« Poprzednie hasło: POCIESZYCIELKA | Następne hasło: POCIESZYĆ SIĘ » |
POCIESZYĆ (231) vb pf
o oraz e jasne (w imp wahania).
inf | pocieszyć |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | -m pocieszył | m pers | -(s)my pocieszyli |
2 | m | pocieszyłeś, -eś, -ś pocieszył | m pers | -ście pocieszyli |
3 | m | pocieszył | m pers | pocieszyli |
f | pocieszyła | m an | ||
n | pociesz(e)ło | subst | pocieszyły |
plusq | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | był pocieszył |
imperativus | |
---|---|
sg | |
2 | pociesz, pocieszy |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bych pocieszył, pocieszyłbym | m pers | |
2 | m | byś pocieszył | m pers | |
3 | m | by pocieszył, pocieszyłby | m pers | by pocieszyli |
n | by pocieszyło | subst | by pocieszyły |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | pociesz(o)no | |||||
participia | ||||||
part praet act | pocieszywszy |
inf pocieszyć (76). ◊ fut 1 sg pocieszę (11). ◊ 2 sg pocieszysz (4). ◊ 3 sg pocieszy (25). ◊ 1 pl pocieszymy (1). ◊ 3 pl pocieszą (1). ◊ praet 1 sg m -m pocieszył (1). ◊ 2 sg m pocieszyłeś, -eś, -ś pocieszył (13). ◊ 3 sg m pocieszył (30). f pocieszyła (5). n pociesz(e)ło (1). ◊ 1 pl m pers -(s)my pocieszyli (1). ◊ 2 pl m pers -ście pocieszyli (1). ◊ 3 pl m pers pocieszyli (5). subst pocieszyły (3). ◊ plusq 3 sg m był pocieszył (2). ◊ imp 2 sg pociesz (12), pocieszy (3); pocieszy BierRaj (2); pociesz : pocieszy ArtKanc (3:1); ~ -esz (3), -ész (1), -(e)sz (8); -esz OpecŻyw, KochTr; -esz : -ész SiebRozmyśl (1:1). ◊ con 1 sg m bych pocieszył (4), pocieszyłbym (1) CzechRozm. ◊ 2 sg m byś pocieszył (3). ◊ 3 sg m by pocieszył, pocieszyłby (21). n by pocieszyło (1). ◊ 3 pl m pers by pocieszyli (2). subst by pocieszyły (1). ◊ impers praet pociesz(o)no (1). ◊ part praet act pocieszywszy (4).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.
- 1. Przynieść ulgę, ukojenie w smutku lub innej przykrości (zwykle słownie), złagodzić smutek lub inną przykrość, uspokoić, dodać otuchy, przynieść nadzieję (najczęściej o Bogu) (191)
- 2. Ucieszyć, przynieść radość, sprawić satysfakcję; też: nagrodzić, obdarzyć
(34)
- W przen (1)
- 3. Złagodzić, uśmierzyć ból fizyczny (1)
- 4. Nagrodzić, obdarzyć w sensie materialnym; wzbogacić
(5)
- Przen (1)
pocieszyć od czego (1): ten [Noe] nas poćieſzy od roboty náſzey/ y od trudu rąk náſzych z ziemie/ ktorą przeklął Iehowá. BudBib Gen 5/29.
pocieszyć z kogo [= czyim postępowaniem] (1): ćieſzył y nas bog/ przyśćiem Tytuſowym. A nie tylko przyśćiem iego ále też z poćieſſenia ktorym on mię poćieſſył z was Leop 2.Cor 7/7.
pocieszyć przez co (1): aby myą myla panna przeſz yey przeczyſthſze począczye raczyła poczyeſzycz. PatKaz II 86v.
pocieszyć kim, czym (19): Wtym ſobie lubuy/ wtym ſie kocháy/ a ten pán laſkawy oſobną laſką cie pocieſſy. OpecŻyw 10; LibLeg 10/114v; SeklKat Y; MurzNT 33v; MurzNTSekl A2; Ceſarz [...] poćieſzył go w więżeniu [!] przyiaćielſką rozmową/ y kazał mu być dobrey nádzieie BielKron 204; RejAp 22; RejPos 42, 151, 297v; BudNT Act 15/32, 2.Cor 7/5[6]; GrabowSet K3; WujNT 2.Cor 7/6; SiebRozmyśl K2v. Cf »pocieszyć Duchem Świętym«, »pociechami pocieszyć«.
pocieszyć w czym (25): BierRaj 19v; LibLeg 10/114v; aby nas wzdy też pocieſſyc niemiał wroſterkoch naſſych RejPs 194; MurzNT 33v; LubPs Q, T2v; BibRadz Gen 5/29; BielKron 97, 405v; ktory [Jezus Krystus] nie zamieſzka nigdy pocieſzyć nas w káżdym vćiſnieniu náſzym. RejPos 51, 106, 287 [2 r.]; SkarŻyw 1, 269, 534; CzechEp 337; ArtKanc P2. Cf »pocieszyć w nadziei«, »pocieszyć w prośbach«, »pocieszyć w smutku«.
Ze zdaniem dopełnieniowym [iż] (2): W tym go [Szachmata] poćieſzono iż tho Krol vcżyni/ by iedno mogł ták rychło ludźi ná to zebráć. BielKron 402; RejPos 42.
W połączeniach szeregowych (22): MurzNT 33v; Ty maſz chwylę y teże czas iak ſię tobie luby wſpomoc/ nawiedzyć/ poćieſſyć/ z żałośćy wybawić SeklPieś 19; KrowObr 176v; Mącz 4a, 404a; RejAp 2; oto ſłuchaycie iż was ochłodzę/ iż was pocieſzę/ iż was opátrzę á poſtánowię we wſzythkich ſpráwach á potrzebach wáſzych. RejPos 287, 167, 287; RejZwierc 95, 95v, 140v; CzechRozm 119; KochPs 127; ktora [Ewanjelija] ćię ſamá/ w płácżu twym vtulić/ y w twoim przyrodzonym przeklęſtwie/ y w twey nędzy twego pielgrzymowánia poćieſzyć/ y vweſelić może. SkarŻyw 1, 209; ArtKanc M, M16, M19, P2; SWięta Márya/ rátuy nędzne/ dopomoż ſtruchláłym/ poćieſz ſmutkiem ſtrwożone/ modl ſię zá poſpolſtwem/ przycżyń ſię zá duchowieńſtwem/ cżyń modlitwę zá nabożną płcią niewieśćią LatHar 408, 486.
W przeciwstawieniach: »(za)smucić (się) (a. smutny) (7), skarać (a. pokarać) (3), frasować się, odrzucić, pomścić, rozgniewanie, zaniechać w smutku i kłopocie ... pocieszyć« (15): Panu bogu y skarac y pocieſſyc nalezy. RejPs 156v marg; RejJóz B7; LubPs Iv; GliczKsiąż C4v; Ale iáko nas był Pan Bog przez nię [Elżbietę] prętko poćieſzył/ tak záſię záſmućił BielKron 424v; RejPos 50 marg; BielSat H2v; RejZwierc 144, 154v, 174; BiałKaz C4; ArtKanc O, Q10v; á po twym rozgniewániu/ ſkłoniwſzy twarz do mnie poćieſzyłeś mię. LatHar 562.
W charakterystycznych połączeniach: nadzieja pocieszy, Pan Bog (Pan, Bog) (22); pocieszyć bracią, cnotliwe ludzie, dom (2), dzieci, kraj, lud, ludzi niemocne, matkę (matuchnę) (4), nędznika, oćce w otchłani będące, opuszczone niebożątka, powinowate, sprawiedliwego, świat, wołające; pocieszyć łaskawie, miłościwie (4), nieomylnie, pewnie; pocieszyć łaską, maluczkiemi słowy, obietnicami, przyjacielską rozmową, słowem bożym (2); pocieszyć od roboty; pocieszyć z łaski (2), z miłosierdzia; pocieszyć w niedostatkoch, w pracej (3), w robocie, w rozterkach, w sprawie (3), w uciskach (uciśnieniu) (2); dać się pocieszyć (2), raczyć (13).
»pocieszyć w nadziei« (1): Expectationem alicuius erigere, Pocieſzić kogo w yego nádźieyi. Mącz 350c.
»pocieszyć płaczące (a. [kogo] płaczącego)« (2): OpecŻyw 148v; Poćieſz płátzące [Maryjo]/ Wſpomoſz mdłe/ y náwroć błądzące. KrowObr 176v.
»pociechami (a. pocieszeniem) pocieszyć« = consolatione consolari Vulg [szyk zmienny] (3): Leop 2.Cor 7/7; iż ná on cżás poznał ten dobrotliwy Pan ony zátrwożone myſli y ſercá zwolennikow ſwoich: á wneth/ á rozlicżnemi pociechámi racżył ie pocieſzyć RejPos 126, 267v.
»pocieszyć w prośbach« (2): Aby nas pan Bog pocieſſycz raczył wnaſſych prozbach. RejPs 112v marg, Ff4.
»pocieszyć smutnego (a. smętnego) (a. [kogo] smutnego (a. smętnego), a. smutkiem strwożonego), [kogo] strapionego (a. utrapionego), [kogo] w troskach sfrasowanego, troskliwe, w smutku (a. smętku)« [szyk zmienny] (15:2:1:1:4): Owa ieden k niey przyſtąpił/ Aby ią w ſmutku poćieſzył: Rzekąc/ miła páni niechćiey płákáć BierEz O2v; OpecŻyw 54v, [162]v, 163v; Alie kthoſz ſnaċ drzwi othworzjł O wo Pan Bog Czo prziſporzjł Złaſky ſwey kogo dobrego Ze mie pocieſzy ſmutmego [!] RejKup p7; A iżeś z łáſki ſwoyey wſpomogł myę nędznego/ A pocyeſſył w troſkach mych ták sfráſowánego LubPs T2v; Rácż k mey proźbye nákłonić vchá łáſkáwego/ A pocieſz mię cżłowieká ná wſzem ſtrapyonego. LubPs T3v, P4, Q, R5; RejPos 113v, 266, 293; RejZwierc 95, 95v, 140v, 154v; SkarŻyw 209; ArtKanc M16; LatHar 408, 486; SiebRozmyśl Iv; GosłCast 58.
»(i) ochłodzić, (a, i) pocieszyć« [szyk 5:1] (6): RejPos 3v, 106, 145, 167v, Ooo2; Podźcie do mnie wſzyſcy ktorzyſcie ſie vprácowáli/ á ia miłośćiwie y ochłodzę was y pocieſzę was. RejZwierc 5. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]
»i pocieszyć, i poradzić« (1): Towárzyſzyć s tákimi/ ktorzy mogą y poćieſzyć y porádźić SienLek 14.
»ratować (a. ku ratunku pośpieszyć) i (a) pocieszyć« = consolari et adiuvare Vulg, PolAnt [szyk 2:1] (3): Vcżyń ſemną znák ku dobremu/ áby widzieli ći co mię nienawidzą/ á byli z háńbieni: żeś thy Pánie ráthował mię/ y poćieſſyłeś mię. Leop Ps 85/17; BudBib Ps 85/17; Ráczże mię/ mocny pánie/ z łáſki ſwéy poćieſzyć/ A ku rátunku memu pośpieſzyć. KochPs 60. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]
»pocieszyć a (i) utwirdzić (a. potwirdzić)« (3): tám przyſzedł Ionátá do niego/ pocieſzył go y potwirdził BielKron 66v; RejPos 121, 129v.
»(w)spomoc, (a, i) pocieszyć« = adiuvare et consolari Vulg [szyk 5:2] (7): BierRaj 19v [2 r.]; Abowiem ty panie wſpomogłes mie y pocieſzyłes mie. TarDuch E3v; WróbŻołt 85/17; LubPs T2v; Afflictum erigere, Nędźnego podnieść/ To yeſt ſpomoc/ pocieſzić. Mącz 350c; SiebRozmyśl E3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]
»wysłuchać i pocieszyć« (2): Pan nigdy zániecháć ich nie racży w onych ſmutkoch á kłopociech ich/ y owſzem ie miłośćiwie wyſłucháć y pocieſzyć racży. LubPs Iv; RejPos 45v. [Ponadto w połączeszeregowym 1 r.]
»zmiłować się a pocieszyć« (1): Serce mi ſie fráſowáło [...]/ Roſzcżytáiąc ſwe złe ſpráwy á gnyew y dobroć iego/ Y yeſli ſie gdy zmiłuye á pocyeſzy ſmutnego. LubPs R5.
»pocieszyć i zmocnić« (1): A Iudá y Sylá będąc też ſámi proroki/ rzecżą obfitą poćieſzyli bráćią y zmocnili [(marg) consolati (-) sunt fratres et confirmaverunt]. BudNT Act 15/32.
Iron. (1): (did.) Iakob narżeka iż zoſtał Beniamin (-) Ach tocieſcie mię teraz piękniepocieſzyli [!] Snadz lepiey byſcie wſzytci tam zoſtali byli RejJóz P3.
»pocieszyć serce (frasowliwe, a. smutne, a. strapione, a. utrapionych, a. zatrwożone)« [w tym: czyje (8)] = consolari cor PolAnt, Vulg; abiectum et iacentem animum erigere Mącz [szyk zmienny] (10): Mącz 161b; GórnDworz O2v; RejPos 126, 129v; RejZwierc 173; BudNT Eph 6/22; Poćieſzyłeś [Boże] z łáſki ſwéy ſerce fráſowliwé. KochPs 104; WujNT Eph 6/22, Col 4/8; SiebRozmyśl E3.
»pocieszyć smysł żałobliwy (a. żalem obciążony), zafrasowaną (a. zatrwożoną) myśl [czyj(ą)]« [szyk zmienny] (2:2): RejPos 126; RejZwierc 173; Poćieſzyć łáſką/ moy ſmyſł żáłobliwy: Przydź Pánie/ okaż łáſkę pokornemu. GrabowSet K3, Dv.
»sumnienie [czyje] pocieszyć« (1): ale że by od niégo/ ſługą kośćielny ieſliże trzeba oſobliwé wyznanié wiary vſłyſzáł i ſumnienié iego wczęm by on potrzebowáł/ ſłowęm bożem pocieſzył nauczył i trzebali zgromił MurzNT 33v.
pocieszyć w kim (1): SeklKat Q3v cf W połączeniu szeregowym.
W połączeniu szeregowym (1): ale ty prziodziey pana Chriſtuſſa wubogych iego/ naſſyć go wlaknączych nawiedz go wniemocznych prziymy go wdom zwiernymy ktorzy domu potrzebuią pociez [!] go wſmętnich/ napoy wpragnącich SeklKat Q3v.
pocieszyć czym (9): LubPs cc4v; ażby [Bóg] ſądził ſąd ludu ſwego/ y poćieſſy ſpráwiedliwe miłoſierdziem ſwoim. Leop Eccli 35/25; ći gdy płodu nie mieli/ vſtáwicżnie Páná Bogá prośili áby ie płodem pocieſzył. BielKron 51v, 62v; GórnDworz S7; WerGośc 249; Ale baczę że poſeł od woyſká ſye śpieſzy/ Aza nas iáką wdźięczną nowiną poćieſzy. ZawJeft 11; Kiedy ćię świeżym iákim dobrodźieyſtwem P. Bog poćieſzy LatHar 569, 635.
pocieszyć w kim, w czym [= kim, czym] (9): KlerWes Av, A2; LibLeg 7/31v; Abowiemes mie roskoſzno pocieſzył miły panie w ſthworżeniu twoim/ á w vcżynkach rąk twoich będę ſie radował. WróbŻołt 91/5; Oćiec Leſzko cżęſto ſie wywiádował od wieſzcżkow co ſie w tym dzieie/ iż go ták bogowie w ſynie poćieſzyli známienićie. BielKron 343, 58, 349. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (2); że (2), aby] (3): BielKron 409; A Kámmę y w tym Bóg poćieſzył/ że nie piérwéy vmárłá/ áż o śmierći nieprzyiaćielá ſwégo vſłyſzáłá. KochWz 140; że Bóg łáſkę ſwoię Okázuie pokornym: Oto ćiotkę twoię Elżbietę poćieſzył/ że ſynem záſtąpiłá SiebRozmyśl F3.
W przeciwstawieniach: »pocieszyć ... karać, pomsta« (2): iż on [Bóg] záwżdy vmie wywyſzſzyć y pocieſzyć ſpráwiedliwego/ á bez pomſty nigdy też nie opuśći złośćiwego. RejZwierc 204; GrabowSet K3.
W charakterystycznych połączeniach: nowina pocieszy, Pan Bog (Pan, Bog) (9); pocieszyć krola (2), krolestwo, nieprzyjaciela (2), rodzice, sprawiedliwego (2); pocieszyć hojnie (2), rozkoszno; pocieszyć błogosławieństwem, dobrodziejstwem (2), miłosierdziem, nowiną, płodem (2); pocieszyć z miłosierdzia; pocieszyć w potomstwie, w stworzeniu, w synie; raczyć pocieszyć (6).
»obdarzyć i pocieszyć« (1): á ſwięthe y wierne ſwoie/ miłośćiwym á wiecżnym ſwym błogoſłáwieńſthwem hoynie obdárzyć y pocieſzyć racży. LubPs cc4v.
»wczas uczynić a pocieszyć« (1): áby wſzedł do żony á wcżás ſobie vcżynił/ á pocieſzył ſie y onę. BielKron 70v.
pocieszyć czym (2): IEſcze ſye wczorá drugi po to ſpieſzył: Czym ćiebie Iaśiu Pan Bóg dźiś poćieſzył. [...] A kiedy ón chce/ naydą ćię y domá: Przynioſą doſyć/ iedno bierz rękomá. PudłFr 27. Cf Zwrot.
Synonimy: 1. pokrzepczyć, potuszyć, ukoić, uspokoić; 2. rozradować, rozweselić, uradować, uweselić; 3. uspokoić, uśmierzyć; 4. nagrodzić, obdarzyć, ubogacić.
Formacje współrdzenne cf CIESZYĆ.
RS