[zaloguj się]
[pdf]

OBRAŻAĆ SIĘ (61) vb imp

się (32), sie (29).

o oraz końcowe a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie). ◊ W inf: -ra- (5), -rå- (5); -ra- KromRozm III, Leop, JanNKar, SkarKaz; -rå- BudBib, CzechEp, PowodPr, KlonFlis; -ra- : -rå SkarŻyw (1:1). ◊ W imp: -rå-. ◊ W pozostałych formach: -rå- (40), -ra- (2) KochWrJan, JanNKar.

Fleksja
inf obrażać się
indicativus
sg pl
2 obråżåsz się
3 obråżå się obråżają się
praet
sg pl
3 m obråżåł się m pers obråżali się
n obråżało się subst
fut
sg
2 m obrażać się będziesz
imperativus
sg pl
2 obråżåj się obråżåjcie się
3 niech(aj) się obråżå
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy się obråżali, bysmy się obråżali
2 m m pers byście się obråżali
3 m by się obråżåł m pers

inf obrażać się (11). ◊ praes 2 sg obråżåsz się (2). ◊ 3 sg obråżå się (13). ◊ 3 pl obråżają się (13). ◊ praet 3 sg m obråżåł się (1). n obråżało się (3). ◊ 3 pl m pers obråżali się (2). ◊ fut 2 sg m obrażać się będziesz (1). ◊ imp 2 sg obråżåj się (3). ◊ 3 sg niech(aj) się obråżå (2). ◊ 2 pl obråżåjcie się (1). ◊ con 3 sg m by się obråżåł (1). ◊ 1 pl bychmy się obråżali (1), bysmy się obråżali (1). ◊ 2 pl byście się obråżali (1). ◊ part praes act obråżając się (5).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVII w. s.v. obrazić.

I. W funkcji strony zwrotnej (48):
1. Czuć się dotkniętym, znieważonym; offendi Mącz, Modrz, Cn [w tym: czym (7)] (9): Mącz 260d; [Panowie zwierzchni] nápominácżow niećierpią/ wyſtępku nieżáłuią/ prawdą śię obrażáią/ á w prozney śię powieśći kocháią. ModrzBaz 17v; PowodPr 85, 86.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): á tym/ co ſie zprzodku powiedźiáło/ nie obrażayćie ſie W.M. OrzJan 57.

a. O Bogu; zapewne też gniewać się (konteksty nie dają możliwości rozróżnienia tych znaczeń) [w tym: czym (3)] (4): GrabowSet E4; O Boże/ ktory ſię grzechem obrazaſz/ á pokutą nam ſię vbłagáć dopuſzcżaſz/ rácż weyźrzeć miłośćiwie/ ná prośby ludu twego LatHar 181.

obrażać się na co (1): ma śię záprawdę Pan Bog cżym obrażáć na náſzę Polſkę/ ktorey dał tákie przeſtrzeńſtwo/ vrodzáie/ y do wſzelákiey żywnośći doſtátki [...] A Pánu Bogu y chwale iego/ wdźięcżnośći ſtąd nieznać żadney. PowodPr 18.

Ze zdaniem przyczynowym (1): Nie obrażay ſię Oycże dobrotliwy/ Iżem/ o ſobie myśląc/ ták troſkliwy/ Ze pod cżás zgołá zſpominam ćiebie GrabowSet M2v.

2. Gniewać się, oburzać się, mieć za złe, gorszyć się; offendi PolAnt, Vulg, Cn [w tym: czym (20)] (27): CzechRozm 124v; SkarŻyw 88, 294; CzechEpPOrz **v; NiemObr 151; Proſzę tedy áby W.M. móy Miłośćiwy Pan tym beſpieczeńſtwem moim nieobráżáiąc ſye/ tę zábawkę máluczką którą poſyłam/ z Miłośćiwą łáſką przyiąc [...] raczył. KochWrJan 18; IZ ſię wzywániem Swiętych niektorzy Nowowiernicy obrażáią/ chćiey/ proſzę ćię/ dla vtwierdzenia wiáry twoiey/ Kátholiku miły/ te cżtery rzecży o tym v śiebie z pilnośćią vwáżyć. LatHar 324, 254; WujNT 319; JanNKar Av, A4v; Vważay zły á głupi rozum tego Nábálá mężá mego/ á ſam vżyi dobrego baczenia ſwego/ iż głupim vſtąpić/ á ich poſtępkámi ſię nie obráżáć mądrego [!] rzecz ieſt. SkarKaz 314a.

obrażać się do kogo (1): Proszę vnizenie WKM MMPana zebys się WKM tym obrazac nieraczył do mnie Ze wsprawie Pana Gniezninskiego tak często WKM molestuię ActReg 115.

obrażać się od kogo (1): Czym [propozycją zaniechania sporów religijnych w obliczu zagrożenia tureckiego] ácz ilem zrozumiał/ obrażáią ſie bárzo odemnie pánowie Niemcy/ [...] iákobym ia ſobie więcéy ważył ſpráwę ludzką niż Bożą OrzJan 130.

obrażać się na czym (1): Ponieważ ták ieſt iáko powiedaſz/ że ſie żydowie ná tym obrażáią [o interpretacji przez św. Mateusza proroctwa dotyczącego pochodzenia Mesjasza]: tedyć nam około tego mowić/ y rzecż tę rozebráć potrzebá. CzechRozm 125.

obrażać się w czym (2): Dobra ieſt rzecż nie iesć mięſá/ áni pić winá/ ani żadney rzecży w ktorey ſię twoy brat obraża/ ábo pogarſza/ ábo ſię mdłym zſtawa [in quo frater tuus offenditur, aut scandalizatur, aut infirmatur]. BibRadz Rom 14/21; WujNT Rom 14/21.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tym (7), czym (1); iż (4), że (3), jakoby (1)] (8): zá to proſſę/ áby ſye żaden tym nye obrażał/ iż tym oſobam tá rozmowá yeſt przypiſaná KromRozm I A2; KromRozm III A3; Diar 89; ActReg 115; OrzJan 130; Gniewam ſię nád złemi ná pokoy ich pátrząc/ y ledwiem ſię nie pośliznął do grzechu tym ſię obrażáiąc/ iż ich Pan Bog nie karze. SkarKaz 3a; KlonFlis Bv; KlonWor ded **2.

Ze zdaniem przyczynowym [gdy (1), jeśli (1)] (2): GrzegŚm [A2]v; Nie obrażay ſye/ ieſli w oczu twoich Zły człowiek w ſzczęśćiu dni vżywa ſwoich KochPs 52.

W połączeniach szeregowych (2): BibRadz Rom 14/21; WujNT Ram 14/21 cf obrażać się w czym.

W charakterystycznych połączeniach: bezpieczeństwem [czyim] obrażać się (2), chętliwym umysłem, postępkami, sprawami dobrymi, wzywaniem świętych: barzo obrażać się (3), z prętka.

Szeregi: »brzydzić się i obrażać« (1): Bo iáko to z ſercá náſzego y zwoley iść może/ cżym ſię cżłek bárzo brzydzi y obraża/ y rychley by ſobie niemocy y iákiego innego karánia ćięſzkiego życżył/ niſzli by w onych myſlách być miał. SkarŻyw 294.

»dziwować się i obrażać się« (1): Aprzeſto by teſz dobrze Obrázow Pan Bog niezákazał tzynić y ſtáwiáć/ y nic nam nieſſkodziły/ tedybyſmy iednák mieli/ tákowey niepráwośći poniecháć/ ktorey ſie dziwuią/ y ſluſznie ſię obrażáią/ Turcy/ Tátárowie/ y Zydowie. KrowObr 117.

»obrażać się i (albo) gorszyć (się)« [szyk 1:1] (2): Dobra rzecż ieſt mięſá nie ieść/ áni pić winá/ áni tego cżym ſie brát twoy obraża álbo gorſzy. WujJud 196v; NiemObr 151.

3. Zrażać się, zniechęcać się, załamywać się; offendi Vulg, Cn; scandalizari PolAnt (12): nie máią korzeniá w ſobie/ owſzem ſą docześnymi/ á pothym gdy przyidzie vćiśnienie/ abo przeſladowánie dla ſłowá/ nátychmiaſt ſię obrażáią. BibRadz Mar 4/17 [przekład tego samego tekstu BudNT Matth 13/21]; gdy na nas ſprzećiwnego co przypada/ byſmy ſie nic nie obrażáli/ y obćiążeni á przyćiſnieni będąc nie roſpacżáli. RejPosWstaw 44; BudBib Is 63/17; BudNT Matth 13/21, Ioann 16/1.

obrażać się o co (1): [ten kamień stał się] y kámieniem obráżenia/ y opoką zgorſzenia/ tym ktorzy ſię o ſłowo obrażáią/ y nie wierzą [his qui offendunt verbo nec credunt] WujNT 1.Petr 2/8.

obrażać się czym (5): Nic ſię oſobámi chlebá y winá/ y nie podobnośćią rozumu ludzkiego nie obrażáiąc/ winni ieſteſmy Boſki pokłon cżynić/ wiedząc iſz tám tenże ieſt Syn Boży [...] obecny SkarŻyw 28, 27; SkarKaz 122b. Cſ Ze zdaniem dopełnieniowym.

obrażać się na czym (1): Ewányelia s. [...] oſobliwy grunt wiáry mocney w nas wzbudza/ iżbychmy ſie nie obrażáli/ ták iáko żydowie y pogáni/ ná tym ták pokornym á vniżonym przyſćiu Páná tego. RejPos 1.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: tym (2); iż (2)] (2): ták o ſwyętobliwoſci koſcyołá mamy rozumyeć/ á nye obráżáć ſye tym/ iż w nim wyele złych y grzeſſnych/ nye tylko myędzy poſpolitym człowyekyem/ ále y przełożonymi KromRozm III D6, L3v.

W charakterystycznych połączeniach: obrażać się małością, niepodobnością rozumu ludzkiego, osobami chleba i wina, podłością, poniżeniem (2), ubóstwem; o słowo obrażać się; natychmiast obrażać się, wnet; nic się nie obrażać.

II. W funkcji strony biernej (13):
1. Doznawać uszczerbku, uszkodzenia, ponosić szkodę, stratę; laedi Vulg, Cn; oblaedi, offendi, vulnerari Cn (6): Leop Gen 26/29; ieſli ná ty oſoby pátrzyć będźiemy ktore śie obrażáią [przez grzech]/ tedy łatwie obacżymy/ przecż śie ku tym trzem rzecżam wſzyſtko Doſyc vcżynienie oſobliwie śćiąga. A ty ſą/ Pan Bog/ náſz Bliźni/ y my ſámi. KuczbKat 225, 225.
Przen [kim = przez kogo] (1): bil panem chrzeſczyyanſkyem. A syiego Kro.mczi wprzimyerzv blyſkyem a dobrem Sąſzyadem poddanemy yego K mczi a panem Voyevodam kthoremy ſzye przimyerze obrażało. LibLeg 11/163v.
a. O zdrowiu i ciele ludzkim (2):

obrażać się w czym (1): [Puszczamy też wodę] ná tył głowy/ [...] ieſli paćierze á neruoſȩ partes/ wczém ſye obrażáią Oczko 16v.

Przen (1):
Fraza: »uszy się obrażają« [o słuchaniu fałszywego śpiewu] (1): Gdy ktory głos z miáry ſwey wynidźie/ vſzy ſie obrażáią. SkarKaz 676b.
2. Być znieważanym; offendi Modrz, Cn [czym] (7): Práwo Polſkie broni przed Arcybiſkupem plugáwie mowić/ á coż Arcybiſkupá hańbić/ á iego báłwochwálcą názwáć/ álbo cześć iemu bráć/ y zá to go niemieć zá co go Rzeczpoſpolita Polſka ma/ czym ſye obraża perſoná Krolewſka OrzRozm K2; OrzQuin D3v.
Przen (1): Ták wiele ieſt rzecży nieprzyſtoynych w tey nierownośći karánia/ [...] ktoremi nieprzyſtoynośćiámi y rozum śię ludzki obraża [ratio hominis offenditur]/ y ſądy ludzkie bywáią wzgárdzone ModrzBaz 28.
a. O Bogu [czym] (4): KuczbKat 340; Ktore rzecży záprawdę niemogły lepiey wyráźić właſnośći Kácerſkich y odſzcżepieńſkich/ ktorymi ſie nawięcey Bog w Krześćiáńſtwie obraża. PowodPr 54, 71.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Pan Bog się tym obraża, gdy się sprawiedliwość nie dzieje. Diar 91.

Synonimy: I. 2. dąć się, gniewać się, gorszyć się, kazić się.

Formacje współrdzenne cf PRZYRAZIĆ.

DD