Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OTWARZAĆ

Następne hasło: OTWARZAJĄCY »

OTWARZAĆ SIĘ (22) vb impf

otwarzać się (17), odtwarzać się (4), odwarzać się (1); odtwarzać się GlabGad (4); odwarzać się OpecŻyw.

sie (19), się (3).

o jasne, pierwsze a pochylone, (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); drugie prawdopodobnie jasne (tak w -ać).

Fleksja

indicativus
inf	otwårzać się
praes
	sg	pl
3	otwårzå się	otwårzają się

praet
	pl
3	subst	otwårzały się

imperativus
	pl
2	otwårz(a)jcie się

conditionalis
	sg		pl
3	n	by się otwårzało	subst	by się otwårzały

inf otwårzać się (1). ◊ praes 3 sg otwårzå się (7). ◊ 3 pl otwårzają się (7). ◊ praet 3 pl subst otwårzały się (1). ◊ fut 3 pl będą się otwårzać (1). ◊ imp 2 pl otwårz(a)jcie się (1). ◊ con 3 sg n by się otwårzało (1). ◊ 3 pl subst by się otwårzały (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. otworzyć.

Znaczenia

1. Otwierać się, rozwierać się (10)
- W przen (4)
2. Rozszerzać się (5)
3. Odsłaniać się, objawiać się (4)
4. Odradzać się (2)
5. W funkcji strony biernej: być rozwieranym (1)

1. Otwierać się, rozwierać się (10): OpecŻyw 160; TarDuch C6v; Cżemu wznak ſipiaiąci miewaią ſny á widzenie ſtraſzliwe. (–) Iż w ten cżas odtwarza ſie komorka w mozgu ktora fantaſia zową to ieſt zmyſlanie dziwnych rzecży. GlabGad D8v, B3 [2 r.]; Chasma etiam dicitur, Skáłá ná niebie gdy ſie zda yákoby ſie niebo otwarzáło. Mącz 51b.

W przen (4): A ták wy fortki zdawná mocnie zámknione otwárzayćie ſie á podnoſćie mocnoſći ſwoie/ ábowiem teraz iuż kwam poſtępuie krol chwały wſſelyákiey. RejPs 34v; LubPs hh5v; áby odrzućiwſzy obmowy/ y mátácſtwá/ y żárty/ y prozne ſłowá: ku ſławie Bożey/ y budowaniu bliźniego/ vſtá ſię náſze otwarzáły. SkarŻyw 4.

otwarzać się komu (1): niebo ſię nam otwarza pan bog nam grzechy odpuſcza/ y ſobie nas za ſyny policzą SeklKat V3.

2. Rozszerzać się (5): Ktho by miał Emoroidy głuche/ tho ieſt żyły w ſtolczu napecżniałe odekrwie Melankolicżney/ tedy prochem thego korzenia poſiṕ/ otwarzaią ſie żiły y krew złą cżarną wywiedzie z welkiem [!] vlżeniem ciała. FalZioł I 106d, V 31; ale mięſo warzyſte iż odmoknie zwierzchu dla wody ciepłey w ktorey wre, przeto ſie pori iego odtwarzaią GlabGad H3; SienLek 20v.

W przeciwstawieniu: »ściskać się ... otwarzać« (1): niedopuſzczáiąc/ áby przechody iego álbo ſye bárzo sćiſkáły/ álbo też zbytnie otwarzáły SienLek 13v.

3. Odsłaniać się, objawiać się; aperire Cn (4): niepokoie przećiw iemu y kośćiołowi iego/ pod mniemáną obroną krześćiáńſką ſie otwarzáią. PowodPr 44.

otwarzać się komu (2): RejAp 72v; Piſmo ś. trudne nie káżdemu ſię otwarza SkarKaz Oooo2b.

otwarzać się przed kim (1): Doſyć iſz ſię tylko táiemną ſpowiedzią grzechy przed kápłanem otwarzáią. SkarŻyw 320.

4. Odradzać się (2): NA wioſnę ſie wſzytki rzecży odnawiaią/ bo od gorączoſci á wilkoſci cżaſu: ziemia ſie otwarza. A rozmagitych barw zioł y drzewa kwiecia rodzi. FalZioł V 53v; Kwietniá Kwiatki náſtawáią Cyáłá ſye też otwarzáią SienLek 43.

5. W funkcji strony biernej: być rozwieranym (1): Gory á Kruſzce będą ſie otwarzać tego roku LudWieś B.

Synonimy: 2. rozszerzać się; 3. objawiać się, odkrywać się, pokazować się.

Formacje współrdzenne cf ODEWRZEĆ.

Cf OTWORZAĆ SIĘ

MŚ