[zaloguj się]
[pdf]

PIERZCHAĆ (36) vb impf

pierzchać (27), pirzchać (7), pierschać (2); pierzchać OrzList, BielKron (13), GórnDworz, BielSpr (4), StryjKron, BielSjem, KochPieś, WyprPl, SzarzRyt; pirzchać LubPs, RejZwierc (2), KochPs (2); pierschać Mącz (2); pierzchać : pirzchać RejWiz (2:1), BielSat (1:1).

-é- (2) KochPieś, WyprPl (tak też Cn), -e- Mącz (2); a jasne.

Fleksja
inf pierzchać
indicativus
praes
sg pl
1 pierzcham
3 piérzchå piérzchają
praet
sg pl
3 m m pers piérzchali
f piérzchała m an
n subst piérzchały
fut
sg pl
3 m m pers będą piérzchali, będą piérzchać
n będzie pirzchało subst
imperativus
pl
3 niech pirzchają
conditionalis
pl
3 subst by pirzchały

inf pierzchać (18). ◊ praes [1 sg pierzcham.] ◊ 3 sg piérzchå (3). ◊ 3 pl piérzchają (3). ◊ praet 3 sg f piérzchała (2). ◊ 3 pl m pers piérzchali (3). subst piérzchały (1). ◊ fut 3 sg n będzie pirzchało (1). ◊ 3 pl m pers będą piérzchali (2) BielSat, BielSjem, będą piérzchać (1) BielSpr. ◊ imp 3 pl niech pirzchają (1). ◊ con 3 pl subst by pirzchały (1). ◊ [part praes act pierzchając.]

Sł stp: pirzchać w innym znaczeniu, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. pierzchnąć.

1. Uciekać w popłochu; cedere Mącz; aufugere, conicere (a. dare) se in pedes, facere fugam, (repente) fugere, perfugere, profugere, refugere, suffugere Cn (31): A w tym cżáſu pocżęłá Litwá z Ruśią pierzcháć gdy pola dáley nie mogli wytrzymać. BielKron 409v, 256v, 348, 372v, 391v, 422v; Cervinus vir, Boyáźliwy mąż/ nie ſmiáły który rad pierſcha. Mącz 50a, [407]d; BielSat N4; BielSpr 8v, 16 [2 r.]; Vyźrzeli/ zdźiwili ſye/ y záraz zwątpili/ Bárźiéy o biégu/ niż potce myślili/ Myślili/ á pirzcháli KochPs 71; Kniáź Conſtantin [...] miedzy Litwę ſkoczył ſrzodkiem/ Nápomina do bitwy/ bo iuſz pierzcháć chcieli StryjKron 732; BielSjem 41; WyprPl C2; [StryjKron 243 (Linde); Volck Qqq 3v].

pierzchać przed kim, przed czym (4): LubPs E2; Ná drugi rok Boleſław wyćiągnął z Kijowá/ Ruś przed nim pierzcháłá BielKron 348; Pirwey Moſkwá pirzcháłá/ przed Litwą/ Polaki/ Teraz Moſkwá ſtrwożyłá/ Litwę nieboraki. BielSat G3v; KochSob 59.

pierzchać dokąd (3): RejWiz 99v; [w bitwie potkali się Litwa z Tatary] ále Litewſki rog przełomion był od Pruſow/ ták iż drudzy pierzcháli do Litwy BielKron 384. Cf »pierzchać w stronę«.

pierzchać którędy (1): Nie znaſz ludźi co przed kotem/ Piérzcháią nawiętſzym błotem KochSob 59.

W przeciwstawieniu: »pierzchać ... gonić« (4): pocżęli Wołoſzy pierzcháć á náſzy ie gonili y zábijali BielKron 407, 245, 256v, 403.

W porównaniach (2):

~ Jako comparatum (1): Bo wyęc záwżdy yáko plewy przedemną pirzcháyą/ Ci ktorzy bez mey winności tu ná myę powſtáyą. LubPs E2.

Jako comparandum (1): wnet iáko pierzcháć nieuczony Lew/ od mnogiey zgráiey będąc oſkoczony/ [...] Ták ſie Strus ſpráwował SzarzRyt C2. ~

Zwrot: »pierzchać w stronę« (1): ſkáźiło ſerce Sármátom/ mniemáiąc wielki lud ćiągnąć ná pomoc Rzymiánom/ pierzcháli w ſtronę. BielSpr 41v.
Przen (2): Potkayże ſie s ſwiátem s tą márną obłudą/ [...] Vyrzyſz żeć y to twe ſwowolne ciáło/ Będzie pirzcháło. RejZwierc 116v.
Zwroty: »pierzchać [komu] z placu« = ustępować (1): Lacwieć tám Grámmátyką przepiorowáć przed Pány Ziemiány: ále przyydąli ná nie Mniſzy/ pierzcháć im z plácu/ porzućiwſzy Grámmátyki y Rhetoryki OrzList f4v.

»na zad pirzchać« (1): Niechay ſye wſtydzą/ niech ná zad pirzcháią/ Którzy niewinnéy duſze méy ſzukáią. KochPs 102.

2. Rozpryskiwać się, rozsypywać się w sposób nagły i gwałtowny w różnych kierunkach (3): Dym mu [Lucyferowi] idzye s páſzcżęki/ ták iáko mgłá właſnie/ Y s płomieniem ná poły/ áż iſkry piérzcháią RejWiz 167v, 41; podkopáli onę báſzthę Azápi áż vpadłá/ drugie zbili dziáły áż drzewá pierzcháły BielKron 316.
[Szereg: »pierzchać albo latać«: Spoſob palenia álbo wzburzenia Trtęci [...] Abowiem lepiey ieſt ták potroſze niżli wſzyſtkę záraz palić. Gdyż cżęſto pierzcháiąc/ álbo latáiąc/ wſtawa á vtwierdza ſie SienHerb 607b.]
3. Wylatywać, wypadać [z czego] (2): A pan Rey powieda/ Białegłowy práwi náſze/ ſą podobne cżáplam/ bo iáko cżáplá bez przeſtánku ye/ á gdziekolwiek leći/ tho z niey pierzcha/ ták białegłowy náſze/ vſtáwicżnie iedzą/ y vſtáwicżnie też chodzą/ dla chłodu ná komorkę. GórnDworz Q8.

W porównaniu (1): Bo naydzieſz drugiego co nie vmie inácżey mówić iedno iákoby mu rogate kiycze z gęby pirzcháły RejZwierc 139v.

4. [Biegać: przy ktorym cżáśie [tj. w ciąży] namilſzy pokoy bywa/ bo oćiążáłość nie dopuſzcża ſkákáć/ y ſyná noſząc nie káżda pierzcha. HistFort H2v.]

Synonimy: 1. odbiegać; uchodzić, uciekać, umykać, zbiegać.

Formacje współrdzenne: odpierzchać, popierzchać; pierzchnąć, opierzchnąć, rozpierzchnąć, rozpierzchnąć się, wypierzchnąć.

Cf PIERZCHAJĄCY, PIRZCHANIE

MN