[zaloguj się]
[pdf]

OBCIĄŻAĆ (62) vb impf

o oraz a jasne.

W inf: obciążać (4), obciężać (4); obciążać BibRadz, LeovPrzep; obciężać LibLeg, KromRozm II, CzechEp; obciążać : obciężać SarnStat (2:1); w pozostałych formach: obciąż- (54), obcięż- (1); obciąż- : obcięż- Mącz (4:1).
Fleksja
inf obciążać, obciężać
indicativus
praes
sg pl
1 obciążåm, obciążum
2 obciążåsz obciążåcie
3 obciążå obciążają
praet
sg pl
1 m -em obciążåł m pers
3 m obciążåł m pers obciążali
imperativus
sg pl
1 obciążåjmy
2 obciążåj obciążåjcie
conditionalis
sg pl
3 m by obciążåł m pers by obciążali
n by obciążało subst
impersonalis
con by obciążåno
participia
part praes act obciążając
inne formy
fut pl 2 - obciężać będziecie; fut pl 3 - obciążać będą

inf obciążać (3), obciężać (3). ◊ praes 1 sg obciążåm (10), obciążum (1); -åm : -um Mącz (3:1). ◊ 2 sg obciążåsz (1). ◊ 3 sg obciążå (10). ◊ 2 pl obciążåcie (1). ◊ 3 pl obciążają (10). ◊ praet 1 sg m -em obciążåł (1). ◊ 3 sg m obciążåł (5). ◊ 3 pl m pers obciążali (2). ◊ fut 2 pl obciężać będziecie (1). ◊ 3 pl obciążać będą (1). ◊ imp 2 sg obciążåj (3). ◊ 1 pl obciążåjmy (1). ◊ [2 pl obciążåjcie.] ◊ con 3 sg m by obciążåł (1). n by obciążało (1). ◊ 3 pl m pers by obciążali (3). ◊ impers con by obciążåno (1). ◊ part praes act obciążając (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. s.v. obciążyć.

1. Wkładać ciężar, przygniatać; obarczać ciężarem;'czynić ciężkim; gravare, onerare Mącz, Calep, Vulg, Cn; aggravare Calep, Cn; degravare, ingravare Calep (40): Praegravo, Bárzo obciężam. Mącz 149d, 264a; Onero – Obcziazam. Calep 730b, 43b, 165b, 298a, 464b, 536b, [834]a.

obciążać czym (2): Gravo, Obciążam/ okłádam burdami. Mącz 149c. Cf obciążać co [żywotne] czym.

obciążać co [żywotne] czym (1): Koniá też nie obćiążay zbroią áni ſzáty BielSjem 31.

Przen [kogo, co; w tym: czym (13)] (16): ná I.M.X.K: ma wielkie/ iáko wżdy ná źiemká/ bacżenie: niechcąc go bárzo wielkimi kśięgámi/ ná tym pierwſzym potkániu obćiężáć/ y ták iáſną prawdą/ ktora w ocży kole/ y nienawiść rodźi/ przerażáć. CzechEp 426.
Zwroty: »obciążać brzemieniem« (3): KromRozm II g2; BielKom C5; Biádá y wam Zakonnym Doktorom: ábowiem obciążaćie ludźi brzemiony [oneratis homines oneribus] ktorych vnieść nie mogą WujNT Luc 11/46.

»obciążać duszę« (1): Nie obciążay duſze ſwey brzemieniem nieznośnym Ani ciáłá ſwoiego chowánim roſkoſznym BielKom C5.

»potwarzą [czego] obciążać« = zarzucać co (1): [Sabellijańczykowie] ſámi niezbożnie rozumieiąc o wierze/ ludźie zbożne/ y tę ich proſtą ſtárą y Apoſtolſką w słowie Bożym opiſáną wiárę/ kácerſtwem zową/ y mnogich Bogow potwarzą ich złośćiwie obćiążáią. GrzegRóżn Bv.

»obciążać serce« (2): ArtKanc A10v; Nie obćiążay ſercá świeckimi pracámi y nábywánim tego czego odbieżeć muśiſz. SkarKaz 7b.

»obciążać sumienie (a. samnienie) (ludzkie)« [szyk zmienny] (8): [Pan oddziela owce swoje] od kozłow parſzywych/ a niepoſłvſznych ſłowv iego/ ktorzy vſtawy y wymyſły ſwoie/ przekładaią nad ſłowo boże/ obciążaiącz iemi/ ſvmnienia lvdzkie SeklWyzn c2, c3; kto niewie czo Bog przikazał/ á czego zakazał/ ten niewie czo grzech a niegrzech/ y obczaza ſwoie ſamnienie tym czo nie ieſt grzech dla nieumiętnoſcy przikazania Bożego. SeklKat N2v, I3, M2v, S2; RejKupSekl a5; ArtKanc L4.

a. Stanowić ciężar (5):

[obciążać co [nieżywotne]: Iábłká zbieráć ktore gáłęźi obćiążáią. Cresc 1571 /695.]

Przen [kogo, co] (5):
Zwrot: »obciążać duszę« (1): Ciáło/ mowi Mędrzec/ obćiąża duſzę [corpus enim [...] aggravat animam Vulg Sap 9/15]/ iż ſię ná wyſokie rozumienie podnieść nie może SkarKaz 217b.
a) Sprawiać kłopoty, trudności (4): Mogąc was obciążáć iáko Apoſtołowie Kryſtuſowi/ ále byliſmy ćichemi w poſrzodku was/ iákoby mámká ogrzewáiąc dziatki ſwoie. BibRadz 1.Thess 2/7; Przeto y ći do powinnośći ſwey máią być przymuſzeni/ áby mnoſtwo proznuiących Rzecżypoſpolitey nieobćiążáło [ne turba ociosorum respublica prematur]. ModrzBaz 37; WujNT 2.Cor 12/13, Aaaaaa4.
b. Powodować poczucie ciężkości wewnątrz ciała [co] (9): cżęſthe pożywanie tego Luku żołądek obciąża/ pragnienie cżyni/ krew żapala [!] FalZioł I 102a, I 34b, 122a, III 13a, 18d; Bowiem w cżłowiecże na thcżo rozchodzą ſie dymy y grube wilgoti, ktore cżłonki napełniaiąc obciążaią. GlabGad D3v, E8.; ieſli tho Catarrhus co z głowy ſpadáiąc piérśi obćiąża/ tedy ná głowę ducie puśćić Oczko 15; Ieſt [opilstwo] przećiw przyrodzeniu/ gdyż mimo ſproſność beſtyálſką/ náturę miáſto pośilenia obćiąża y gubi. PowodPr 71.

W charakterystycznych połączeniach: obciążać członki, głowę, naturę, piersi (2), żołądek (4).

2. Uciskać. gnębić, krzywdzić; opprimere Mącz, Cn; deprimere Cn [w tym: kogo (11), co [rzeczpospolitą] (1)] (13): Nayasnieyſſy m. Hospodarv dayem vyedzenie v.k.m. yz wielką trudnoscz mam od Turkow yz nas obczyazaya y chczą od nas zlotich barso wiele LibLeg 11/44; Mącz 321b.

obciążać czym (3): Mącz 271b; GostGosp 36; ácz My Szláchty powiátów onych po vczyniéniu wćielenia ich do króleſtwá tákową vſtáwą niechćieliſmy obćiężáć SarnStat 1217.

W połączeniu szeregowym (1): ſwee [!] poddane/ dręczą/ męczą/ nędzą/ obciązaią/ lupią/ ſercza ich niewinnie zakrwawiaią/ y ręcze wniewinney krwy krzeſciańſkiey roſmaczaią SeklKat Z.

W charakterystycznych połączeniach: obciążać pozwami, sąda, ustawą.

Zwroty: »ludzi(e), lud obciążać« (4:1): ktorzi lud moy pożiraią iako pokarm chlebowy. Tho ieſt lud moy vſtawicżnie obciązaią y iego maiętnoſc wſytkę trawią WróbŻołt E2v; LibMal 1543/70v; KrowObr 187; á ieſli więc kto vpornie zá Liſty iákiémi naſzémi/ chciałby Myto bráć/ á ludzie tám obćiążáć/ tedy ma bydź pozwány do Státutu ſłáwnéy pámięći Królá Zygmuntá SarnStat 391 [idem] 401.

»poddane obciążać« (3): SeklKat Z; LibLeg 11/161; Przydą częſte dáni/ y ćięſzkie łupieſtwá/ ktorymi pánowie ſwoie poddáne częſto obćiążáć będą LeovPrzep E2.

Szeregi: »łupić i obciążać« (1): Ktorzy teſz nátym ſwiećie trzezwie/ ſpráwiedliwie y pobożnie żywą/ ludzi vbogich niełupią y nieobćiążáią/ y vbogich iáłmuznámi niezápomináią y wſpomagáią KrowObr 187. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obciążać i ciężkości i krzywdy czynić« (1): abowim then tho Pyenyązek lyudzye Nyewynnye radt obczianſcha i gym wyelki czianſkoſczi y krziwdi czyny LibMal 1543/70v.

3. Nakładać obowiązki, zobowiązywać do świadczeń, danin [kogo, czym] (6): Zákazał też záſię Pan Bog wiele rzecży ludu Izráelſkiemu. Napirwey áby ſług nie obciążáli wielkimi prácámi BielKron 36; Podatki áby nas nieobćiążano tákież y cły. BielKron 393, 173v, 370v, 393; [przodkowie nasi] Pozwámi y Sądámi Krolow nie obćiążáli ſámi ſię [...] vgadzáli. WujJud A3.

W charakterystycznych połączeniach: obciążać krola, ludzie, sługi; obciążać cły, wielkimi daniami (4), (nieznośnemi) podatki (2), wielkiemi pracami, sądami [= obowiązkiem sprawowania sądów].

4. Uskarżać się (3):

[obciążać na co: przyzwawszy senijorowie ministra obciążali na one jego słowa, że nie chciał onego dziecięcia nalezionego krzcić. BudDzieciokrzczeń 102.]

[obciążać na kogo o co: Bracia [...] przyzwali ministra, obciążali nań o tę rzecz barzo BudDzieciokrzczeń 103.]

Zwrot: »obciążać sobie« [w tym: co (1), na kogo (1), iż (1)] (3): Obćiąża ſobie prorok ná nieprzyiaćioły ſwoie RejPs 38v; LibMal 1548/138; poſłał Máteuſz Kárdynał [...] do Krolow Kuſpiniana Mákwárdá y drugie/ cżyniąc im dobrą myśl/ áby ſobie nie obćiążáli tego odkłádánia. BielKron 413; [Non agere tulit. Nie obćiążał ſobie. TerentMatKęt A6v, D2, D4; Nielękayćie ſie áni obćiążayćie ſobie tego [Nolite pavere, neque vobis durum esse videatur]/ iżeśćie mie záprzedáli w te kráiny Leop Gen 45/5 (Linde); HistOtton 76v; HistTroj B2v].

Formacje współrdzenne cf CIĘŻYĆ.

Cf OBCIĄŻAJĄCY, OBCIĄŻAŁY, OBCIĄŻANIE, OBCIĄŻANY, OCIĄŻAĆ

LW