[zaloguj się]
[pdf]

PIERZCHNĄĆ (38) vb pf i impf

pf (37) [w znacz. I.], impf (1) [w znacz. II.]

pierzchnąć (32), pirzchnąć (6); pirzchnąć KochSat; pierzchnąć : pirzchnąć BielKron (7:4), BielSpr (3:1).

e pochylone.

Fleksja
inf piérzchnąć
praet
sg pl
1 m m pers -chmy piérzchnęli
3 m piérzchnął m pers piérzchnęli
f piérzchnęła m an
n piérzchnęło subst piérzchnęły
imperativus
pl
3 niech piérzchną
conditionalis
sg pl
3 m by piérzchnął m pers by piérzchnęli

[inf piérzchnąć.] ◊ praes i fut 3 sg piérzchnie (3). ◊ 3 pl piérzchną (1). ◊ praet 3 sg m piérzchnął (3). f piérzchnęła (2). n piérzchnęło (1). ◊ 1 pl m pers -chmy piérzchnęli (1). ◊ 3 pl m pers piérzchnęli (22). subst piérzchnęły (1). ◊ imp 3 pl niech piérzchną (1). ◊ con 3 sg m by piérzchnął (1). ◊ 3 pl m pers by piérzchnęli (2).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVIII w.

I. pf (37):
1. Uciec w popłochu (przeważnie o ucieczce wojska z pola bitwy); declinare, dispertiri PolAnt (37): Rzućili ſie tedy Maurowie wſzyſcy na nas [...] áleſmy im nie mogli odeprzeć bo nas máło było/ przetochmy pierzchnęli BielKron 454, 57, 353v, 394v; BielSpr 26v, 40v; KochPs 97 [2 r.]; á ſtráćiwſzy bitwę Spitko w pirwſzym potkániu mężnie ſię záſtawiáiąc vmárł/ zá czym inſzy bez wodzá pierzchnęli. StryjKron 587; Pierzchnęli Niemcy áż ich záś Fricz záſtánowił/ Y z nowuby z náſzymi bitwę był odnowił/ Lecz ſámego drab zábił/ zá czym Niemcy rożno/ Pierzchnęli widząc iz iuſz opieráć ſię prożno. StryjKron 642, 230, 527, 528, 642, 702; WyprPl A2v; LatHar 274, 589; [kot] Poſadźiwſzy ſkowronká wznieſie łeb do niebá. Zátym pierżchnie ſkowronek y ſiędźie wyſoko CzahTr L.

pierzchnąć od kogo (1): Y gonili rycerze Cháſdymſcy zá krolem/ y dogonili Cydkijahá wrowninach Ierychońſkich/ á wſzytko rycerſtwo iego pierzchnęło od niego. BudBib Ier 52/8.

pierzchnąć dokąd (12): Napierwey Węgrowie [...] nie mogli ſtrzymáć Thureckiego Ludu/ piérzchnęli iedni przećiw Gallácyey/ drudzy ku Romániey ná gory BielKron 390, 106, 395v; BielSpr 40; Swántoſław gdy ſzyki nápráwował włocznią od iednego Litwiná ná wylot przebity ſpadł z koniá/ [...] Co obaczywſzy woyſko iego iż im Xiążęćiá nie sſtáło/ wnet do bliſkich láſſow pierzchnęli StryjKron 477, 527, 657. Cf »pierzchnąć nazad«, »pirzchnąć precz«, »pierzchnąć na stronę«.

pierzchnąć skąd (1): Tedy oſlicá vyzrawſzy Aniołá Páńſkiego ſtoiącego ná drodze/ á trzymáiącego w ręku miecz dobyty/ pierzchnęłá z drogi y vſtąpiłá ná pole BibRadz Num 22/23.

pierzchnąć którędy (1): Włodimirz/ wnet z woyſkiem Ruſkim krzycząc y hucząc rzućił ſie ná Piecinigi przećiw ſtoiące/ á oni widząc ſwe nieſzczęśćie pierzchnęli po roznych polach. StryjKron 135.

W przeciwstawieniu: »pirzchnąć ... gonić« (1): Achilles [...] przebił rohátyną Hektorá/ [...] Pirzchnęli Troiáni/ gonił ie Achilles áż do brony. BielKron 58.

W porównaniach (2): Widzę zboycę zdaleka/ i goſcia zdradnego/ [...] Nie pomoże twarz głatka/ ani włos trafiony. Pirzchnie iako przed wilkiem ieleń wiatronogi KochSat Cv. Cf »pierzchnąć jako szalony«.

Zwroty: »pierzchnąć nazad« [szyk zmienny] (2): A gdy pocżęli vćiekáć Ruſacy/ [...] tráfili ná lud wielki Połowcow y Mſciſłáwow/ nie wiedząc też iż Węgrzy ſwego rogu przełomić niemogli/ pierzchnęli ná zad zárázem BielKron 359; StryjKron 647.

»pirzchnąć precz« (1): y rzekł Iorám do Hieu ſłowá pokoiá. Ktoremu Hieu odpowiedzyał/ iáko ma być pokoy miedzy námi/ gdyż vſtáwicżnie obrażamy Bogá przez modły mátki twoiey. Rzekł Iorám/ iuż to nieprzyiaźń/ y pirzchnął precż. BielKron 86.

»pierzchnąć na stronę« (1): gdzie ſie z nowu nie mogą [Tatarowie] ſpráwić/ pierzchną ná ſtronę y z nowu ſie ſpráwią BielSpr 68.

»pierzchnąć jako szalony« (1): Káſztelan Krákowſki/ y Iánuſz Woiewodá Sędomierſki/ vcżynili [...] podkánie [...] Tátárowie naprzod ſie potykáli/ potym Ruſacy/ ále przemożeni od Polakow/ przetho wſzytcy pierzchnęli iako ſzaleni BielKron 364v.

Szereg: »pierzchnąć i uciec« (1): Mśćiſław Iſaſłáwic/ rozgniewawſzy się viáchał z ſwoim Rycerſtwem s polá/ á zá nim wſzytkie drugie Xiążętá rozno pierzchnęli/ y vćiekli. StryjKron 225.
2. [Rozprysnąć się: Lew Daniłowic Xiáżę Włodimirſkie [...] ſam mu [Wojsielkowi] roſciął ſzáblą głowę/ áż mozg ná ſćiánę y ná ſługi pierzchnął. StryjKron 343 (Linde).]
II. impf (1):
1. Łuszczyć się (1): NIekthorym ludźiom pierzchnie ſkorá ná płći SienLek 48v.
2. [Więdnąć: kwiát ná lekárſtwá tedy ma być zbieran gdy śię práwie roztworzy/ wſzákoż niżli pocżnie pierzchnąć Cresc 1571 204.]

Synonimy: I.1. odbiec, odbieżeć, odstąpić, oduciec, uciec, umknąć, zbiec; II.2. więdnąć.

Formacje współrdzenne cf PIERZCHAĆ.

Cf PIERZCHNIENIE

MN