[zaloguj się]

OSTRZEGAĆ (77) vb impf

o oraz a jasne; -é- (6), -e- (2); -é- Oczko, OrzJan; -e- Mącz; -é- : -e- SarnStat (4:1).

Fleksja
inf ostrzégać
indicativus
praes
sg pl
1 ostrzégåm ostrzégåmy
2 ostrzégåcie
3 ostrzégå ostrzégają
praet
sg pl
3 m ostrzégåł m pers ostrzégali
f ostrzégała m an
fut
pl
3 m pers będą ostrzégać
imperativus
sg pl
1 ostrzégåjmy
2 ostrzégåj, ostrzégåjże ostrzégåjcie, ostrzégåjci(e)ż
3 niechåj ostrzégå
conditionalis
sg pl
2 m byś ostrzégåł m pers
3 m by ostrzégåł m pers by ostrzégali
impersonalis
ostrzégåno
participia
part praes act ostrzégając

inf ostrzégać (5).praes 1 sg ostrzégåm (7); -åm (4), -ąm (3); -åm OrzRozm, Mącz, BielSen; -ąm ActReg, CzahTr; -åm : -ąm BielSat (1:1).3 sg ostrzégå (8).1 pl ostrzégåmy (5).2 pl ostrzégåcie (1).3 pl ostrzégają (3).praet 3 sg m ostrzégåł (6). f ostrzégała (3).3 pl m pers ostrzégali (2).fut 3 pl m pers będą ostrzégać (1).imp 2 sg ostrzégåj, ostrzégåjże (10).3 sg niechåj ostrzégå (1).1 pl ostrzégåjmy (1).2 pl ostrzégåjcie, ostrzégåjci(e)ż (2).con 2 sg m byś ostrzégåł (1).3 sg m by ostrzégåł (2).3 pl m pers by ostrzégali (1).impers ostrzégåno (1).part praes act ostrzégając (17).

stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. ostrzedz się.

1. Przestrzegać kogoś, aby się miał na baczności; informować o czymś; monere Mącz, Cn; cavere, facere aliquem cautum a. cautiorem, praemonere a periculis Cn [w tym: kogo, co (26)] (36): Więc liſzká gdy to vźrzáłá/ Lowcá táko oſtrzegáłá: Orłowi ták bárzo nie wierz/ A záśię mu ſkrzydłá obrzeż. BierEz Iv; LibMal 1552/172; y iáko Areſtator Sądy oſtrzegáć ma: Iákiego záſye długu iákim porządkiem ná dobrách zmárłego dłużniká doydźie GroicPorz eev; KrowObr 108v; Mnimał Benádáb áby ktory z iego ludzi oſtrzegał Izráelity/ przeto ſie pilnie wywiádował tego. BielKron [852]v; A gdy ſie ktore kroleſtwo burzyło przećiw Ceſárzowi/ w onym kroleſtwie ná wieży on przełożony w dzwonek dzwonił oſtrzegáiąc Ceſárzá BielKron 418v; ſtroże ktorzy ná wierzchu máſztu ſiedzą/ obacżáią ſkały ſzkodliwe á oſtrzegáią okręty. BielKron 457v, 63; Moneo, Nápominam/ oſtrzegam. Mącz 230d; BielSat B4v, G4; HistHel [A2]; BielSen 17; ActReg 165; ſtrześćieſz y wy rádzę ſwoiey wełny [...]. A karzćie oſtrzegąm Węgierſką przygodą/ Zábiegáiąc iey mądrze y dobrze przed ſzkodą. CzahTr E4v.

ostrzegać czego [= przed czym] (1): A nákoniec zákázował przy tym Bog/ y małżeńſkiego z ludźmi rozney religiey ſpowinowácenia. cżego też y Páwełś. [!] w nowym zakonie oſobliwie oſtrzega. PowodPr 39.

ostrzegać od kogo [= przed kim] (1): Oſtrzega Pan od takowich gdzie mowi przes Ezaiaſza: Popule meus qui te beatum dicunt ipſi te decipiunt. PaprUp K4v.

ostrzegać z czego (1): [Pan Bóg] iáwnie ćię głoſem ſwym wabi ná to/ co czynić maſz/ czego ſie wyſtrzégáć maſz/ y ná co pilné oko mieć maſz/ w ták iáwnych Tureckich zdrádách. Ale mimo to ieſcze/ nie ieno ćię Pan Bóg z tych niebeſpieczenſtw tákich głoſem ludzkim oſtrzéga áleć ieſcze té narody iedna OrzJan 108.

ostrzegać przez kogo (1): Tego też cżáſu Krol Angielſki przez ich poſły/ oſtrzegał Luteriany/ áby ſie mieli oſtrożnie/ bo ſie nánię wſzytcy zbieráią. BielKron 224.

ostrzegać o kim (1): wſdziecznie tez to krol yego M. przymvye yz pan voyewoda tak sprziyazlywie oniey [o królowej węgierskiej] Krola yego M. oſtrzega y ząda yeſlybi czo takiego yeſcze rozvmial y wiedział yzebi krolowy yego M. znacz dal LibLeg 11/71.

ostrzegać w czym [= przed czym] (3): A gdiż mu [Sokratesowi] rzecżono iuż cie naſmierć oſądzono, odpowiedział, ku ſmierci ciągnie przirodzenie, á gdi go wtim oſtrzegali [...] tedy on Crytonowi ſwemu oſobliwemu rzekł, że potrzech dniach vmrę BielŻyw 55; PaprUp L3. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (1); aby (8), (1), żeby (1)] (10):Kupiec łowcá o to pytał. [...] Co mu niedźwiedź w vcho ſzeptał. Łowiec rzekł w tym mię oſtrzegał/ ábych ſkory nie przedawał BierEz I4v; KrowObr 108v; OrzRozm K4v; BielKron 5, 54v, 224; áby ná záráżonym mieyſcu niebywáli/ oſtrzegáć. SienLek 3; WujJudConf 39v; Oſtrzegáli przytym/ iż ná tym piaſzcżánym fundámenćie/ w krotkim cżáśie miáłá vpáść więtſza cżęść ártykułow napewnieyſzych á napoważnieyſzych wiáry náſzey CzechEp 108; Nie máſz v was vrżędu/ ktoryby iáko ná ſpiczy śiedząc pátrżał ná poſtępki z waſz káżdego oſtrżegáiąc/ żeby kto żyćiem ſwem Rzeczypoſpol: nie pſował GórnRozm C2.

W połączeniu z zapowiednikiem przytoczenia [w tym: mowiąc (3), mowić (1), powiadając (1), tymi słowy (1)] (6): Chrobak iego proſtość widząc/ Oſtrzegał ie táko mowiąc: Dziećię dobrze śię rozmyślay/ A nie ládá cżego łápay. BierEz L3v; KrowObr 108v; Otto Páccius oſtrzegał Lánthgráfá Philipá y Ianá Kurfierſtá Sáſkiego powiádáiąc/ iż ſie nánie mocnie zbieráią krol Ferdynánd/ Báworſkie Kſiążętá z Biſkupy przednieyſzymi BielKron 205v; Turek Bálent [...] poſłał táiemnie do Pereniego/ oſtrzegáiąc go tymi ſłowy/ vieżdżay z woyſká Niemieckiego co rychley z Węgry BielKron 312v; PaprUp H4, L3.

a. Być przestrogą dla kogoś [kogo] (1): Fortunny to bywa/ ktorego cudza ſzkodá oſtrzega. BielKron 333.
2. Chronić, pilnować, uważać na coś; custodire Vulg [w tym: kogo, czego (12)] (13): Oſtrzegay nogi twoiey gdy wchodziż [!] do domu Boźego [!]/ á przybliż ſie ábyś słyſſał. Leop Eccle 4/17; Y ty Krolu oſtrzegay/ wierz mi/ zdrowia ſwego. RejZwierz 36v; Zbroie nigdy/ a konia puſcić ſię niechcieli [...]/ ſtąd rzeczpoſpolitą Macie/ moi polacy/ na ſwiat znakomitą. Lecz tego ſnadź niewiecie/ iſz/ iako doſtaią Timże rownie ſpoſobem Kroleſtw oſtrzegaią. KochSat A2v; Powtore tá konfederacia ieſt nieprzyſtoyna: ktorey wády narod Polſki nád inſze do vmoru oſtrzega. PowodPr 42.

ostrzegać od czego (4): GRudnia oſtrzegay głowy ſwey od mrozow FalZioł V 49; Niechay wzdy rożum vżywa na wſzem ſwey zwirzchnoſći A oſtrzega wolney myſli od płochey miłoſći RejJóz F6v; bo Anyoł Pańſki ſtánie wnet przy thobie/ cieſząc cie ábyś ſie nic nie trwożył/ á oſtrzegáiąc cie od káżdego niebeſpiecżeńſtwá. RejPos 110, 223v.

ostrzegać około czego (1): Dayem wiedziecz v k.m abi nie raczil wſitko mieſzkacz w wylnie abo w Cracowie ale abi oſtregal okolo swoyey zyemie pogranyczney abi was nieſdradzyly Thurczi LibLeg 11/47.

ostrzegać przed czym (1): LVtego mieſiącza [...] głowy oſtrzegay przed zimnem FalZioł V 46.

a. Bronić kogoś lub coś przed czymś; zapobiegać czemuś (3):

ostrzegać czego [= przed czym] (2): Ale kancelaryja JKM i koronna ostrzegając w tem szkody Rzeczypospolitej, [...] zostawić się z powinności swej ma pokorną prośbę swą Krolowi JM, ukazując prawo pospolite [...]. A iuż tego nie czynili jakich przywilejow namnożyli [...] prawom naszym przeciwnych Diar 74; Przetóż oſtrzegáiąc vpadku ludzkiégo [...] vſtáwiamy/ áby w ſpráwách/ od ſądu Ziemſkiégo [...] Trybunał teraznieyſzy był powinien dáwáć dilácię SarnStat 862.

ostrzegać od czego (1): Hiſtorie ſą náuka żywotá/ iáko obrázy álbo świece ſpráwam ludzkim w vmyſle świecąc/ oſtrzegáiąc nas od przygod złych BielKron 333v.

3. Przestrzegać czegoś, trzymać się czegoś, mieć na uwadze, zachowywać; custodire PolAnt (13):

ostrzegać czego (11): Nie będzye odięt mąż s pokolenia twego od ſtolcá kroleſtwá Izráelſkiego/ ieſli będą oſtrzegáć przykazánia moiego. BielKron 77v; BudBib Deut 26/18, Ps 77/7; [Jan Ocieski] niebywalci Rectorem ale ſie nacnocie rozumiał/ i tak iei oſtrzegal ze zonego vrzadu iego/ nieſzlo nic ku ſkazie rzetzi poſpolitey PaprUp C; ActReg 30. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (5), to (1); aby (5), co (2), że (1)] (8): Aiżechmy iednak przedſię oba niewolnici A czo nam właſnie przyſtoi oſtrzegaymy wſzytci RejJóz F2; GroicPorz gg3v; Bo iuż ten nic nie cżyni/ iedno co ſłuſznego/ Oſtrzegáiąc ná wſzytkim co ieſt pocżćiwego. RejWiz 98v; Oſtrzegayże thedy tego káżdy nędzny á vbogi cżłowiecże/ ábyś ſobie nie lekcze ważył tego ták miłośćiwego vpominánia Páná twoiego. RejPos 205v, 131v, 219v; Oczko 16v; ActReg 44.

4. Wystrzegać się czegoś, chronić się przed czymś (9): A my prętko nie ẃiedząc ná co przyzwalamy/ Iezli nie z náſzą háńbą że nie oſtrzegamy. WierKróc A2.

ostrzegać kogo, czego (3): Strzeżćie zamkow á koſćiołow By znich nie było popiołow Bo wnich złotá ſrzebrá wiele Nacz ważą nieprzyiáćiele A do tych złotych kielichow Oſtrzegayćie zordy mnichow RejRozpr F4; Przed czáſemći chorobom trzebá więc zábiegáć. Owſzem też złych przypadkow przed czáſem oſtrzegáć. MycPrz I C4. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (1); aby (4), by (2)] (6): Prze Bog mili Polacy/ oſtrzegaycieſz tego/ Byſcie ni w cżym nie lżyli/ rodu ták ſławnego. RejZwierz 90; oſtrzegay ábyś nie zápomniał Páná twego/ ktory cię wywiodł z niewoley Egipſkiey BielKron 44, 39, 115; A wſzákoż vważay cżáſy/ á to cżyń co należy y doſtátkowi twemu/ y ſtanikowi twemu. Bo będzieſzli ſie ciągnął nád ſtanik pocżćiwy ſwoy/ oſtrzegay potym áby ſie około ciebie nieprawdá nie zámnożyłá. RejZwierc 25v, 186.

5. Zastrzegać sobie coś, zapewniać, zabezpieczać (6):

ostrzegać co (5): Nie bez przycżyny to ſobie oſtrzegaćie. Bo cżuiećie że miedzy wámi ſámemi ſą y będą: ktorzy przećiw tey wáſzey vgodźie ſzturmowáć nieprzeſtáną. WujJud 13v; IZ Poſłowie téyże źiemie Goſtyńſkiéy/ prośili: áby zapiſy w Aktá Ziemſkié/ álbo Grodzkié z inſzych kśiąg introdukowáné/ tym którzy ie introdukuią były záś wrácáné y niehámowáné. Tedy im to oſtrzegamy: y wrácáć Originália/ iáko ſie to y wſzędźie indźie záchowywa roſkázuiemy. SarnStat 813 [idem 822, 1153], 491, 822, 1153.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Item/ Oſtrzegáiąc áby żaden w téy Exequuciiéy nád ſłuſzność obciążón nie był/ vſtáwiamy SarnStat 93.

Synonimy: 2. chronić, pilnować; a. bronić; 3. chować, dzierżeć, pełnić, zachowywać.

Formacje współrdzenne cf STRZEC.

Cf OSTRZEGAN, OSTRZEGANIE

TG