[zaloguj się]
[pdf]

PASTERNAK (31) sb m

Pierwsze a oraz e jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie), drugie a pochylone.

Fleksja
sg pl
N pasternåk
G pasternåku
A pasternåk pasternåki
I pasternåki(e)m

sg N pasternåk (21). ◊ G pasternåku (3). ◊ A pasternåk (2). ◊ I pasternåki(e)m (2). ◊ pl A pasternåki (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. bot. Pastinaca sativa L. (Rost) i Daucus Carota L. (Rost); pasternak domowy albo polny, rośliny żółto kwitnące z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae); pastinaca Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn (30): Murm 113; Mymer1 17; Korzeń polnego kminu/ może być iedzion od ludzi iako paſternak ieſt takiego ſmaku. FalZioł I 40b, +4b [2 r.], I 68c, 105 żp, c; Mącz 283a; náwarz Piotruſzki z Páſternakiem/ przyſyṕ trochę pieprzu á piy. SienLek 17v, 9, 104v, 110, 119v; RejZwierc 110v; Calep 761a; Ogrodne rzecży/ Cybule/ Kápuſty/ Márchwie/ Páſternaki/ Rzepę/ to wſzyſtko vprzątnąć/ pomierzyć GostGosp 72, 68, 122, 167.

W charakterystycznych połączeniach: wziąć pasternaku; pasternak opatrzyć, pochować, siać, uprzątnąć, warzyć; nawarzyć [czego] z pasternakiem (2).

Wyrażenie: »żołty pasternak« (1): Staphylius, Nieyáki rodzay żołtego páſternaku. [Cf Staphylinus [...] Quam pastinacam vocant Latini Calep 1605/1378a.] Mącz 412a.
Zestawienia: »pasternak domowy« = Pastinaca sativa L. (Rost); roślina warzywna o jadalnym, białym korzeniu; pastinaca domestica a. sativa, siser Cn [szyk 5:1] (6): then Paſternak domowy więczey ſie godzi ku pokarmam niżli ku lekarſtwam FalZioł I 105b, I 105a, b [2 r.], d, 105v żp.

»pasternak polny« = Daucus Carota L. (Rost); marchew zwyczajna, roślina dziko rosnąca o właściwościach leczniczych; daucus, pastinaca agrestis, staphylinus Cn (6): wſzakoż Paſternak polny niedobry ieſt ku iedzeniu ſam, Lepſzi ieſt domowy FalZioł I 105a; Pandecta mowi iſzby korzenie Paſternaku polnego naſzigi zawiązane/ opuchlinę wypądza z ſzyje. FalZioł I 105b, I 105a [2 r.], b, d.

Szereg: »pasternak albo (to jest) polna marchew (albo srocze gniazdo)« (2): PAſternak polny, to ieſt polna marchew/ albo ſrocze gniazdo/ Kthorego mocz ieſt zagrzewaiącza y otwieraiącza, vrinę pobudza FalZioł I 105a, I 104d.
2. bot. Carum carvi L.; kminek polny, roślina z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) (cf znacz. 1. FalZioł I 40b) (1): Careum sive Carum – Paſternak. [...] Herbae genus est, gentis suae cognomento ita appellatum [...]. Athanaeus Pastinacam maiorem interpretatur, vulgata pastinaca multo praestantiorem. Calep 165b.
3. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »pasternak włoski« = Sassurea lappa Ciarke; bylina azjatycka z rodziny złożonych (Compositae) o odurzającym zapachu, używana w lecznictwie: Páſternak włoſki/ Dźięgiel Indiyſki Dzięgiel zamorſki/ Coſtus. Indianiſche geiſstwurz/ Coſtenwurz. SienHerb L#, E#v.]

Synonimy: 1. zest. »pasternak polny«: marchew, olesznik, »ptasze gniazdo«, »srocze gniazdo«; 3. »dzięgiel indyjski«, »dzięgiel zamorski«, kostus.

Cf [PASTERNACZEK]

ZCh