, Cn; gnavus, intrepidus, strenuus Mącz; otiosus Cn (134): BielŻyw 97; MiechGlab *2v; RejJóz B6v; LubPs Z2; RejWiz 4v, 28v, 54, 110; Leop 2.Par 20/20; RejZwierz 143; BibRadz Ez 34/27; á ſą záſię grzeſzni iż ſą ták beſpiecżni/ iákoby mieli ſkutki dobrych ludzi á ſprawiedliwych. BielKron 81, 107, 136; Mącz 73a [2 r.], 462c; OrzQuin E; SienLek 10, 14; przypádnę ná pomſtę twoię iáko złodziey przypada ná dom beſpiecżny RejAp 35v; GórnDworz D; RejPos 51v, 247; RejZwierc 51 marg, 96, 105v, Bbbv [2 r.]; WujJud 182v; BudBib Am 6/1; ModrzBaz 99v; Bądz beśpiecżną miłá Blezyllo SkarŻyw 195, 143, [237]; KochTr 9, 18; StryjKron 170; KochFr 119; KochPieś 50; KochSob 69; ZawJeft 27, 39; GórnTroas 42; LatHar 184; ſpokoyny wſzędźie beśpieczny/ á zuchwáły bać ſię wſzędźie muśi. SkarKaz 316a, 8b; CiekPotr 79.

bezpieczny na co: On Hetman Páſcennius Rzymſki choć walecżny/ Ná wſzytko iák ktory s tych [Chmieleckich] nie był ták beſpiecżny. PaprPan Q.

Wyrażenia: »bezpieczny czas; czas bezpieczny« (5 : 1): A kto iuż złey myſli być nie może [...] záwżdy weſołych á beſpiecżnych cżáſow vżywáć muśi. RejZwierc 13, 72, 138, 138v, 144, 169v.

»myśl bezpieczna; bezpieczna myśl« (15 : 10): RejJóz N3, N3 marg; RejWiz 94v, 157v; RejZwierz 67v; Prot D2; GórnDworz Y4v; RejPos 262v; RejZwierc 74, 87v, 114v, 132v, 135 (12); BudBib Sap 18/6; KochPs 103; KochMarsz 155; ále słudze Bożemu/ nie ieſt [śmierć] ku vſtráſzeniu/ gdy w ſpokoynym ſumnieniu/ cżeka iey z myślą beſpiecżną ArtKanc R19v; LatHar 432. Cf »serce bezpieczne«, »dobry i bezpieczny«.

»serce bezpieczne; bezpieczne serce« (6 : 6): RejPs 106; LubPs G3; RejWiz 4v, 109v; Stennius kſiążę miáſtá onego [...] wziąwſzy myſl á ſerce beſpiecżne/ vcżyniwſzy ſie poſłem ná rokowánie ſzedł do Ceſárzá onego RejZwierc 135, 87v, 134v [2 r.], Bbb2; ten [rozbójca] mu ſłotki Sen z ocżu zetrze/ y beſpiecżne Serce zátrwoży KochOdpr C4v; KochPieś 11; ArtKanc M17v.

»bezpieczne (wy)spanie« (4): RejWiz 12, 12v; Mącz 73a; A odpoczynąć po tym żeglowániu/ W długim pokoiu/ y beſpiecznym ſpániu. KochFrag 15.

»bezpieczne sumnienie; sumnienie bezpieczne« (11 : 6): A ieſlibyś w cżym przewinił: Iżby tu odpokutował/ A ſumnienie beśpiecźne miał. BierEz R3v; RejWiz 72v, 172; RejAp 3v; BiałKat 121; RejZwierc 13, 39v, 56v, 114v, 135v, 168, Aaa; SkarŻyw 317; LatHar 2; KołakSzczęśl C2; CzahTr L4v; GosłCast 59. Cf »bezpieczny, czysty a od wszego wolny«, »pewny ani bezpieczny«.

»bezpieczny żywot (bezpieczne życie); żywot bezpieczny« (8 : 2): przetoż z żoną albo ieſt weſołe á bezpiecżne życie, albo wiecżnie karanie. BielŻyw 53; GórnDworz Ii, Gg7; RejZwierc 56V [2 r.], 88v, 104, 105v, 161, Aaa3. Cf »wolny, swobodny, bezpieczny«.

Szeregi: »bezpieczny, czysty a od wszego wolny«: A cżemuż then poććiwy máiącz ſúmnienie beſpiecżne/ cżyſthe/ á od wſzego wolne/ [...] ſie tey beſtiey [...] lękáć miał? RejZwierc 168.

»dobry i bezpieczny«: áby wiedząc o tych przyſięgach pewnie ktorym vwierzyli/ byli dobrey y beſpiecżney myſli. BudBib Sap 18/6.

»bezpieczny i męski«: Iuż nie oná twarz mégo/ ni oná poſtáwá/ Ani oná beſpieczna/ y męzka roſpráwá GórnTroas 34.

»mężny ani bezpieczny«: Metelus [...] chociaż był walecżny/ Iednák nie był ták mężny áni ták beſpiecżny. PaprPan Z4v.

»pewny ani bezpieczny«: iż ći wſzyſcy Proroczkowie niedoſzli/ nigdy nie ſą pewnégo áni bezpiecznégo ſumnienia BiałKat 121.

»spokojny a (i) bezpieczny; bezpieczny (a) spokojny« (5 : 2): BibRadz I 3b marg, Iud 18/27; In aurem utramque dormire, Spokoinym á bezpiecznym być/ Nietroſkáć ſie. Mącz 21a; GórnDworz Ii; RejZwierc 56v; SkarŻyw 317; Calep 961b.

»(mocny) śmiały (i) bezpieczny« (4): GOleni koſciſte y mięſiſte zna. cżłowieka mocznego/ ſmiałego/ y bezpiecżnego GlabGad P6v, M7v; Mącz 147a, 463b.

»wesoły (wspaniły) (a, ani) bezpieczny (a wdzięczny); bezpieczny a (albo, ani, i) wesoły« (9 : 6): BielŻyw 53; Ezechiaſz był rad y weſoł/ okazał ſie beſpiecżnym y weſołym gościom ſwoim BielKron 90; RejAp 3v; RejZwierc 13, 72, 74, 87, 104 (12). Cf »bezpieczny czas«, »bezpieczny żywot«.

»wolny, swobodny, bezpieczny«: A przeto dobry krol/ ſtraży ludzi zbroinych/ [...] zániecha/ á wolny/ ſwobodny/ beſpiecżny żywot powiedzie GórnDworz Gg7.

3. Lekkomyślny, niedbały, nieczujny; nieskrępowany, zbyt pewny siebie, zarozumiały, zuchwały, bezczelny; effuse petulans, praesumptiosus, a pudore remotus Mącz, liber, licens Cn (45): BierEz R3; ForCnR C4; RejPs 79; RejJóz E6, G7v; Alie kto tak beſpieczni był Iż tu tego blaſna puſczył. RejKup c4v, b7; LubPs C2v marg; KrowObr 28v; Iuż go nikt nie przeſwárzy/ bo on vpor iego/ Cżyni go beſpyecżnego RejWiz 117v, 131, 187v; RejFig Ddv; Krol rzekł/ bá weyże tego beſpiecżnego ſmárdá. RejZwierz 19v; Mącz 139d, 235a, 433b; OrzQuin D4v; GórnDworz X; RejPos 244v, 281v; RejZwierc 44, 122v, 210; PaprPan A4v; ModrzBaz 91v; StryjKron 632; Wſzák to wolno Poéćie wiérſz podáć beſpieczny PudłFr 23; ArtKanc S17; KochWr 36; GrabowSet O4v; LatHar 113, 287; KlonWor 79.

bezpieczny przeciw czemu: opuśćiwſzy tę prozną vfność odſzcżepieńſką/ ktora ludźie przećiw ſłowu Bożemv cżyni názbyt beſpiecżne WujJud 105.

bezpieczny w czym (2): Iż więcz y naſſy poſłowie Bywayą beſpiecżnj w mowie A wſyczy ſię domyſláyą Wieczey njż ym poruczayą RejKup t5; RejPos 6.

W charakterystycznych połączeniach: nazbyt bezpieczny (5), zbytnie.

Wyrażenie: »bezpieczna śmiałość«: á ſnadz by iuż czás roſćiągnąwſſy rękę ſwoię vſmierzyć táką beſpieczną ſmiáłoſć ich RejPs 108v.
Szeregi: »ciekawy a bezpieczny«: Bo ácż tho był pan z młodu bárzo ciekáwy á beſpiecżny/ [...] ále iuż był potym ſkromny/ trzeźwy/ ſpokoyny RejZwierc Aaa2.

»dworski a bezpieczny«: iż [Pan] dworſkiego á beſpiecżnego pytánia á gadánia o táiemniczach ſwoich [...] nigdy nie rad widzi RejPos 280.

»bezpieczny a leniwy«: gdy nalepiey Kártáginowie obacżą Rzymiány beſpiecżne á leniwe/ nie zápomnią ſwoiey kaźni BielKron 129y.

»nazbyt bezpieczny i niebojaźliwy«: ktore [pospólstwo] zá tym podániem y zgánieniem dobrych vcżynkow/ ſtawa ſię názbyt beſpiecżnym/ y nie boiáźliwym ReszPrz 57.

»niegotowy a bezpieczny«: wſzákże [Tatarowie] niegotowi á beſpieczni od gotowych Ruſſakow/ [...] y od Litwy przełomieni StryjKron 270.

»bezpieczny a szalony«: Bo zdać ſie theż więc owym ktorzy beſpiecżnych á ſzalonych żywotow vżywáią iż wielką miedzy ſobą roſkoſz máią RejZwierc 103v.

»zbytnie bezpieczny a świegotliwy«: zbytnie beſpiecżną/ á ſwiegotliwą mową/ [biała głowa] przypráwi ſie o nietrefną ſławę. GórnDworz Xv.

4. O podmiotach nieożywionych, zwłaszcza o abstraktach: pewny, niezawodny, zagwarantowany; właściwy, odpowiedni, pożyteczny, trafny, skuteczny; niezachwiany, niewzruszony, mocny; tutus Mącz, Vulg; exploratus, provisus Mącz (74): OpecŻyw [192v]; RejPs 134v; RejJóz Q4; Diar 55; DiarDop 118; Abowyemći nye może być beſpyecżnyeyſſa vcyecżka á zwyąſká káżdemu młodzyeńcowi ku przeſtányu grzeſſyć/ yáko yeſt małżeńſtwo. GliczKsiąż P, P3v; LubPs Ev, F4, gg2v; GroicPorz aa3v; KrowObr 72v; RejWiz 8v; On ácż był niepráwie ná nogi beſpiecżnego zdrowia/ á wſzákże to brzemię ná ſię wźiął pilnie. BielKron 306; Mącz 107c, 306b, 468a; OrzQuin A2v; SarnUzn H6v; GórnDworz G4v, Kk5; RejPos 6v, 72, 113v, 136, 205v; RejZwierc 65v, 128, 238v, 247; BudBib 2.Mach 4/21; A tho dla tego [przybieraj karpiom wody w stawku] áby iuż miáły beśpieczną paſzą dla odraſtánia. Strum O4; CzechRozm 208v [3 r.], *4v; PaprPan P2; okłádáć tedy táką źiemią rzecz bárzo beſpieczna Oczko 18, 26v; SkarŻyw 141, 567, 569; KochMRot Cv; ReszPrz 12; KochPieś 36; ArtKanc M11, N16; ActReg 148; GrabowSet F2, I4v; LatHar 358, 442; Práwowáć ſię nie ieſt beſpieczno. WujNT Bbbbbb2v; PowodPr 46.

bezpieczny komu (3): Diar 62; Ale to y Sędźiemu ieſt rzecz beſpiecznieyſza/ y poſpolſtwu vżythecznieyſza/ gdy zły człowiek zá ſwoy zły vczynek bywa karan GroicPorz c4v; ArtKanc N15.

bezpieczny ku czemu (2): A iże tá przyſyęgá nie byłá ku zdrowiu beſpieczna GroicPorz z4, ſ.

bezpieczny do tego: my barzo radzi będziem na tym przestawać, cokolwiek jeno będzie najbezpieczniejszego do tego, aby [reces piotrkowski] już glozowan być nie mogł. DiarDop 119.

Wyrażenie: »straża, stroża, obrona bezpieczna; bezpieczna obrona« (4 : 2): RejPs 173; LubPs F3; PaprPan D4; nie ſtrách mię nic złego/ bom w ſtraży beſpiecżney. ArtKanc Q6v; GrabowSet G4; SkarKaz 633b.
Szeregi: »bezpieczny a gruntowny«: zá ktorą [nieumiejętnością] nigdy beśpiecżney á gruntowniey náuki y ſpráwy zbáwienney mieć nie możeſz. SkarJedn 357.

»bezpieczny i mocny«: ktorą [nadzieję] mamy iáko kotficę duſze beſpieczną [tutam] y mocną WujNT Hebr 6/19.

»(pewny) poważny i bezpieczny; bezpieczny i poważny« (1 : 1): RejZwierc 86; że náſze Láćińſkie [Nowe Testamenty] ſą dáleko lepſze y pewnieyſze/ poważnieyſze y beſpiecznieyſze/ y od przyſad wolnieyſze. WujNT 15 przedm.

»bezpieczny a prawdziwy«: A ieſlibyś też miał s kim iákie iuż beſpiecżne á prawdziwe towárzyſtwo/ toś iuż tám winien [...] przeſtrzedz go RejZwierc 25v.

»prędki a bezpieczny«: że żadne lekárſtwo ſnac od ludźi czynioné/ pewnym/ chorobam/ prędſzym á beſpiecznieyſzym rátunkiem być niemoże Oczko 1v.

»bezpieczny a snadny«: á tę ſobie niech rozumie bezpiecżną a ſnádną [tutam et expeditam] drogę być do onego świętych mieſzkánia. ModrzBaz 87v.

»trwały i bezpieczen«: co ſie bowiem kolwiek dzieie mocą/ gwałtem/ tho trwáło y beſpiecżno być nie może Phil P2.

5. Wyłącznie o człowieku – zawsze z dopełnieniem: przekonany, przeświadczony o czym, upewniony w czym, pewny czego (34):

bezpieczny czego (14): RejPs 27; LibLeg 10/154v; Diar 66; że też iuż żaden y dziatek ſwych właſnych beſpiecżen nie ieſt. LeszczRzecz A4; RejPos 107, 133v, 296v; RejZwierc 196; SkarŻyw 198; GórnRozm A3v; ArtKanc H18; ActReg 75 [2 r.], 88. Cf »ist a bezpieczen«.

bezpieczny w co (3): Nikt beſpieczen w nádźieię ludzką być niemoże KochPs 87, 167, 172.

bezpieczny czym: Bo cżem kto bogátſzy/ á do odpieránia y cżynienia krzywdy potężnieyſzy á gotowſzy/ tem ieſt tą wolnośćią bezpiecżnieyſzy. ModrzBaz 141.

bezpieczny o czym (2): A thenże nas ogień [Ducha Bożego] czyni beſpiecznemi o dobrowoleńſtwie Páná Bogá náſzego przećiwko nam BibRadz 3.Reg 18/38 marg; RejPos 131.

bezpieczny w czym (3): tylko w zdrowiu ſwoim iuż będźie beſpieczen. GroicPorz o3, rv; HistRzym 112. Cf »pewien i bezpieczen«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (9) [iż (3), że(by) (3), aby (3)]: HistRzym 112; RejPos 107, 131, 133v, 188, 240, 296v; Przed ktorego [Boga] oblicżem/ tu ſtoię beſpiecżny. Ze ſam poydę do niego HistHel B4; ArtKanc H18. Cf »ist a bezpieczen«.

Szeregi: »ist a bezpieczen«: A pewnie thego bądź iſt á beſpiecżen/ iż domek twoy y wſzythko zebránie twoie záwżdy będzye ná wielkim bacżeniu v Páná twego RejPos 296v.

»pewien i bezpieczen«: A Iſćiec ij [fant] też bierze/ áby w ſwoim długu był pewien y beſpieczen. GroicPorz rv.

a. Biegły, doświadczony, pewny swych umiejętności (8):

bezpieczny około czego: ieſli oſoby duchowne/ ſą około ſumnienia y rozumu beśpiecznieyſze SkarKazSej 700a.

bezpieczny w czym (6): RejKup y5; GliczKsiąż K7; sſtánie ſie więtſze vſpráwiedliwienie twoie niżli naywiętſzego Miſtrzá ábo Doktorá w zakonie nabeſpiecżnieyszego. RejPos 180; iż ieden náucżony w zakonie [...] będąc beſpiecżen w náuce ſwoiey/ przyſtąpiwſzy ſie do Páná/ nádziewáiąc ſie obłowić w iákiey omyłce iego w onym kuſzeniu ſwoim. RejPos 209, 230v; PaprPan P2.

Szereg: »ćwiczony a bezpieczny«: ále ná nowo zácżętych rzecżach onych/ ktore ſie iuż potroſze roznośiły o Pánu o tym/ máło ieſzcże práwie ćwicżonych á beſpiecżnych było. RejPos 285.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Certus, Pewny/ Bezpieczny, Wiádomy. Mącz 49d, 42a [2 r.], 73a.

Synonimy: 1. pewny, świebodny, wolny; 2. męski, mężny, niebojazny, nietroskliwy, pewny, spokojny, swobodny, śmiały, wolny; 3. ciekawy, niesromieźliwy, niewstydliwy, swowolny, śmiały; 4. gruntowny, mocny, pewny, trwały; 5. isty, pewny.

Cf BEZPRZEZPIECZNY, NIEBEZPIECZNY, PRZEZPIECZNY

BC