[zaloguj się]

OTWORZYSTY (63) ai

otworzysty (62), odtworzysty (1) GlabGad.

Oba o jasne.

comp otworzystszy (4).

Fleksja
sg
mNotworzysty fNotworzyst(a) nNotworzyst(e)
G Gotworzystéj, otworzystszéj Gotworzyst(e)go
D Dotworzyst(e)j D
Aotworzysty, otworzyst(e)go Aotworzystą Aotworzysté, otworzystszé
Iotworzystym I I
Lotworzystym Lotworzystéj Lotworzystym
pl
N subst otworzyst(e)
G otworzystych
A subst otworzysté, otworzystszé
I m otworzystémi, otworzystymi
n otworzystymi

sg m N otworzysty (8).A otworzysty (3), otworzyst(e)go (1).I otworzystym (2).L otworzystym (1).f [N otworzyst(a).]G otworzystéj, otworzystszéj (2); -ej (1), -(e)j (1).D otworzyst(e)j (1).A otworzystą (2).L otworzystéj (1).n N otworzyst(e) (5).G otworzyst(e)go (3).A otworzysté, otworzystszé (4); -é (1), -(e) (3).L otworzystym (1).pl N subst otworzyst(e) (5).G otworzystych (5).A subst otworzysté, otworzystszé (10); -é (5), -(e) (5).I m otworzystémi (4), [otworzystymi]; -émi (3), -(e)mi (1). n otworzystymi (5).

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

1. Otwarty, wszystkim dostępny; jasny, wyraźny, oczywisty; patens Mącz, JanStat; apertus PolAnt, Modrz; adapertilis Cn (39): Ze cżłowiek tho thylko widzi co ze wnątrz otworzyſthego ieſth [ea quae parent]/ ále Bog pátrzy ná ſerce. Leop 1.Reg 16/1; Patens [...], Iáwny/ Otworziſty/ Szeroki. Mącz 283c; Bipatens ‒ Ze dwu ſtron otworziſtij. Calep 131b.

W połączeniach szeregowych (4): Do czego Káznodźieiam drogi proſtſzéy [...] áni ſnádnieyſzéy/ áni otworzyſtſzéy niemáſz/ mimo té rzeczy widomé OrzQuin Aa2; ModrzBaz 136v; przypiſuiąc mu/ nie iákie boſkie ſzcżyre prawdźiwe y otworzyſte nád ſzátánem zwyćięſtwo/ iáko przyſtoi mocnieyſzemu nád ſłábſzym: ále chytrze/ nie męſkie/ obłudnie CzechEp 203, 153.

Wyrażenia: »otworzysty list« = littera publica Mącz; littera patens JanStat [szyk 13:3] (16): GroicPorz m3; BielKron 373v, 379; Mącz 195d; KTórégo Dekretu y wſzyſtkiégo poſtępku tákowych gránic Podkomorzy przez ſwóy otworzyſty liſt ma dáć znáć ſądowi źiemſkiému SarnStat 459, 9, 176, 459, 467, 468 (12); [Jakoż i teraz waszmości wszech proszę, O czem też z sobą list wierzący noszę, Żebyście ich tak prętko ratowali, Podolskiej ziemie wyniszczyć nie dali. List otworzysty sobie przeczytajcie, Mnie barzo pilnej drodze nie mięszkajcie Otwin(?)Erot 115; Przyjechaliśmy na grunt wsi, którą zową Staniąthki, która jest panien staniąteckich. Tam nikogo nie było, chociaśmy list otworzysty słali dwa dni przedtem LustrDróg 55, 38].

»otworzysty mandat« (1): descriptio et imago tabularum, Copia á liſtów przepis/ otworziſtych mandatów. Mącz 375b.

[»membrany otworzyste«: A żem sługom moim [...] i innem sługom różnemi czasy membrany otworzyste dawał [...], tedy tego strzec aby sobie długów na nich nie pisali [1590] TestEwang 69.]

[»otworzysty nieprzyjaciel«: pewnie po tákiéy wieczerzy we wnętrzu párćié/ kłoćié/ wymioty [...] do czego pobudkę dawa kucharz/ iáko otworzyſty zdrowia náſzégo nieprzyiáćiel OczkoPrzymiot 30 (Linde).]

»słowa otworzyste« [szyk 5:2] (7): ktorzyby [...] mogli inſzych/ wedle fántázyey ſwey/ procż otworzyſtego ſłowá Bożego/ pierwey z Heretykowawſzy potym prześládowáć CzechEp 27; że co raz rzeką/ iż ſię przed wſzytkiemi wieki vrodźił: to záś/ choćiaż nie ſłowy otworzyſtymi/ iednák rzecżą ſámą to mowią: iż ſię nigdy nie rodźił. CzechEp 253; Skąd to obacżyć mamy: iż ponieważ ták ſłowy otworzyſtymi Bog o tym mowi/ tedy nie przeco inſzego/ iedno áby znáć dał/ iż [...] CzechEp 331, 167, 213, 413 [2 r.].

Szeregi: »jasny i otworzysty« [szyk 4:1] (5): CzechEp 160, 167, 213, 269; Więc ieſcze náyduią ſie drudzy ták vporni/ że w ták otworzyſtéy y iáſnéy woynie przećię was do pokoiu z Turczynem wiodą OrzJan 10; [ſłowo Boże/ ſámo z ſyebie ieſt doſyć iáſne y otworzyſte RodzajLutera F2]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»łacny i otworzysty« (1): ieſli łácne piſmo y otworzyſte/ czemu ſię w nim nie zgadzáią/ á ieden ták wykłáda/ á drugi inák? SkarKaz 81b.

»łatwy i otworzysty« (1): Gdźie ſię ſtárego teſtámentu figury/ nowym teſtámentem/ á Chriſtuſowe ſłowá Apoſtolſkimi/ tákże iedny mieyſcá drugimi wykłádáią/ á zwłaſzcżá trudne łatwieyſzymi y otworzyſtymi. CzechEp 89.

[»otworzysty a nie zasłoniony (a. bez jakiej zasłony)«: Ma też być Wiridarz otworzyſty/ á nie zaſłoniony drzewy od wſchodu ſłońcá Cresc 1571 490, 137.]

[»odkryty i otworzysty«: Co by skąd inąd R. P., ile odkrytego i otworzystego zachodzić miało, nie baczy jeszcze I.K.M. AktaSejmikPozn 1600/214.]

»pospolity i otworzysty« (1): Opuśćiwſzy tedy to [odstąpienie od apostołów]/ wezmę przedśię inſze poſpolitſze y otworzyſtſze/ ktorych ſię y ślepy domácáć może. CzechEp 362.

»szczyry a otworzysty« (1): Nie wſzytkoć też to wſzetecżność/ ktora ſie w.m. wſzetecżnoſcią widzi: ma drugi w ſobie beſpiecżeńſthwo iákieś ſzcżyre/ á otworzyſte/ nie pátrzącz bárzo ná ceremonie GórnDworz Lv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (3): BudBib 1.Reg 3/1; Sámá cnotá/ iáko nieiáki Duch Boży/ miárkowáłáby złe żądze/ [...] rzecży by prawdźiwych proſtych á otworzyſtych náśládowáłá [vera, simplicia et aperta consectari] ModrzBaz 136v; CzechEp 269.
2. Szeroko otwierający się, rozwarty, rozległy; porowaty (9): [kokodrillus] ma cżtherzy nogi á żywie na ziemi y w wodzie/ ma gębę wielką á otworziſtą aż do vſzu FalZioł IV 32d, IV 33c, 40a; W ćiepłych kráinach ludzie ſą z otworzyſthemi pory/ przeto ſą mdli y rychło mrą BielKron 335v, 335v; Emplastrum, Yeſt maść/ która bywa przikłádána ná otworziſte á krwáwe rány. Mącz 205a; A iż téż ſą complexie/ któré ćiáło otworzyſtſzé/ á do potu ſkłonnieyſzé máią/ v tákich/ poceniém pewna część [wody] wychodźić zwykłá Oczko 20v, 15.
W przen (1): Pan Bog sam prziydzie/ á zbáwi was. Ná ten cżás otworzą ſie ocży ſlepych/ y vſſy głuchych będą otworzyſte [aures surdorum patebunt]. Leop Is 35/5.
3. Rozległy, przestronny, obszerny (6): Turek będźie wolał piérwéy woynę toczyć z mury Niemieckimi/ y z miaſty/ niżeli ná otworzyſtym polu z Polaki OrzJan 86; [kamizela otworzysta, cindeldrutowa, podszyta InwMieszcz 1570 nr 158, 1597 nr 302].

otworzysty ku czemu (1): Nie kriyćie członków/ podołków podwińćie/ Nie k ślubu iść/ wſtyd precz/ pierśi odwińćie: Iżby ku bićiu otworzyſté miáłá Ręká wśćiekła/ á tłuc nie przeſtawáłá. GórnTroas 12.

Wyrażenie: »otworzyste miasteczko, [miasto]« [szyk zmienny] (3): Vicus. [...] Otworzyſte myáſteczko yakoby vlicá długye/ álbo vlycá przeczna Murm 26; BartBydg 170; KwiatOpis C3v; [Iáko miáſto otworzyſté [Sicut urbs patens] á bez murów: ták człowiek/ który w mowie (marg) Wielomowny. (–) nie może záwśćiągnąć duchá ſwego. WujBib Prov 25/28 (Linde)].
W przen (1): Y polá otworzyſte po te wſzytkie cżáſy Płácżą y trawne łąki/ płácżą chłodne láſy. KlonŻal Bv; [WerReguła 111].
4. Szczery, otwarty, prostolinijny; sincerus Calag, Calep; apertus, integer Calag (7): GlabGad P; Więc kiedy będźie miarny/ ſtateczny/ niewielomowny/ wſtydliwi/ miłośierni rć. to iuſz bożek/ iako tu Iána opętanem żową/ kiedy zaś będźie człowiek otworzyſty rć. hnet i pjiakiem rć przéchrczą MurzNT 51; Pateo, Ieſtem yáwnym/ Otworziſty yeſtem. Mącz 283b; Calag 40b; Calep [1041]a.

otworzysty komu (1): Kędy iednego człowieká ćiáło/ myſli y ſumnienie ták otworzyſte będzie drugiemu/ iáko ná tym świećie przez kryſztał ábo śkło rzeczy widzimy. WujNT 888.

W porównaniu (1): WujNT 888 cf otworzysty komu.

Przysłowie: Trzymać ſie tedy należy oney proſtey Polſkiey przypowieśći/ że ieden drugiemu nie ma ſie do otworzyſtey przyiáźni podawáć/ áni ſercá ſwego otwieráć/ áż z nim korzec ſoli zie. Phil H2.
a. [Nie kryjący się, śmiały: á nie wiedzieli co ſie działo z Apoſthoły Páńſkimi/ ktorzy pirwey będąc trwozliwymi/ teraz sſtáli ſie iuż otworzyſtymi y ſmiálymi. GilPos 108v.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Patulus – Otworziſti. Calep 761b; Planus – Rowni. Iaſni, olworztſti [!] Calep 811b.

Synonimy: 1. jasny, odkryty, pospolity; 4. szczery; a. mężny, śmiały.

Cf [NIEOTWORZYSTY], OTEWRZYSTY, OTWARTY, OTWORZONY