[zaloguj się]
[pdf]

1. OBEC (225) sb f

obec (213), obiec (12); obiec KromRozm I (3); obec : obiec KromRozm II (1:6), KromRozm III (5:3).

o oraz e jasne.

Fleksja
sg
N obec
G obcy, obecy, obce
D obcy, obc(e)j, obiecy
L obiecy
inne sg A skostn - w obec

sg N obec (5). ◊ [G obcy, obecy, obce.] ◊ D obcy (1), [obc(e)j, obiecy]. ◊ [L obiecy.] ◊ A skostn w obec (219).

Składnia orzeczenia: obec była (2), obec byli (2); była BielKron; była : byli BierEz (1:2).

Sł stp: obec a. obiec, Cn: w–obec, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
Społeczność, grupa; res publica Calep (225): Ten liſt/ gdy obec ſłyſzáłá/ więtſza cżęść iuż przyzwaláłá: Krolewſkiemu przykazániu BierEz F; Samſka obec tę rzecż ſłyſząc/ Zákrzyknęli táko rzekąc: Trwaymy ſtale w ſwey świebodzie BierEz F; Po wykonániu weſela á elekciey/ proſiłá go obec o poſthánowienie praw BielKron 319; Reſpublica – Rzecz pospolitą, obecz. Calep 918a.
Wyrażenie: »wszystka obec« (2): Wſzyſtká tedy wilcża obec/ Poſłáli poſły do owiec: Wiecżnego mieru żądáiąc BierEz F2; Aże żoraw z pośrzodku wſtał/ A tey to rádzie odmawiał: Rzekąc/ iż ſie to nie godzi/ Bowiem wſzyſthkiey opcy ſzkodzi. BierEz P2; [A zá tą przyczyną roskazał [krol] áby ile zeſzli wſſytcy przed koſcioł/ y zeſzłá ſie wſſytká obec/ y rádni pánowie/ y Biskup Ananias. FlawHist 2v; Pytał urząd reuizorski rad i wszej obecy krakowskiej [o] bractwa i inne wszystkie obeścia LustrKrak I 3; tho wyznawamy wssythey [!] obyeczy, my raycze [...], tho chczemy po wssythkiey obieczy, aby nakossdy rok przyloslo [!] od kassdey rady, gdy mąya [!] oddawacz vrząd pienadze, kthore beda przybywacz na potrzebe myasta. ProtokWoźnik 1558 nr 106; A to sie stało przy przytomnosczi wszytkiey obcze. ProtokWoźnik 1596 nr 226, 1503 nr 32, 1556 nr 100].
Wyrażenie przyimkowe: »w obec« = powszechnie; na ogół; in commune Vulg, Modrz, Cn; generatim, publice Modrz; generaliter, universaliter JanStat (219): [zakonem starym zowiemy] śwyęte piſmá/ ktore ſą wobyec od żydow przyyęte. KromRozm II i4v, o2v; ácz tám biſkupá ſámego myeni/ ále w obyec o kápłanyech rozumye KromRozm III K2v, Fv; Then ieſt rod ſynow Effráimowych: kthorych wobec było [quarum numerus fuit] trzydzieśći y dwá tyſiące/ y pięćſeth Leop Num 26/37, Num 26/43, 47, 50; BielKron 334; á ći ſą od Grzegorzá ten błąd máiąc: kthóre Grzegoryanki wobec zowę. BiałKat 181; Gánimy tedy w obec/ Tácyany y Enkrátity/ y wſzyſtki vcżnie Euſtáchiego WujJudConf 199; Y vcżyniłem ia był rzecż tę/ ták w obec [...] nikogo nie miánuiąc áni iáſnie y otworzyśćie przećiw ktorey zoſobná oſobie piſząc CzechEp 6, 52; Izaż ten nie ieſt ſyn cieśle? (marg) Graeckie słowo znáczy rzemieśniká w obec. (–) WujNT 56; SPRAWA O LISCIECH APOSTOLSKICH W OBEC. WujNT 516, 69, Vvvvv4.

~ W przeciwstawieniach: »wszyscy w obec ... wybrani (2), niektórzy, obrani« (4): KromRozm III H2; Ktore złącżenie nie wſzytkim wobec należy/ iedno tylko wybránym/ á tym ktore dał Bog Ociec w porucżeńſtwo á w opiekę ſynowi ſwemu RejPosWiecz2 92v; choć ták piſmo mówi przedſię tego nie o wſzyſtkich wobec ná źiemi żywiących rozumie/ ále o niektorych tylko. CzechRozm 109v, 116v.

Wyrażenia: »w obec każdy« [szyk 3:2] (5): Toć ieſt właśćiwe á prawdźiwe opiſánie nie ktorego iednego/ ále wobec káżdego Heretyká WujJud 21; VObec ſie przypodobáć chcąc we wſzem káżdemu Co iedno przynależy ſtanu pocżćiwemu. MycPrz I A2v; ZapKościer 1586/66v; CzechEp 172; Więc ſye téż wſzytko nam po czártu dźieie/ Aż ſye z nas w obec káżdy narod ſmieie. PudłFr 9.

»wszędy w obec« (1): [Rabi Janatas] ofiarę chlebá piſze być ná źiemi wſzędy wobec w przyſzćiu Meſyaſzowym BiałKat 346.

»wszy(s)tek [w tym: pl (126), sg (przeważnie z rzeczownikiem w funkcji coll.) (18)], *wszen [w tym: pl (48), sg (z rzeczownikiem w funkcji coll. (1)] w obec« [w tym: konstrukcje: wszystek w obec + sb a. pron (170), wszystek + sb a. pron wobec (23)] = in commune Vulg, Modrz; omnes Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; generatim, toto genere Modrz; generaliter omnes, in omnibus, generaliter a. universaliter universi JanStat [szyk 170:23] (144:49): KromRozm I B, G3, I2; KromRozm II b, e2v, e4v, g4, n; wſſyſtko wobec krzeſciáńſtwo rádo nyerádo zwirzchnoſć papyeſką wynzawáło [lege: wyznawało] KromRozm III P7, B, B2v, H2, M5v, Q3; DiarDop 104; Nápominánie wſzytkich w obec ku dzyękam zá dobrodzyeyſtwá Páńſkye LubPs F2v marg; GroicPorz t2; KrowObr 16v [2 r.], 17v; áleſz to wſſyſtcy w obec vczyniemy [in commune faciamus] przećiwko Gábáá. Leop Iudic 20/9; wſſyſtkiego nacżynia w obec [omnia autem vasa] złotego y ſrebrnego/ było pięć tyſięcy/ ośmſet/ y ſſeśćdzieſiąt. Leop 3.Esdr 2/14, Num 26/41, Ier 50/29, 3.Mach 6/35, k.*2v, 1.Petr 5/5; Ktore to vchwały y Státuty chcemy y roſkázuiemy/ áby od wſzech w obec poddánych náſzych iáko komu należą chowány y wypełniány były. UstPraw K3, Kv; Liſt pierwſzy do wſzech wobec Piotrá świętego Apoſtołá. BibRadz II 128a, *2v, *3v, Num 11/10; BibRadzBaz ktv; BielKron 100, 308, 334v, 476; Figere omnes maledictis, Wobec o wſziſtkich źle mówić. Mącz 205c, 366a; Prot B3v; RejAp [Ff5]; nuż wſpominánie miánowicie kilka oſob Fráncuſkiego narodu/ y w obec wſzytkich Francuzow GórnDworz B2; á wobec záś miedzy wſzemi ludźmi/ kto nie płákał/ ten vmiał tę ták wielką cznothę chwalić GórnDworz Bb3, D4, O2, V7, V8, Y2 (13); RejPosWiecz2 92v; Roſkazánie o chrzćie ieſt powſzechné/ ná wſzythek kośćiół wobec przynależące BiałKat 256, 176, 258v; KuczbKat 9, 235; WujJud A8, 25, 26, 63, 84 (8); WujJudConf 33v, 74, 84, 87, 88v (8); BudBib Ier 25/20, 24; BudBibKaw A2v; BiałKaz Bv, Mv; BudNT przedm b3v, k. z4, z7 żp, Bb3, Cc2v; StryjWjaz Cv; [Izajasz] przez wſzyſtkich wiele ich rozumie/ á nie wſzyſtkich wobec. CzechRozm 110v; Mowi ſie wobecż o wſzyſtkim żywocie Chriſtiáńſkim/ ktory ſie w zaprzeniu ſámego ſiebie należy CzechRozm 231, A2, A2v, A4 żp, A7, 76v (19); KarnNap A4v; że ſię w Turcech ták záchowuie/ iż wſzytcy w obec ludźie/ choćia też y bogáći/ y zacnych domow/ w dźiećinnych lećiech/ bywáią wyucżeni rzemiosłá iákiego ręcżnego ModrzBaz 13; trzeba ábych o wſzytkich w obec [de toto genere] Vrzędźiech powiedźiał. ModrzBaz 39; y ieſliby wſzytcy wobec [in commune] tego niedoyrzeli/ ábo pirwey nieopátrzyli/ żeby Rzecżpoſpolita vłomku iakiego nieodniosłá. ModrzBaz 50, kt, 3v, 13, 32v, 49v (13); SkarŻyw 257, 362; ZapKościer 1582/32v; StryjKron A; CzechEp 4, 46, 54, 57, 63, 158, 361; NiemObr 4, 38, 43, 84, 85 (10); WerGośc 204; PudłFr 28; GórnRozm Bv, E2; ále wſzjſcyć to ludźie ták máli iáko y wielcy wobec mówią/ żeſmy zginęli KochWr 19; PaprUp C2v; ActReg 125; GórnTroas 73; KochFrag 49; OrzJan 111; LatHar 562, 593; [listy inszych Apostołów pisane są] do wſzytkich wiernych: y dla tegoż ie zowią Kátholickimi/ to ieſt powſzechnymi/ ábo dowſzech w obec. WujNT 516, 31, 56, 76, 249, 516 (9); ABY SIĘ WSZYSTKIM WOBEC dobrze działo, Król oko opátrznośći ma mieć SarnStat 333; A my żadnému innému tákowégo vrzędu nie damy/ iedno iednému z tych cztérzéch/ którzy obráni od wſzyſtkich wobec będą [ab omnibus generaliter JanStat 485] SarnStat 556, 12, 13, 18, 19, 54 (27); CzahTr D3; Wſzyſtkich wobec poſpolićie proſzę/ [...] Iż króćiuchno zechcećie poſłucháć/ Spráwy ktorą będę wam powiedáć. PaxLiz A4v.

Szeregi: »(i, tak, nie tylko) (wszyscy a. wszystko) wobec, (i, jako (i), ale (i) (każdy a. każde) z osobna« = et privatis et publicis, tum privatim tum publice Modrz; tam generaliter omnes quam specialiter singuli omnes et singuli, singulariter singuli et generaliter (a. universaliter) universi JanStat [szyk 30:6] (36): UstPraw Kv; MOcną wiárą wierzę y wyznáwam wſzyſtko wobec y káżde z oſobná cokolwiek ſie w Kredźie [...] zámyka WujJud 25; Bo nie ná kazániu wſzytkim ludźiom w obec/ ále ná ſpowiedźi káżdemu z oſobná/ zwłaſzcżá śmiertelne grzechy Kośćioł odpuſzcża. WujJud 84, 26, 264; WujJudConf 88v; CzechRozm A2, 76v, 143v; áby cnoty y roſtropnośći vżywáli w ſpráwowániu rzecży y wſzem wobec/ y każdemu z oſobná należących ModrzBaz 13; [sposoby] iedne ſą/ ktoremi wſzytkiego w obec doſtawáią/ á drugie/ ktoremi káżdey rzecży z oſobná [bonorum universitas ... res singulae]. ModrzBaz 76v, 15, 74v, 90v; Y to niech vważa ieſliż to iemu zoſobná nie ſłuży co ſię wprzod o wſzech wobec mowiło? CzechEp 57, 63; GórnRozm Bv; ActReg 125; Ty wieſz wſzytkie w obec rzecży/ y káżde zoſobná/ á nicći nie ieſt táyno w ludzkim ſumnieniu. LatHar 593; A nie tylko w obec/ ále y z oſobná wyraża niektore náuki/ ktore ná on czás haeretykowie wzbudzáli. WujNT 815, 76; áby [...] oſobliwie káżdy zoſobná y wſzyſcy wobec [singulariter singuli et universaliter universi JanStat 136] iednym práwem/ obyczáymi/ zwyczáiem/ po wſzyſtkim Króleſtwie náſzym byli ſądzeni. SarnStat 116; WSzyſtkim wobec/ y kázdemu z oſobná/ komu to wiedźieć należy/ oznáymuiemy [iż...]. SarnStat 1001, 13, 164, 851, 887, 924 (15).

»pospolity, w obec« (1): ćiáło y Krew Syná Bożego ieſt poſpolita w obec krześćijáńſka offiárá KrowObr 178v.

»społecznie, w obec« (1): ták to vcżynić obiecał/ ieſiiżeby złożywſſy poſt/ ſpołecżnie w obec wſſyſtcy Pánu Bogu ſie modlili Leop *2v.

»w obec, zgoła« = generatim et universe Modrz [szyk 1:1] (2): Ale iż ták oni wobec zgołá wſzyſtko piſmo ſtárego przymierza zakonem názywáią CzechRozm 84; ModrzBaz 49v.

»wszędzie i w obec« (1): [przyrodzenie ludzkie] nie łácno poymuie tego co wſzędźie y w obecz ieſt/ y do tákiey rzeczy z trudnością ſerce ſkłánia/ chybá do tákiey ktora tu ieſt y teraz SkarKaz 39a.

»(bądź) w obec i (bądź) zwłaszcza« [szyk 1:1] (2): KromRozm III B2v; GDyż śie wiele rzecży w Chrześćijáńſkiey náuce ludźiem podawa/ o kthorych trzeba miec [!] pewną y mocną Wiárę/ bądź o káżdey zwłaſzcżá/ bądź w obec o wſzyſtkich KuczbKat 9. ~

Synonimy: rzeczpospolita, społeczność, towarzystwo; wyrażenie przyimkowe: »ogołem«, razem.

Cf OBECNIE, OBECNOŚĆ

LW