Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BUDZICIEL

Następne hasło: BUDZIĆ SIĘ »

BUDZIĆ (47) vb impf

Fleksja

indicativus
inf	budzić
praes
	sg	pl
1	budzę	budziem
2	budzisz
3	budzi	budzą

praet
	sg
3	m	budził
	f	budziła
	n	budziło

fut
	sg		pl
1	m		m pers	będziem budzić
3	m	budzić będzie	m pers

imperativus
	sg
2	budź
3	niech budzi

conditionalis
	pl
2	subst	byście budzili, byście budziły

inf budzić (8). ◊ praes 1 sg budzę (3). 2 sg budzisz (1). ◊ 3 sg budzi (13). ◊ 1 pl budziem (1). ◊ 3 pl budzą (7). ◊ praet 3 sg m budził (2). ◊ f budziła (1). ◊ n budziło (1). ◊ fut 3 sg m budzić będzie (2). ◊ 1 pl m pers będziem budzić (1). ◊ imp 2 sg budź (1). ◊ 3 sg niech budzi (1). ◊ con 2 pl subst byście budzili (1), byście budziły (1). part praes act budząc (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Przerywać komuś sen, cucić ze snu (34)
- Przen (2)
  - a) Wskrzeszać (1)
  - b) Leczyć (1)
2. Pobudzać, zachęcać, nakłaniać, wzywać do czego (8)
3. Wywoływać, powodować, sprowadzać, sprawiać (5)
- a. O uczuciach (3)

1. Przerywać komuś sen, cucić ze snu; expergere Calep, Cn; resuscitare Calep; excitare, expergefacere, expergifacere, exsuscitare, suscitare Cn (34): Resuscito – Zaſię budzę. Calep 919b, 392b;

budzić kogo co (26): BierEz H3v; OpecŻyw [27]v; Napywſchi ſzyą, kſzyądza Lączkiego kthori na then czaſch ſpall Budzicz naczal LibMal 1545/102v; budz przyiaćielá twoiego [suscita amicum tuum] Leop Prov 6/3, Cant 2/7; A co tákich tá ſławna/ ma Korona ludzi/ Co ie domá Skowronek/ wſtań do pługá/ budzi. RejZwierz 68; Grzech twoy budźić ćię będźie BibRadz I 3a marg; OrzQuin Lv; RejZwierc 120, 169 [2 r.]; BudBib Cant 3/5; Antoni wnocy kſobie przyſzedwſzy/ prośił towárzyſzá/ [...] áby go ćicho/ nie budząc nikogoy/ zárázem ná iego mieyſce odnioſł SkarŻyw 56, 75, 271, 293, 332, 412, 571; Będźiem vżywáć śpiewánia. Ktore wáſzmość budźić będźie Miedzy wierſzykámi wſzędźie. MWilkHist Bv; A tego żoná budźi KochFr 133; WisznTr 33; KochProp 12; Páſterzá w nocy budźić/ áby bydłá doglądał GostGosp 116; WyprPl A3; PaxLiz B2. Cf budzić kogo ku czemu; kogo czym; Szereg.

budzić kogo ku czemu (2): Kur rzekł tym z ludzi nie ſzydzę/ Bo ie w nocy ku pracey budzę BierEz H3v; OrzRozm R2v.

budzić kogo czym (2): Myſliwczy gdy ſwe pány ná myſliſtwo łudzą/ Temi ie też trąbámi y z wieczorá budzą. RejZwierc 120; Záſpięli/ to kárbáſzem przychodźi mię budźić. WyprPl A3.

Szeregi: »nie budzić ani ocucić«: Poprzyſięgam was corki Ieruzálem przez Sárny y Ielenie połne/ ábyśćie nie budzili/ áni ocućic kazáli namilſſey moiey [ne suscitetis neque evigilare faciatis]/ dokądby ſámá niezáchćiáłá. Leop Cant 2/7.

»nie budzić ani poruszać«: Poprzyſięgam was cory Ieruſzalimſkie przez ſárny álbo przez łánie polne/ ábyśćie nie budziły/ áni poruſzáły miłośći poki oná záchce [et si evigilare feceritis amorem]. BudBib Cant 3/5.

W przen [kogo, co] (2): BielKron 10v; Iuż mdłé bydło ſzuka ćieniá/ Y ćiekącégo ſtrumieniá: Y páſtérze chodząc zá niém/ Budzą láſy ſwoim grániém. KochSob 62.

Przen (2):

a) Wskrzeszać (1):

Zwrot »budzić [kogo] z śmierci«: Ze ten widźi/ ten ſłyſzy/ tego z śmierći [Chrystus] budźi SiebRozmyśl [A4]v.

b) Leczyć (1): Też mozg wieprowy [!] ze krwią pomaga na Carbunculus w łonie, takież wnętrze iego budzi od litargiey zapamiętałe. FalZioł IV 3d.

2. Pobudzać, zachęcać, nakłaniać, wzywać do czego; excitare, suscitare Cn (8): GórnDworz V6v; A to wſzjtko przez Chryſtá P. wcżjm mu ieſt więtſza cżeść/ gdj ná pokłon ie^go/ wſzjtki święte y Aniołj budziem SkarŻyw 358.

budzić kogo do czego: Do tego niech ćię ſławá y Boży głos budźi. Prot D3v.

budzić kogo ku czemu (3): RejJóz D; PRzecż miły Telephuſie hámuieſz cne ludzi/ Wiedz że nie ledá krzywdá ku walce ie budzi PaprPan Ff4v; StryjKron 532.

budzić kogo do czego (ku czemu) czym (2): Trąbą ludzi Hetmáni budzą ku dzielnośći RejZwierc 120; SiebRozmyśl [A4].

Szereg: »wołać a budzić«: ábychmy ſie nic nie lękáli áni ſie trwożyli/ [...] wiedzącz iż gdy będziem wołáć á budzić s práwą wiárą Páná tego/ iż ſie pewnie obudzi ná wſpomożenie náſze. RejPos 51v.

3. Wywoływać, powodować, sprowadzać, sprawiać (5):

budzić co (2): Bo niepogody budźi/ y wiátr popędliwy. KochPhaen 6; Bo gdy ſye z ſłońcem zéydą [te gwiazdy]/ budzą nawáłnośći. KochPhaen 23.

a. O uczuciach [co w kim, w czym] (3): O nędzny márny ſwiecie toż nas dziwnie łudziſz/ A rozlicżnemi kſtałty ſwąwolą w nas budziſz RejWiz 121v; A niewidomé ſumnięnia ſzczypánié Budźiło we mnie iáwné narzekánié. KochPs 44, 194.

Formacje pochodne: obudzić, pobudzić, przebudzić, przybudzić się, wzbudzić, zbudzić; obudzać, pobudzać, przebudzać, wzbudzać, zbudzać.

Cf BUDZĄCY, BUDZENIE, BUDZONY