[zaloguj się]
[pdf]

OBUDZIĆ (61) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf obudzić
praet
sg pl
3 m obudził m pers obudzili
n obudziło subst
imperativus
sg pl
2 obudź obudźcie
conditionalis
sg pl
1 m bych obudził, bym obudził m pers byśmy obudzili
impersonalis
praet obudz(o)no
con by obudz(o)no
participia
part praet act obudziwszy

inf obudzić (18). ◊ fut 1 sg obudzę (1). ◊ 3 sg obudzi (7). ◊ 1 pl obudzimy (1). ◊ praet 3 sg m obudził (15). n obudziło (1). ◊ 3 pl m pers obudzili (7). ◊ imp 2 sg obudź (1). ◊ 2 pl obudźcie (1). ◊ con 1 sg m bych obudził (3) OpecŻyw, RejPos, WujNT, bym obudził (1) GrzegŚm. ◊ 1 pl m pers byśmy obudzili (1). ◊ impers praet obudz(o)no (1). ◊ con by obudz(o)no (1). ◊ part praet act obudziwszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia
1. Zbudzić ze snu; excitare HistAl, Vulg, PolAnt; suscitare Vulg, PolAnt; expergificare Mącz (58): Mącz 111c; Anyoł záſię drugi raz/ zgotował iedzenie/ A z nowu obudziwſzy/ dał tákie wiedzenie. HistHel C3, C3.

obudzić kogo (42): IEzus mily gdy widziáł z daleka Iudáſſa/ żydy z miecżmi/ ſ pochodniámi/ obudził apoſtoly OpecŻyw 104v, 44; HistAl L5; GliczKsiąż E5v; RejWiz 66v; Boć wáſz Bog ieſt/ á podobno też teráz ſkiem mowi/ álbo ieſth gdzie w goſpodzie/ álbo ná drodze/ álbo też ſpi/ trzebá go obudzić. Leop 3.Reg 18/27, Act 12/7; BibRadz Iob 41/1, Mar 4/38, Luc 8/24, Act 12/7; BielKron 24, 85 [2 r.]; powiedáią/ iż ták [przykładając myszki do barków] obudzono iednego ktory ſpał śiedm dni. SienLek 55, 54v [2 r.], 57; [rycerz] obudziwſzy ſwą żonę vkazał iey wor HistRzym 70v, 37v, 70v, 96v, 115v; RejPos 48v; BiałKat 233v; [kandydat na męża] będzie długo ſypiáł áż do południá/ bo go kurek żadny nie obudzi. RejZwierc 32, 169; SkarŻyw 75, 286; WujNT Matth 8/25, Mar 4/38, Luc 8/24, Act 12/7; SkarKaz 551a. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniu: »uśpić ... obudzić« (2): SienLek 54v; gdy ón [Pan] chce/ mocen ieſt nas y vmorzyć y ożywić: mocen vſpić/ y obudźić. BiałKat 233v.

Zwroty: »(człowieka) śpiącego, zasnęłego obudzić« = excitare dormientem PolAnt [szyk zmienny] (3:1): BibRadz Eccli 22/7; Y wſtał [król] iedney nocy z łożá ſwego á ſzedł ku ſieſtrze ſwey/ y nálazwſzy ią ſpiącą obudził ią. HistRzym 31; RejPos 221v; WujNT 143.

»obudzić [kogo] jako kur« (1): A kiedy oni [królowie] poſną/ tedy ia cżuć będę/ Obudzę ie iáko Kur RejZwierz 3v.

»ze snu [kogo] obudzić« (2): Zeglarzá ze ſnu obudźćie. OrzQuin A3v; HistHel Cv.

»[kogo] wczas obudzić« (1): [Mars] gniewał ſie ná chłopcá/ ktorego zwano Gallus/ to ieſt Kur/ iż go wcżás nie obudził poki nie przyſzło Słońce BielKron 24.

W przen [w tym: kogo, co (12)] (13): Szcżeſćie niegdy dźiećię vzrzáło/ Ktore ſobie nád ſtudnią ſpáło: Prziſzedſzy ie obudziło/ A ták do niego mowiło: Idź precż zleś ſie tu vśpiło. BierEz K; RejZwierz 22v.
Zwroty: »obudzić w sobie rozum« (1): [dworzanin] o prędkie lekárſtwo muśi ſie s pilnoſcią ſtháráć/ á obudzić w ſobie rozum/ y tym vmocnić/ á vgruntowáć ſercze GórnDworz Mmv.

»obudzić smysł« (1): Powſtań niebogo nędzna [do Hekuby]/ obudź ſmyſł zdrętwiáły/ Znáć iż między żywotem á śmierćią krés máły. GórnTroas 62.

Szereg: »obudzić a wzruszyć« (1): być to niemoze/ áby iéy ćiepło [o naturze] ták wygáſnąć miáło/ áby go ſobie ćiáło człowieczé obudźić á wzruſzyć niemiáło. Oczko 10v.
a) Wskrzesić (8): Resuscito, Skrześić też obudźyć. Mącz 354a; BiałKaz C2v; Potym náſtąpi trąbá oná Archányołá iáko pozew do ſądu/ w ktorey moc Chryſtuſowá y zmartwychwſtánia iego obudźi wſzytkie ćiáłá/ od Iádámá áż do oſtátniego człowieká ktory ſię vrodźi SkarKaz 6v.

obudzić czym (1): [a śmierci] Iedno iáko Syrená może vſpić máło/ Aby ciáło ſtrudzone też odpocżywáło. Ale gdy ie Pan záſię mocą ſwą obudzi/ Bárzo ſie náſzá páni na pyaſku ogrudzi. RejWiz 106.

bibl. Zwrot: »ze snu [kogo] obudzić« = a somno excitare Vulg [przekład Ioann 11/11] (4): Lazárz przijáciél naſs ſpij/ ale ijdę abych go ze ſnu obudzil. OpecŻyw 67; RejPos 352v; GrzegŚm 9; WujNT Ioann 11/11.
2. Pobudzić do działania [kogo] (3): O nędzneſz to cżucie náſze/ á nędzna ſtraſz náſzá/ ieſli nie będzye łáſki á miłoſierdzya thego Páná/ iż nas z łáſki ſwey obudzić nie będzye racżył/ ábychmy wżdy niebożątká cżáſem cżuli á ſtrzegli ſie tych pokus á vpadkow náſzych RejPos 104v.

obudzić przez co (1): Ale gdy przez ſthałą wiárę ſwoię obudzimy Páná ſwoiego/ á iż on weźmie nád námi opiekę ſwoię/ nic ty wiátry áni ty morzá ſzkodzić nam nie mogą RejPos 51.

Szereg: »obudzić a upomionąć« (1): ten dobrotliwy Pan obudzić cie będzye racżył á vpomionąć cie/ [...] ábyś cżuł á ſtrzegł ſie/ ábyś nie przyſzedł ná ony pokuſy á ná ony vpadki RejPos 104v.

Synonimy: 1. ocknąć, ocucić.

Formacje współrdzenne cf BUDZIĆ.

Cf OBUDZENIE, OBUDZONY

JR