[zaloguj się]
[pdf]

OTWORZYĆ SIĘ (141) vb pf

otworzyć się (139), odtworzyć się (2), [odworzyć się]; odtworzyć się GlabGad (2).

sie (88), się (53).

Oba o jasne.

Fleksja
inf otworzyć się
praet
sg pl
1 m otworzyłem się m pers -chmy się otworzyli
3 m otworzył się m pers
f otworzyła się, otworz(e)ła się m an
n otworzyło się subst otworzyły się, otworz(e)ły się, otworzyły się są
imperativus
sg pl
2 otwórz się otworzcie się
3 niech się otworzą
conditionalis
sg pl
3 m by się otworzył m pers
f by się otworzyła m an
n by się otworzyło subst otworzyłyby się, by się otworzyły

inf otworzyć się (10). ◊ fut 3 sg otworzy się (19). ◊ 3 pl otworzą się (14). ◊ praet 1 sg m otworzyłem się (1). ◊ 3 sg m otworzył się (5). f otworzyła się (19), otworz(e)ła się (1) ActReg. n otworzyło się (6). ◊ [1 pl m pers -chmy się otworzyli.] ◊ 3 pl subst otworzyły się, otworz(e)ły się (33), [otworzyły się są]. ◊ imp 2 sg otwórz się (7); -ó- (2), -(o)- (5). ◊ 2 pl otworzcie się (7); -o- (2), -(o)- (5). ◊ 3 pl niech się otworzą (1). ◊ con 3 sg m by się otworzył (3). f by się otworzyła (3). n by się otworzyło (1). ◊ 3 pl subst otworzyłyby się, by się otworzyły (7). ◊ part praet act otworzywszy się (4).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. otworzyć.

1. Odemknąć się; umożliwić wejście, wyjście lub przejście; aperiri Vulg, PolAnt (36): Kiedy przyidzieſz gdzie zámkniono/ A chceſz aby ćię wpuſzcżono: Miey záiącá álbo ćiećierzą/ Sámy śie więc drzwi otworzą. BierEz Sv, M3v; Kiedy ſie odtworzy w mozgu droga od Fantaſiey [...] tedy może być ſnienie ale nie bywa w pamięci GlabGad L4v, L5; theda zyedney skrzinye kthora ſzie othworzila wipadli pyenyadze LibMal 1552/170; A ták kazał obłokom by ſie rozrośiły/ A iżby ſiye nyebyeſkye fortki otworzyły. LubPs R6v; KrowObr 100v [2 r.]; porwáły ſie wſzitkie źrzodłá przepáśći wielkiey/ y ſpuſthy niebieſkie otworzyły ſie/ y ſtał ſie deſzcż ná ziemi cżterdzieśći dni y cżterdźieśći nocy. Leop Gen 7/11; BudNT Apoc 15/5; Otworzćie ſye wyſokié niedobyté brony/ Krol wieczny ſye przybliża KochPs 34, 34; SkarŻyw 444; Muſząć puśćić wrotá twoie Otworzą ſie y pokoie. MWilkHist E2v, D4, D4v, E3v; WujNT Act 16/26.

otworzyć się komu (15): Leop Act 12/10; BibRadz Act 12/10; A gdy ſie przybliżał [Heraklijus] do Ieruzálem/ fortká ktorą Páná Kryſtuſá wiedzyono ná śmierć/ tá ſie mu ſámá otworzyłá BielKron 164v; RejAp 98; SkarŻyw 112, 164, 227; LatHar 657; A gdy minęli pierwſzą y wtorą ſtraż; przyſzli do brany żelázney ktora wiedźie do miáſtá/ ktora ſię im dobrowolnie otworzyłá [quae ultro aperta est eis]. WujNT Act 12/10. Cf W przen: Frazy.

W przen (12): My potrzebuiem krwie iego/ bez ktorey wyniść z Egiptu/ y ziemie obiecáney doſtąpić niemożem/ y zgłádzone złośći náſze nie będą/ y niebo ſię nam nieotworzy. SkarŻyw 112; radby ſię był znim kiedy widział/ á vſtnie go vpomniał/ ale przyſtępu do tego y cżáſu cżekał. Ktory mu ſię z tákiey przycżyny otworzył. SkarŻyw 164; Niech ſię mu otworzą niebioſá/ niech go z weſelem przywitáią święći Anyołowie LatHar 657.
Frazy: »droga się otworzyła (otworzy)« [w tym: komu (4), do czego (3)] [szyk zmienny] (6): á ták rad bych áby mi ſie otworzyły wſſitki drogi ſpráwiedliwoſći/ przez kthore bych mogł przidz ku wyſlawiániu ſwiętego imienia iego RejPs 173v; BielKron 258; Ták ieſt iáko mowiſz y dobrzes to obacżył á przeto/ ieſlić ſie ták zda naprzod o piſániu Ewánieliſtow mowmy/ ieſli obá iednego Iozefá rodzay opiſuią cżyli nie? Boto naprzod obacżywſzy do inſzych ſie drogá otworzy y ſnádniey ſie zrozumiemy. CzechRozm 149v, 149; Y puśćił ſię do Węgier/ gdzie mu ſię nieiáka drogá do ſzcżepienia Chrześćiáńſkiey wiáry otworzyłá SkarŻyw 354; CzechEp 378.

»wrota się otworzyły (a. otworzyć się miały)« [w tym: komu (2), do czego (1)] [szyk zmienny] (3): áby ſie nam zá iákiemi roſterki/ tym obrzezáńcom wrothá przez Polſkę otworzyć miáły BielKron [3323]; (nagł) Do ſlawnei Koroni Polſkiei/ idem. (–) GDiſz ci ſie ynſz [!] cna Pani otworzeli Wrota/ Dopuſc niech wolno wnidzie do nas ſwieta cnota PaprUp A3; RybWit ktv.

2. Rozewrzeć się; aperiri Vulg, PolAnt (76): groby ſie otworzą a ciala ku zmártwych wſtaniu wyrzutzą. OpecŻyw 193v, 36v; otworzyżywſſy [!] ſie ziemiá wypuſćiłá z ſiebie niezliczoną wielkoſć żab RejPs 155; KromRozm I O3; źiemiá ſye otworzyłá/ y przyięłá krew brátá twego/ zrąk twoich [quae aperuit os suum et suscepit sanguinem fratris tui de manu tua Vulg Gen 4/11] GroicPorz n4v; Leop Num 16/30; RejZwierz 42v; A gdy ſiedḿ dni minęły/ w ktorych ſie Noe ſpráwował w okręcie mieſiącá Kwietniá dniá ſiedmnaſtego/ otworzyły ſie przepaśći morſkie/ á obłoki niebieſkie roſę s ſiebie wypuśćiły BielKron 4v, 136v, 415; GrzegRóżn N4v; proſząc áby go [obiecanego baranka] rychley niebo zedzdzem [!] wypuśćiło: proſząc áby ſie zyemiá otworzyłá/ á vkazáłá go im rychley. RejPos 89, 277; Otworzyłá ſię [ziemia] [Aperuit terra] á pożárła Dathaná/ y pokryłá zbor Awirámow. BudBib Ps 105/17; Albo iáſkinia w Rzymie gdy ſie otworzyłá Gdy wnię Kurcius w ſkotzył wnet ſie zátworzyłá. WierKróc A2v; SkarŻyw 483; LatHar 556; WujNT Matth 27/52, Luc 3/21; SkarKaz 516a; [odworzily sie sú nieba SandMalEwan 29].

otworzyć się komu, czemu (4): A będą prośić gor áby ſie ná nie obáliły/ á ſkał áby ſie im otworzyły/ áby ſie wżdy mogli gdzye zákryć RejPos 222v; ReszPrz 84; Zrzodło w boku przekłotym nam ſię otworzyło/ Ziemiá ſrodze zádrżáłá/ ſłońce ſię záćmiło. LatHar 310; A oto ſię otworzyły iemu niebioſá: y widźiał Duchá Bożego sſtępuiącego iáko gołębicę/ y przychodzącego nań. WujNT Matth 3/16.

a. O ciele, skórze, ranach (12): OpecŻyw 141; w łáźni gorącey cżłowiek pręthko omdleie/ bo ſie w nim pory otworzą bárzo BielKron 335v; SienLek 184; áby ſye ćiáło rozruchywáiąc zagrzało/ meaty otworzyły/ á ná dół wody popądzáły Oczko 20v, 16, 19 [2 r.]; O móy namilſzy dobrodźieiu/ tám ſie práwie odnowiły wſzytkié boleśći/ y oné rány wſzyſtkié znowu ſie otworzyły/ z których kreẃ okrutnie płynęłá. SiebRozmyśl D3v.

otworzyć się komu, czemu (3): Gdyby niewieſeie przy cięſzkiem rodzeniu: pępek ſie otworzył. WEzmi białego kadzidła: [...] á tym około pępka omaży dobrze/ [...] á z wierzchu chuſthą przywiąż. FalZioł V 29, I 116a; SienLek 181v.

W przen [czemu] (1): Otwórz ſie ſerce moię ſlónecżné iaſnoſcij/ roztwórz żądzą ſſyroko/ bo máſs boga bliſko. OpecŻyw 18v.
b. O oczach, ustach, uszach: stać się sprawnym (40): á potym ſłowem ſwym ſwiętym roſkazał áby ſie otworzyły ony zátwárdziáłe a zátkáne ſmyſły iego. RejPos 206, 204v.

Tłumaczenie wyrazu „effeta” (5): y rzekł k niemu/ Efatá/ to ieſt/ otworz ſię [adaperire]. BibRadz Mar 7/34; rzekſzy ty ſłowá żydowſkim ięzykyem/ Effatá/ to ieſt/ otworz ſie. RejPos 205, [203]v; BiałKat 246; y rzekł mu: Effetháh (marg) Cháldeyskie to nie Zydowskie słowo. (–): to ieſt otworz ſię [id est adaperire]. WujNT Mar 7/34.

Frazy: »otworzą (otworzyły) się oczy, oko otworzyło się« [w tym: czyje (18), komu (4), czym (1)] = aperientur oculi PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (21:1): OpecŻyw 63; MurzNT Luc 24/31, Ioann 9/10; Ná ten cżás otworzą ſie ocży ſlepych/ y vſſy głuchych będą otworzyſte. Leop Is 35/5, Matth 9/30, Ioann 9/10; Aleć Bog wie/ iż iák ſkoro z niego ieść będźiećie/ othworzą ſię oczy wáſze/ á będziećie iáko Bogowie znáiąc dobre y złe. BibRadz Gen 3/5, Gen 3/7, Luc 24/31; BielKron 1v; iednák nie może to być/ áby mu nie łatwiey przyſło [!] doiść thego cżego prágnie/ kiedy mu ſie iáką regułką ocży otworzą GórnDworz 14; Ale ty gdy iuż ták mocą tego Páná ſwego odpędziſz od ſiebie tę ſlepotę y głuchość ſwoię/ á nie mocą Beelzebubá ſproſnego/ tedy dopirko iuż ſie otworzą ocży duſze twoiey/ iż ſie obacżyſz á poznaſz Páná ſwego RejPos 79, 85v, 111v, 210; SkarŻyw 261, 455; MWilkHist Kv; WujNT Matth 9/30, Luc 24/31, s. 297, Ioann 9/10.

»otworzyły (otworzą) się usta [czyje]« [w tym: ku czemu (1), na kogo (1), nad kim (1)] = os apertum est Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8): RejPs 122v; BOże niezámilczay chwały moiey: bo ſie ná mię vſtá grzeſſnikowe y vſtá zdrádliwego otworzyły. Leop Ps 108/2; BibRadz 1.Reg 2/1, Ez 24/27, Luc 1/60; Tu iuż dopirko otworzą ſie vſtá twoie/ iż będzieſz vmiał wyſławiáć ſwięthą możność Boſtwá iego. RejPos 79, 296; A wnet ſię otworzyły vſtá iego/ y (marg) rozwiązał ſię. G. (—) ięzyk iego/ y mowił błogoſłáwiąc Bogá. WujNT Luc 1/64.

»otworzyły (otworzą) się uszy [czyje]« = adapertae sunt aures PolAnt; apertae sunt aures Vulg (3): BibRadz Mar 7/35; iuż ſie otworzą vſzy twoie/ iż będzieſz ſłuchał y rozumiał co ieſt wola ſwięta iego. RejPos 79; WujNT Mar 7/35; [y rzekl onemu. Effeta, czo iest/ odworzcie się. A hnet odworzily sie sú vszy iego SandMalEwan 62].

3. Stać się dostępnym; stać się możliwym [komu] (3): RejPs 105; Bo kiedy ſie zuchwálcom otworzy to żniwo/ Iuż práwie iáko ná miod bieży tám co żywo. RejWiz 70; Tuć ſię otworzy Nowy dwor ná piaſku/ Tu iuż bądź pewien napierwſzego trzaſku/ Trátuy do lądu KlonFlis F4.
4. Odkryć się, ujawnić się; wypowiedzieć się (11): To ſie tám rozum oſtrzy/ á wſzytko ſie ſporzy/ To ſie iuż tám wierna myſl/ káżdego otworzy. RejZwierz 134v; á będzieſz cżekał dzień/ wdzień/ áż ſie czo w nim ſkrythego/ á oſobnego otworzy GórnDworz M7; A táſz złość iawna co też y w ſercu ſchowána. Bo tá ácż ſie do cżáſu w ſercu táić będzie/ Lecż ſie nie długo potym z vſt otworzy wſzędzye. HistLan B4; CzechRozm 94; Trafiło ſię iſz iedęn Arryan do iego klaſztoru przyſzedł/ táiąc ſekty ſwey: w ktorey wypytány gdy ſię otworzyć muśiáł/ zárazem go wygnáć kazał SkarŻyw 57, 58; Gdy ſię káżdego natáiemnieyſze grzechy przed wſzytkim świátem otworzą SkarKaz 4a; [Proszę, racz też W.M. zdanie swe powiedzieć, [...] bo i ja i pan poseł prawiechmy się tu otworzyli. PismaPolit 417].

otworzyć się komu (4): Othworzyłem ſie iey cżęśćią z rozumem cżęśćią bez rozumu/ ále zá to miáłá żem dobrowolnie ſzaleńſtwo przyiął BielKron 458v. Cf otworzyć się komu z czym.

otworzyć się komu z czym (3): Iáko dáleko więcey zwierzchnemu Panu godźi śię áby miał około śiebie ludźi tákowe/ ktorymby śię zmysłámi [lege: z myślami] ſwoiemi pirwey otworzył [quibus se et suas deliberationes prius aperiat] ModrzBaz 25v; iednemu ſię towárzyſzowi zwierzył ćięſzkośći oney ſwoiey: ktory mu rádził/ widząc iego wielką troſkę/ áby ſię ſtym Papieżowi Grzegorzowi na ten cżás Siodmemu otworzył SkarŻyw 290, 320.

[Ze zdaniem dopełnieniowym: choć widźi [król]/ że mu tego potrzebá/ któryby mu y pożytek y vczćiwość czynił/ [...] nie każe go do śiebie wzywáć/ áni ſie w tym chce otworzyć/ áby go potrzebował CerGór 169.]

5. Objawić się, pojawić się, powstać (12): LubPs P2v; Ani ſam wzwieſz ſkądći co bez cżáſu przypadnie. Boć iuż zewſząd popłynie/ Pan hoynie przyſporzy/ A zewſząd wſzytko dobre náwſzem ſie otworzy. RejWiz 192v; Rzekł mi Pan Bog/ od połnocy otworzy ſie złe ná wſzytki ktorzy mieſzkáią ná zyemi [Ab aquilone pandetur malum super omnes habitatores terrae Vulg Ier 1/14] BielKron 94v, 214; otworzą ſie walki y nienawiśći LeovPrzep B4v; Nuż Inteſtatá/ nuż Káduká/ nuż teſtámentá ludzi pobożnych/ ktorychby ſie wiele gdyby był rząd otworzyło. RejZwierc 187; SkarŻyw 546; Otworzeła się conspiratio ActReg 183, 81; WAkáncię wſzelákié nadáléy pułroká/ potym iáko ſie która otworzy/ rozdawáné bydź máią SarnStat 76.

otworzyć się komu (1): A tu ſie nam nadobna náuká othworzyłá/ coſmy vpadáli nie thylko przed widomemi duchy Páńſkiemi/ álbo ſwiethemi [...]/ ále przed koſciámi ich RejAp 159v.

Szereg: »otworzyć się a wypełnić się« (1): iuż wſzythko błogoſłáwieńſtwo ná zyemi y ná niebie otworzy ſie á pewnie ſie wypełni nád tobą RejPos 211.
6. W funkcji strony biernej: zostać otworzonym, rozwartym (3): A w nérkach kámięń/ y phlegmy zátkánié/ popędźić y otworzyć ſye może Oczko 15; A on wziąwſzy kśięgi kárty wſzytki wnich iednę do drugiey pokleił: ták iſz ſię żadna otworzyć oſobnie niemogłá. SkarŻyw 119; otworzyły się Capta Bonna per Schenkium ex Archivo Cancellaryi Colonskiego iakieś listy quae sapiunt sanctam legem Aphtographa tych listow sobie posyłaią Xiązęta ActReg 182.

Synonimy: 2. odemknąć się; 4. odkryć się; 5. objawić się, odkryć się, okazać się.

Formacje współrdzenne cf 1. ODEWRZEĆ.

MŚ