Wyraża różne silne uczucia: zachwytu, zdumienia, podziwu, przerażenia, bólu, gniewu; wzmacnia prośbę lub życzenie; podkreśla pytanie;
o Mącz, Modrz, Vulg; eheu, euhoe, heheu, hei, vae, vaeh Mącz, Cn; oh, oh, ohe, pro(h) Cn (3880):
O iákąby pocżeſność miał/ Ieśliby też cudnie śpiewał. BierEz K3,
S;
O wielkié dary ij przywileie dál pán bóg temu ſwiętemu OpecŻyw 12,
16,
17v,
20v,
[27],
29 (
43);
O wiele dobrégo na on cżas pán Iezus ſwiatu cżinił ForCnR A3;
PatKaz I 5,
9v,
17v;
ſyn boſky obrał ſobye o yeſzcze z wyecznoſcy dzyeuyczą marya bycz matką czlouyeczenſtwa yego PatKaz II 30v,
19v,
20v [2 r.],
21v,
22,
22v (
200);
opathrzmy dobrze czynycz nyetelko przed bogyem ale teſch przed ludzmy PatKaz III 148v,
92v,
99v,
116v;
TarDuch A5;
O nędzneż takich kochanie BierRozm 7;
LibMal 1544/79v,
1551/166;
O ſrogieſz to ſercze twoie RejJóz F3,
Hv;
O nedznas moia nadzieia RejKup f5,
f5,
g2,
n8,
aa7v;
o płaczeſz iá moiéi wielkiéi nędze/ że to czuię iſz mię bóg opuścił MurzHist I4;
Diar 101;
BielKom F;
GliczKsiąż M3v;
LubPs Lv,
M3,
P5v,
Q4v,
V3v (
8);
O nędzneſz náſze práwá RejWiz 102;
O płákáćby káżdemu kwitnącey młodośći RejWiz 190v,
5v,
27v [2 r.],
28v,
29v,
30v (
27);
LeszczRzecz A3v;
RejFig B2;
RejZwierz 2v;
BibRadz Gen 17/18,
18/15,
Ex 10/10,
1.Esdr 7/27,
Ps 89/53;
O doſyć ći dźiś miedzy Kśiędzmi Iudaſzow ieſth OrzRozm H2,
B;
BielKron 135,
323;
GrzegRóżn N4v;
O wyborna á znamienita okwitość Xiąk KwiatKsiąż H;
O. Atat data Hercle verba mihi sunt, O iścieć mie zdrádzono. Mącz 18d;
O indignum facinus, O niecnotliwy á nieſlachetny vczinek. Mącz 89a,
100d,
117a,
124b,
163c,
199b (
23);
O wielkaſz to pokuſá á wielki to ſtopień do odmiennośći myſli ſtátecżney vboſtwo á vdręcżenie. RejAp 21v,
8 [2 r.],
9 [2 r.],
11v [2 r.],
22v,
24 (
68);
HistRzym 62v,
81;
O ſzyrokiſz to ſtoł á hoyna wiecżerza tego Páná náſzego/ á tego miłoſierdzya iego RejPos 76,
2v [2 r.],
6v,
7,
10,
14 (
123);
GrzegŚm A3v;
o iákaż to ieſt w nędznych ludzyoch wádá/ A w zacnośći ich ſzpetna mogę rzec przyſádá HistLan E3v,
B3;
obacżywſzy ſie á vciekſzy ſie do rozumu/ o wnet mądry cżłowiek wizytko w ſobie ſnádnie pohámowáć może. RejZwierc 77v,
5v,
10,
13,
23,
33v (
49);
WujJud 4,
36v,
249v;
RejPosRozpr cv;
BiałKaz I4v;
CzechRozm 254v;
ModrzBaz 106v;
SkarJedn 66;
KochPs 93;
SkarŻyw 27,
63,
79,
81,
89 (
44);
O widzę ćię widzę. MWilkHist B4v,
B4,
B4v,
H2;
o łotrći to iákiś był WerGośc 219;
WerKaz 301;
O ſzcżęſliwy ktory ma zbrácenie z mądrośćią. WisznTr 23,
18;
KochPieś 2;
O nieſczęśliwé czáſy/ nie ták przed tym było/ Sámá cnotá płáćiłá/ aż y wſpómniéć miło. PudłFr 74,
67;
ArtKanc B6,
C,
E8v,
E9v,
K4v (
8);
ZawJeft 42;
ActReg 84,
143,
174;
Phil D;
GórnTroas 53,
64;
O mizerna kondiciia náſzá! y prózné nádźieie náſzé. OrzJan 97,
102;
WyprPl A3v;
O Niechże nam błogoſłáwi wſzechmocny Pan Bog/ Oćiec + Syn + y Duch święty + Amen. LatHar 105;
O kiedyż wżdy przyidźie koniec wſzytkich prac y fráſunkow? LatHar 602,
52,
68,
390,
444,
603,
737. 747;
O ćiężka to nieść krzyż. WysKaz 26;
SiebRozmyśl I,
K4v,
L [2 r.],
L2v;
O iáki to czás w on wiek złoty bywał Gdy kázdy chlebá zá cnotą nábywáł. KlonKr A4v;
KmitaSpit C,
C4;
PowodPr 27;
O/ co ſię tego łupieſtwá názbieráło miedzy ludźmi SkarKaz 351b,
3b,
6b,
206b,
209a,
316a (
11);
O Nędzny żywot ludzki/ troſkámi ſplećiony/ Chorobámi/ vćiſki/ zewſząd otoczony. GosłCast 23,
41,
71;
SkarKazSej 665b,
672a,
701a;
PudłDydo Bv,
B5;
Nieſtáłe dobrá/ o ſtokroć ſzczęśliwy/ Ktory tych cieniow wczás zna kſztałt prawdźiwy. SzarzRyt Av,
B,
C3,
D3;
[Maćie záwſze pámiętáć ná te páńſkie ſłowá/ Więtſza rzecż ieſt dáć/ niż bráć (o złotaſz to mowá). ProtJałm 6v (Linde)].
Użycia dwukrotne (44), trzykrotne (3): OpecŻyw 134; O zayſte gdzye duſza czyſta y ſercze (popr.) pokornye (—) O tam czyalo yeſt przenayczyſthſche PatKaz II 48; o ta myla panna nablyſſza byla boga o yeſcze przeth wſzemy vyeky PatKaz II 67v, 32; O błogosławieniſzto/ o ſzczęſliwiſzto ſą/ ktorzy zwybranych ſą MurzHist F4; SarnUzn H3v; RejAp 98, 102v; O nędzneſz tho roſkoſzy náſze/ o nędzneſz to bogáctwá náſze RejPos 82v, 16v, 33, [36]v, 40v, 82 (26); RejZwierc 90v; ModrzBaz 65; SkarŻyw 92. 208, 384; O PROZNE TROSKI LVDZKIE. O NADZIEIE PLONE. KochPam 88; PaprUp C3; OrzJan 28, 44; WujNT 396; SkarKaz 243 b; SkorWinsz A3; O moc/ o roſkoſz/ o ſkárby/ pilnośći/ Choćby nic dármo były / przedſie ſzkodzą SzarzRyt Av.
Połączenia z innymi wykrzyknikami oraz z różnymi częściami mowy pełniącymi funkcje wykrzykników: »o bieda(ż), biada(ż)« (8:2): O bieda mnie nędzné OpecŻyw 110v, 113; KrowObr 16, 121; O biedaſz nam męſkiemu rodzáiowi/ żeſmy iuż przyſzli ná niewieśći ſąd BielKron 318v; Atat, Formidantis, O biedaſz mnie boyęc ſie. Mącz 18d, 224b, 256a; RejPos 309v; O biádá ślepoćie náſzey WysKaz 13.
»o by« (30): OpecŻyw 14; O by ludzie rozmyſiali [...] nigdyby ſobie przeciwni niebyli. BielŻyw 170; Oby to było wiádomo cżłowieku nędznemu [Si cognitum esset homini misero] co ſie ſnim ma dziać na potym HistAl F5; LubPs gg5; RejWiz 141; Leop Ios 1/1, Is 48/18; RejFig Eev; BibRadz Is 48/18, Ioann 4/10; O by táki kupiec był/ łácno by Rzym kupił. BielKron 130; Mącz 256a [2 r]; RejAp 92v, 156; RejZwierc 56v, 83, [193], 260v; BudBib Is 63/19; BiałKaz L3; SkarJedn 295; SkarŻyw 127, 501; O by tę ſpráwiedliwość ludźie miłowáli/ Y długoby ná świećie y ſzcżeśliwie trwáli. KołakCath C4v; GosłCast 57; SkarKaz 551a, 579b; O byśćie tákie ſerce ku oyczyznie mieli SkarKazSej 668a, 661a.
»o gdyż, gdy(ć)by« (9:8): O gdyſzczy doktorouye (popr.) ſzwyączy (—) uyznauayą ſyą bycz nyedoſtateczny ku uypyſanyu otwym począczyu/ a tedy ya muſchą mylczecz glupy PatKaz II 19v, 29, 46v, 53v, 71, 72v (9); O gdyby káżdy weźrzał z nas we wnątrz do ſiebie RejWiz 53; BiałKat 271; BudBib Gen 17/18; CzechRozm 35v; SkarJedn 110, 401; ArtKanc D8v; PudłDydo B2v.
»o gdzie(ż) (by)« (4): O gdźieſzby to mnie Bóg dał MurzHist O4v, H4v; RejZwierz 140; O gdzie dziś tácy ludzie SkarŻyw 115.
»o gorze(ż)« (2): O gorzeż mnie ſmutné matce OpecŻyw 147v [idem] 28v.
»o hej, hej« (2): O hey hey Fránćiſzek Diyabelſką moc ſkáził. KrowObr 144v marg [idem] Ttv.
»o jak(o) (ż)« (214): BierEz S4; OpecŻyw 9v, 11v [2 r.], 35, 39, 46v (15); PatKaz II 31, 60, 62 [2 r.], 63, 71; WróbŻołt 31/10, k. Z4v, 118/97, 104, 140; RejPs 106, 175v, 200; RejJóz B6; SeklKat L; MurzHist Hv, H4v; O yákoż to ſwyát łamány y nyeobácżny. GliczKsiąż M7v; LubPs E2v, N, R, T, V v, X4v, ddv; SeklPieś 32; KrowObr 88v, 98v, 119v; RejWiz 22; O iáko przykra ieſt bárzo mądrość ludziom nieucżonym [Quam aspera est nimium sapientia indoctis hominibus]/ á niewytrwa w niey głupi. Leop Eccli 6/21, A3v, Sap 4/1, 12/1, Eccli 42/23, Rom 10/15; O iákoż ſą mocne ſłowá prawdźiwe [Quam roborata sunt eloquia recta]? BibRadz Iob 6/25, 1.Reg 26/10, Thren 4/1; O iáko nędzna w ten cżás byłá Rzecż poſpolita á vtrapiona w Polſzcże przez wnętrzne walki BielKron 361, 70, 310v, 315; O iákoby to zaczny mąſz był/ gdy by ſie był w mnieyſzym ſcżęſciu narodził. KwiatKsiąż Fv; Mącz 34d, 72d, 125b, 247b, 313c (9); SarnUzn F5, H5v; HistRzym 129v; O iákoż dziś tych Nykodemow wiele ná ſwiecie RejPos 152, 13, 19, 19v, [36]v, 63 (17); RejZwierc 93v; RejPosRozpr c3v; BudBib Iob 6/25, Cant 4/10, Eccli 3/17 [18], 20/4, 18; O iáko wielka licżbá ieſt onych/ ktore nieuhámowána do otrzymánia vrzędow chęć/ y ſpor o doſtoieńſtwá nędznie trapi ModrzBaz 39v, 12, 17v, 22v, [38]v, 45v (15); SkarJedn 3, 59, 90, 147, 293 [3 r.] (11); SkarŻyw 26, 31, 91, 92, 97 (39); CzechEp 171; WerGośc 222; ZawJeft 22; O iákobym cie teraz ſkarał/ gdybym ſie nie rozgniewał. Phil I, K3; O iáko/ ludzkie nádźieie/ odmienne GrabowSet T4v, M3v, Q2 [2 r.], S4, V v; LatHar 49, 53, 88, 103, 144 (16); O iák to cżłowiek tyśiąc kroc ſzcżęśliwy/ Ktory wiek ſwoy pierzchliwy/ Ták obmyśla/ że zdrowy Będąc rzec może: vmrzećie [lege: vmrzećiem] gotowy. RybGęśli Dv; WujNT 396; O iákoż wielki ieſt ten ktory nálazł mądrość y vmieiętność/ ále niemáſz nád boiącego ſię Páná Bogá. WysKaz 4; O iákoż to rożna náuká od poſtępkow świátá tego WysKaz 4. 13, 25, 45; SiebRozmyśl L2; PowodPr 19; SkarKaz 209a, 314b, 382b, 383b, 386b (8); GosłCast 24; SkarKazSej 671b, 672a, 673a, 693a, b, 701a, 706a.
»o nie, nie« (1): Minime gentium, O nie nie. Mącz 222d.
»o nie?« (1); Coż cżynić mamy. Roſpacáć [!]/ O nie? Cżemu nieroſpacżáć? BiałKaz B2.
»o (ach) niestety(ż), o niestotyż, o niestocie« (15:3:3): O nieſtocie mnie nędzné vbogié/ iuż iá nie vzrzę więcey pociechy mé. OpecŻyw 148, 32; KrowObr 146v; Euhoe, Interiectio dolentis aut exclamantis, O nieſtetyſz. Mącz 109b, 100d [2 r.], 118d, 154a, 256a [2 r.], 338a (10); O ách nieſtotyſz y namći ty gárnce mięſá ſmákuią tego mizernego Egiptu omylnego ſwiátá tego. RejAp 28; RejPos 197v, 209; BielSpr 46v; SkarŻyw 263; Phil O; O nieſtétyſz mnie/ toć ſchnę GórnTroas 37; LatHar 137.
»o prze Boga« (1): o prże Bogá ćię proſzę GórnRozm K2.
»o rata« (1): O rátá moy miły Pánie/ boć iuż bárzo zle o mnie. RejPos 245.
»o wara, wara« (1); Byś nie wźiął bartą po głowie. O wárá wárá. MWilkHist B4.
»o wierę« (9); O wierę wydze niebogo Niemaż ſię vcziecz do kogo. RejKup d5, i6v; o wierę bych ią krolem zoſtał/ Nie byłáby żadna rzecż ocżbych ſie zátroſkał. RejWiz 70v; Mącz 148c; RejPos 325v; O iuż wierę też cżás ſobie odpocżynąć. RejZwierc 158v, 83v, 155v, 191.
»o zaiste« (26): o zayſte tą panna zwyecznoſczy laſk boſkych yeſt napelnyona PatKaz II 28v, 27, 27v, 28v, 31v, 37 (24); Te záśię głowy trupie cżego nas vcżą? O záiſte wielkiej náuki. WysKaz 45, 30.
»o zaprawdę« (17): O zapráwdę dziw niemały/ ijże w ten cżas kryſtuſa krolem ij panem łotr wyznál na krzyżu OpecŻyw 144v; o zaprawdą byla ta myła panna oduyekow w kochanyu boſkyem PatKaz II 67v, 67v, 69, 73v; O záprawdę ſam Pan Bog moy duſſę mą wybáwi LubPs N2, G, Z4; RejPos 80, 314; BiałKat 176; RejPosWstaw [413]v; WerGośc 247; LatHar 94, 271; WysKaz 7; SiebRozmyśl R4v.
Frazy: »o chwała Bogu« (
1):
O exultantis, Terent. o factum bene, O chwáłá bogu/ dobrze ták/ dobrze ſie ſtáło. Mącz 256a.
»o dajże to Boże« (1): Utinam tibi videam commitigari sandalio caput O dayże to Boże/ ábyć pánttoflą głowę zmiękczono. Mącz 37b.
»o dałby to (Pan) Bog (wieczny)« (2): O dałby to Pan Bog/ by y ſam X.A. ſlowá ſwoie vważáć vmiał NiemObr 143; GórnTroas 61.
a.
W połączeniu z wołaczem (2606):
α.
Wykrzyknik bezpośrednio poprzedza wołacz (2505):
BierRaj 17v,
18v,
19 [2 r.],
19v [2 r.],
20 (
9);
PowUrb +v,
+2 [2 r.],
+3v;
BierEz A2,
G3,
Kv,
K3,
S2,
S4;
S cżegoż ſie weſelicie o ludzie bogacij/ tzo legácie w roſkoſſné lóżnicy? OpecŻyw 16,
l,
6,
7v,
l0v,
14v (
210);
OpecŻywPrzedm C3v;
O milá fortuno ty nam mnogo dobrego cżyniſz ForCnR E3v;
PatKaz I 7,
10v,
18;
O wſzechmocznoſzczy boſka raczy ſyą yuſch ſmylouacz nad ſwem ſthworzenyem PatKaz II 33v,
19,
20,
20v,
22,
27 (
23);
O boze uyelky yako dzywna mądroſzcz thwa PatKaz III 106v,
91,
92 [2 r.],
103v,
107 [2 r.] (
12);
O Iezu Nazarańſki obeyzrzy ſmutki moie Kthore mnie ogarnęły TarDuch D,
D3,
D5v,
E3 [4 r.],
E3v [7 r.],
E4;
FalZioł V lv;
o przyiaciele żądny zwas nie ieſt mi przyiacielem BielŻyw 89,
134,
154,
155,
159,
164 [2 r.];
Confiteantur domino miſericordiae eius; [...] Chwalćie pana boga o wy miłoſierne vcżinki iego WróbŻołt 106/8,
4/3,
34/10,
67/11,
14,
70/19,
aa4 (
18);
RejPs 68v;
RejJóz B4,
B5v;
RejRozm 394;
RejKup f5,
G,
P;
HistAl A7v,
Bv,
C4v,
D2,
D4 (
13);
MurzHist I4v,
K4v,
R4v;
MurzNT Matth 6/30,
17/16,
Luc 12/28,
24/25;
BielKom D,
D6,
E4,
F7,
G5;
o Mácyeyu yákoż ſie maſz GliczKsiąż H7v,
B8v,
C3;
LubPs A3v,
A4v,
B4,
C2v,
D2 (
99);
Iákoſz długo o Boże będzie bluznił nieprzyiaćiel imię thwoie? KrowObr 70,
6v,
11v,
25v,
30v,
32 (
88);
O nędzny náſz żywocie/ márna báńko śklána RejWiz 83v,
20v,
21v,
27v [2 r.],
34v,
35v (
33);
Leop A3v,
Iudic 5/14,
2.Reg 15/27,
2.Par 20/17,3.Esdr 6/3 (
21);
OrzList ev,
h3;
KochZuz A3v;
RejFig Bb4v;
RejZwierz A5,
2v,
3,
41v [2 r.],
46v (
11);
Proſzę o Pánie [Quaeso Domine]/ niech wyſłucha vcho twoie modlitwę ſługi twoiego BibRadz 2.Edsr 1/11,
Gen 16/8,
24/12,
42,
27/34,
38 (
103);
OrzRozm A4,
B3v [2 r.],
B4v,
Ev,
M2v;
Mącz 37d,
83d,
118d,
126a,
203a (
11);
BielKron 12v,
18v,
41,
44,
45v (
22);
GrzegRóżn Nv,
N3,
N4v,
O2;
KochZg A2;
Sturczyć ſye nam ledá kiedy/ o Pánowie Polſcy y Litewſcy/ [...] ieſliże ſye nie obaczyćie. OrzQuin Kv,
D2,
D2v,
K,
K3,
K3v [2 r.] (
19);
Prot D4v;
Ná pocżątku ſtworzyłeś ziemię o Boże Iehowá SarnUzn C5v,
E4,
F5,
G4,
G4v,
H4;
LeovPrzep b4,
B4;
RejAp AA3,
AA6,
11,
11v,
14 (
38);
GórnDworz T3;
HistRzym 4v,
7v,
11v,
17,
19v [3 r.] (
41);
O nędzney á máłey wiáry ludzie/ cżemu ſie lękacie? RejPos 51,
20,
20v,
22v,
29,
54v (
196);
BiałKat 128v,
228v;
O wy nedzne pieniądze tośćie w lichey cenie BielSat B4v;
HistLan BB,
F4;
KuczbKat 90;
O nieſzcżęſne obżárſtwo toż śiłá przewodziſz/ Zdrowiu/ ſzcżęſciu y ſławie ták káżdemu ſzkodziſz. RejZwierc 252,
43,
50,
63v,
67,
192v (
17);
KochMon 33;
O miła zgodo/ co obycżáiow vgody ſzukaſz. WujJud 217,
A5,
45,
58v,
97,
148 (
12);
RejPosWstaw 22v;
BudBib Deut 33/23,
29,
1.Par 16/28,
2.Par 6/19,
10/16 (
17);
Strum M;
BiałKaz A4,
Bv,
D4,
H2v,
M2,
M2v;
BudNT Matth 17/17 [16],
Act 18/14;
StryjWjaz C4;
CzechRozm 5,
38,
146v,
194v;
PaprPan A2;
Ale to wam więcey przyſtoi o náſze miłe nogi [o nostri pedes]/ ábyśćie wy przeſtawſzy na wáſzem vrzędźie chodzenia/ zoſtáwiły ocżom [...] tę pracą/ że one ſáme widzą ModrzBaz 45v,
21,
21v,
25,
29,
31 (
23);
SkarJedn 27,
66,
85;
KochDryas A2 [3 r.],
A2v;
O biáloſkrzydła/ morſka pláwácżko KochOdpr C3v,
B,
Bv,
B3,
B4v,
C (
11);
Calag 254b;
KochPs 6,
10 [3 r.],
17 [2 r.],
20,
21 (
78);
SkarŻyw 4,
21,
26,
76,
79 (
43);
KochTr 7,
15,
17,
21;
O Dio/ coż mi śię dźieie Serce mi iákoś truchleie. MWilkHist C4v,
Ev,
E2,
F4,
G4v,
I (
8);
StryjKron 159,
160 [3 r.];
CzechEp 77,
112;
KochJez A2,
A3v,
B,
B2v,
B4 [2 r.],
B4v;
NiemObr 138;
KochEpit A2,
A3,
A4;
KochFr 33,
42,
76,
95 [2 r.],
96 (
11);
KlonŻal B2,
B2v,
C4v,
D4,
D4v;
KochBr 151,
152;
KochMuza 26,
28;
KochPhaen 4;
O nędzni ludźie ſzaleni/ Przécz was rozum nie odmieni? KochMRot Bv,
B2;
WerGośc 219,
248;
O me wielkie poćiechy/ żem rozłącżon z wámi WisznTr 15,
16,
18 [3 r.],
20,
21,
22 [2 r.] (
10);
BielSen 14;
BielSjem 11,
12;
KochPam 84,
88;
Powiedz Słowienſki rym/ o wieloſtrona Lutni złocona KochPieś 53,
15,
53 [2 r.];
ArtKanc A4v,
A5v,
A11,
A15,
A15v (
50);
BielRozm 7,
15;
KmitaPsal A2,
A2v,
A3v [2 r.],
A4 [2 r.];
KochProp 7;
KochPropKKoch 4;
PaprUp E;
ZawJeft 7,
11 [2 r.],
14,
19,
42 (
8);
ActReg 100;
GrochKal 10,
11,
15,
23 [2 r.],
24 (
10);
Phil M3,
Q;
GórnTroas 11,
14,
34,
35 [3 r.],
37 (
19);
GrabowSet A4v,
B3v,
D3,
D3v,
F (
67);
KochFrag 26,
28,
40,
41,
43,
51;
OrzJan 96,
97 [2 r.],
99,
101,
104;
OstrEpit Av,
A2;
O Boże/ [...] ná Hárfie dźieśięćioſtrunney chwalić ćię będę. LatHar ktv,
8 [2 r.],
11,
13,
17,
19 (
333);
O Błędna Fortuno toć náder przewodźiſz/ [...] Łotry w cżeść wynoſiſz/ á cnotliwym ſzkodźiſz RybGęśli Bv,
D2,
D2v,
D4;
WujNT Matth 6/30,
15/28,
17/17,
s. 89,
Mar 9/19 (
25);
O piekielna hárdośći dokądżeś záſzłá? WysKaz 30,
2,
10 [2 r.],
11,
25,
36 (
9);
SiebRozmyśl B2,
B2v,
B3 [2 r.],
B3v,
B4 (
64);
WitosłLut A6v;
KlonKr C3,
E4;
O świećie gdźież iuż pokoy złoty. KmitaSpit A3,
A2 [2 r.],
B3,
C3,
C5v;
o ślepoto polſka PowodPr 25,
kt,
25,
48,
51,
53;
O niebo iákoś ſzerokie SkarKaz 245a,
6b,
8a,
43a,
45b,
84b (
45);
tobie iáko imię ô młodźieńcze. CiekPotr 71,
39,
46,
50,
55,
60,
82;
CiekPotr Herb )?( 3v;
CzahTr C2v,
H4;
GosłCast 10,
24,
26 [2 r.],
27,
28 [2 r.] (
28);
O ſzcżęſliwa godzino/ pożądána zdawná PaxLiz E3,
C3v,
D2;
Gdy ſkarb poſpolity piáſtuią/ o Boże iáko ręce ſwoie máżą. SkarKazSej 705a,
659a,
661a,
662b,
666b,
668a (
27);
KlonFlis D4v,
H3;
SkorWinsz A2v,
A3;
SapEpit A2v,
A3,
[B2]v,
B3,
B4;
KlonWor 28,
64;
PudłDydo B [2 r.],
B5v,
B6;
CIebie/ wſzego ſtworzenia/ o obrońco wieczny Wzywam wątły/ vbogi/ y nigdzie beſpieczny SzarzRyt B2,
Av,
A2,
A4,
B,
Bv (
11).
Użycia wielokrotne: dwukrotne (113), trzykrotne (25), czterokrotne (1), pięciokrotne (2): March1 Wiet Av; OpecŻyw 3v, 6, 6v, 18, 19 (16); PatKaz I 18; PatKaz II 29v; O ſynouye adamouy O ſynouye eue O zatraczeny grzeſzny podnyeſzczye uaſſe duſſe PatKaz III 106v, 107; LubPs F; KrowObr 96v, 149, 164v, 167, 175v, 219; O bezecne łákomſtwo/ o márna zazdrości/ Coż to dwoie przynośi ná ſwiát dziwnych złości. RejWiz 174v, 11, 50v, 65, 65v, 83 (16); Leop Zach 11 /17; RejZwierz 109v, 128; BibRadz 1.Reg 1/11; O święta Polſko náſzá/ o wielebna wolnośći gardł y ſtátkow náſzych. OrzRozm L3v; GrzegRóżn O, Ov; RejAp 38v; HistRzym 15; RejPos 144, 173v, 175, 175v, 192v (19); RejZwierc 191, 246v, 258v; WujJud 71v; BudBib Iudith 9/13; CzechRozm 44; ModrzBaz 50v; O pánie/ o boże náſz/ ty chćiéy o nas rádźić KochPs 163, 6, 27, 58, 140; O dziewictwo ſkárbie nieprzebrány: o dziewictwo/ więńcu nigdy nie zwiędły: o dziewictwo kośćiele Boży y mięſzkánie Duchá S. o dziewictwo droga perło/ poſpolitym nięznáioma [!]/ y ktorey niewiele ich náyduie: o wſtrzymiwáłośći/ przyiaćiołko Boża od świętych wychwalona. SkarŻyw 393, 245; KochTr 4, 5, 15; O moię miłe nabożeńſtwo: o ratitionabile obſequium: o prawdo nieprawdźiwa co wizytko dobre nicuieſz etc. CzechEp 84, 248; ô głupié/ ô myśli ſzaloné. KochFr 106, 105; KochMuza 26; WisznTr 31; ArtKanc D4v, I7v, R18–R18v; PaprUp D; ZawJeft 44; GórnTroas 52, 53, 68; O ſłodki Iezu/ wybaẃ mnie z mey trwogi/ O Iezu/ ſtrożem bądź/ duſzy vbogi. Pomoż/ o Iezu/ wniść w śrzod twych wybránych/ O zbáwicielu [...] Przyimi łzy GrabowSet P; O Boże/ Boże/ o Boże moy wiecżny/ Obácż/ proſzę ćię/ vćiſk moy ſerdecżny GrabowSet S3v, H4, K2, P, Pv, P3 (12); KochFrag 52; OrzJan 52-53; LatHar 24, 25 [2 r.], 83, 99, 149 (13); KołakCath B3‒B3v; RybGęśli Dv; WysKaz 2; SkarKaz 457b, 489b; O moy oycze, o oycze, witay zdrów Z tey drogi. CiekPotr 90, 82; GosłCast 12; O wielmożni Pánowie/ o źiemſcy bogowie/ mieyćie wſpániáłe y ſzerokie ſerce ná dobre bráćiey ſwoiey/ y narodow ſwoich SkarKazSej 670a; KlonWor 29.
Użycia z dwukrotnym, niekiedy z trzykrotnym wołaczem [konstrukcje typu: o + wołacz + wołacz (20), wołacz + o + wołacz (7), o + wołacz + wołacz + wołacz (2), o + wołacz + wołacz + o + wołacz (1), o + wołacz + o + wołacz (1)] (33): OpecŻyw 77; Smieieſz śię zapamiętały o barzo zápamiętały MurzHist Q4; KrowObr 37, 149 [2 r]; BibRadz Gen 15/2, 8, Ps 69/7, 2.Mach 1/24, Luc 13/34; BudBib Is 29/1, Iudith 9/3; BiałKaz C3v; KochPs 30; MEżu móy/ o móy mężu/ śmierć nielutosćiwa Mnie ſmutną ztobą dźieli KochFr 123, 125; GrabowSet F2v, Kv, N2, N2v, S3v [2 r. ]; O Alberte Alberte/ tóżeś bárzo głupi WyprPl B3; O Iezu/ Iezu/ Iezu/ rácżże być miłośćiw mnie grzeſznemu. LatHar 148, 24 25, 29, 51, 148; CiekPotr 90 [2 r.]; O niewiáſto/ niewiáſto/ [...] Piérwſzéy śmierci przyczyno GosłCast 15, 48.
Połączenia z innym wykrzyknikiem oraz z wołaczem: »ach (ach) o« (3): Ach o moy námileyſſy ſynu/ [...] kto mi to może datz ijżbych za ćię vmarla OpecŻyw 111; Ah, áh, o Dobrochowſki, áh o Dobrochowſki CiekPotr 82.
»o (wszechmogący) (Panie) Boże« (11): GrzegRóżn F4; Mącz 83d, 323a; SkarŻyw 75; O Boże/ co tu tákich ieſt/ coby ie ze ſkały w ogień proſto zrzucáć trżebá. GórnRozm G3v; GórnTroas 36, 61, 63; CiekPotr 12, 39, 81.
Fraza: »o czasy, o obyczaje« [przekład łacińskiego: o tempora, o mores] (1): Przed náſzym wiekiem/ kiedy był iáki śláchecki ziazd/ tedy [...] ćiáłá ſwe ćwicżyli/ [...] Teraz ſklenicámi fie potykáią/ iákoby ieden drugiego przemogł y powálił. O cżáſy/ o obycżáie. PowodPr 73.
β.
Wykrzyknik jest oddzielony od wołacza zdaniem lub częścią zdania (98):
BierRaj 17v;
O iako ſlodnie w vſciech moijch mily panie ſlowo twoie. OpecŻyw 168v,
20,
23 [2 r.],
30,
134,
[162];
O yakoſz chwalebne twoye począczye myla panno PatKaz II 20;
O yako czudnaſz namylſza moya zroſtem twym przyrownana palmye PatKaz III 118v,
92;
WróbŻołt 91/6,
103/24;
RejPs 152v;
RejJóz N4;
LubPs C,
D2,
H2v,
L,
Lv,
S6v (
13);
KrowObr 32,
81,
161: LeszczRzecz A5v;
BielKron 42v,
458v;
RejAp 21v,
28v,
31v,
33v,
43v,
45v,
88;
RejPos 55,
67,
79v,
113,
120v (
13);
O pomnicie ſie zli ludzie co cżynicie RejZwierc 86,
92v,
100,
174v;
CzechRozm 225v;
ModrzBaz 144;
SkarŻyw 173,
583;
MWilkHist L;
StryjKron 532;
O nędzna twoiá mocy/ nikcżemny Szátánie ReszPrz 6;
ArtKanc B20,
K7v,
N16v;
GrabowSet Y2;
LatHar 53,
98,
271,
447,
600,
601;
SiebRozmyśl F4,
G,
H4v;
PowodPr 4;
GosłCast 52,
56;
ZbylPrzyg A4v;
SzarzRyt D4.
Użycie dwukrotne (3): O iáko ſą iáſne/ o iáko ſą ſpráwiedliwe drogi y poſtępki twoie náſz miły pánie. RejAp 29, 22; RejPos 337v.
Frazy: »o nie daj Boże« (
1):
O nie day tego Boże/ by krew brata mego Miała mnię gdy pokropić/ y tak wiele złego RejJóz A7v.
»o uchowaj Boże« (1): O uchoway Bo że/ ábiś go tákim ſynem wierzyć y wyznawáć miáł. BiałKaz G4.
»o witaj(że)« (8): RejJóz P7v; O Witayże witay/ ma miła ſtárośći BielKom B; RejZwierc 31; CzechRozm 40v; MWilkHist G2v, I; O witay przyiacielu y moy rowienniku. CiekPotr 5, 81.
γ. Wołacz poprzedza zdanie rozpoczynające się wykrzyknikiem (3): Wſzytkaſz czudna przyaczyolko moya o yako czudna yeſteſz PatKaz III 128; Pánie Pánie náſz/ o iáko ieſt dźiwne imię twoie po wſzyſtkim świećie. LatHar 53, 86.
b.
W połączeniu z mianownikiem rzeczownika w funkcji wołacza (13):
α. Wykrzyknik bezpośrednio poprzedza mianownik (11): O ſędźia nienágániony/ Ty ſam rácz ná wſzytki ſtrony Ziemie ſądźić práwem ſwoim KochPs 124, 68; O Stároſtá ná Muſzynie Ty ſię znaſz dobrze ná winie KochFr 126; KochPam 85, 86; KochPieś 39; KmitaPsal A3; GrabowSet Q2, Q3v; LatHar 37, 47.
β. Wykrzyknik jest oddzielony od mianownika zdaniem lub częścią zdania (2): OpecŻyw 185; O zlutuyże ſie W. K. zacność á vlecż to chore ćiáło/ ktorego ſam głową racżyſz być LeszczRzecz A5v.
c.
W połączeniu z mało przyswojonymi imionami własnymi (V a. N w funkcji wołacza) (54):
OpecŻyw 190;
PatKaz I 1v;
BielŻyw 4;
Miey nadzieie o Iſrael w panie bodze [Speret Israel in Domino] WróbŻołt 130/3;
O miły Alexander przecż od ſwych Mácedonow precż odchodziſz? HistAl N3v;
LubPs hh,
hh4;
KrowObr 173,
176 [2 r.],
176v [3 r.],
217v [2 r.];
BibRadz 2.Reg 20/1,
Ez 38/16,
39/1,
Dan 4/6,
Os 11/8 [2 r.];
OrzRozm N4,
P2;
O Báláách y Mádiánitowie/ muſzę to nád wolą Bożą vcżynić BielKron 43,
89,
126v;
O miły Alcion nic mi cie nie żal żeś vmárł RejZwierc 153v,
149;
BudNT Ii6;
O Tales iużći powiem o tey cney oſobie PaprPan D2;
KochFr 54;
O głupi Midá/ widźiſz/ że nietylko vſzy/ Ale y rozum ośli nośiſz przy ſwéy duſzy. KochDz 107,
108;
A ty o Vránia/ życz mi łáſki ſwoiéy KochPhaen 1;
GórnTroas 23;
O Márya [...] pokaż miłoſierdźie nádemną LatHar 72,
228,
471,
486 [2 r.],
504 [6 r.],
505 [6 r.];
Zyy nam o Symonides GosłCast 10.
Użycie dwukrotne (1): O Márya rządz wſzyſthkim Swiátem. O Márya rátuy nas KrowObr 176.
Użycia z dwukrotnym i trzykrotnym mianownikiem w funkcji wołacza tego samego imienia własnego (2): GliczKsiąż F2; Potym kazał Cyrus ſpalić Krezá. A gdy ná drwiech leżał/ wołał: o Solon Solon. BielKron 112.
α. Wykrzyknik jest oddzielony od rzeczownika zdaniem (1): O kámień łatwiey Márya Iuż odwálony/ widzę ia. MWilkHist G4v.
d. Ze zdaniem przydawkowym w funkcji wołacza wprowadzonym przez zaimek względny „który” (5): O Który świátem władaſz/ y króluieſz wiecznie/ Powſtáń pánie KochPs 96, 20, 31; ô który z ſuchéy ſkáły zdroie Nieſłycháné pobudzaſz/ okaż dáry ſwoie. KochFr 125; GrochKal 11.
e. Z 2 sg imp (z elipsą wołacza) (5): OpecŻyw 23; On ſie rzkomo porwawſzy/ o ſtoy ſpádnieſz z gory/ Ale pocżkay iże cie dowiodę do dury. RejFig A5v; RejAp 87v; o to iuż tákiego [przyjaciela] choway zá ſkarb RejZwierc 90, 92v.
f. Użycia dwukrotne w konstrukcji typu: o + zdanie, o + wołacz (3): O gdzieżes iuż o duſſo rozumná bożym obrazem okráſſoná OpecŻyw 134v; O blogoſlauyony symeonye o naſcząſznyeyſze twoye bylo zaſzlepyenye ktore dalo ſzwyatu oſzwyeczenye PatKaz II 61–61v; SiebRozmyśl E.
g. Użycia wielokrotne w konstrukcjach typu: o + wołacz, o + mianownik w funkcji wołacza (3); o + wołacz, o + wołacz, o + mianownik w funkcji wołacza (2): O nędzna mizeryo/ o pycho nádęta/ O bezecna ſwawola/ á zła myſl przeklęta. RejWiz 169; O Abrámie miłoſniku Boży/ o Izaák od Bogá vmiłowány/ modlćie ſie zá nas do Bogá. BielKron 457; O miła Antichryſtowſka Teologia/ o miłe wymowy Boże/ toć ták maćie być mowione: o niezbedna logiko/ o rozumie/ o Filozofia/ cżegożeśćie nábroiły. CzechEp 183; SkarKazSej 681a.
h. Użycia wielokrotne w konstrukcjach typu: o + wołacz [...] o + 2 sg imp [w tym: o + wołacz [...]+ trzykrotne o + 2 sg imp (1)] (14): O Naświętſza dźiewico/ błogoſłáwiona porodźićielko páná náſzégo Iezuſá Kryſtuſá/ przypominam twéy naświętſzéy miłośći ono twoie wielkié weſele/ [...] O ráczyſz ſię do iego naświętſzéy miłośći przyczynić zá mną SiebRozmyśl G2v; Wtore weſele twoie było o naświętſza dźiewico błogoſłáwiona/ kiedyć Aniół Gábriel zwiáſtował [...] O ráczyſz ſię do ſyná ſwégo námilſzégo przyczynić zá mną SiebRozmyśl G3–G3v, G3v–G4, G4v, H–Hv, Iv–I2, I2–I2v (14).
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}