![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: POCZUCIE | Następne hasło: POCZUĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
POCZUĆ (137) vb pf
o jasne.
| inf | poczuć |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -em, -m poczuł | m pers | -chmy poczuli |
| 2 | m | poczułeś | m pers | |
| f | -ś poczuła | m an | ||
| 3 | m | poczuł | m pers | poczuli |
| f | poczuła | m an | ||
| n | subst | poczuły | ||
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był poczuł |
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 2 | poczujcie | ||
| 3 | niech poczuje | niech poczują | |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | m pers | by poczulismy, byśmy poczuli | |
| 2 | m | byś poczuł, by poczuł | m pers | |
| 3 | m | by poczuł | m pers | by poczuli |
| f | by poczuła | m an | ||
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | poczuto | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | poczuwszy | |||||
inf poczuć (15). ◊ fut 1 sg poczuję (4). ◊ 2 sg poczujesz (16). ◊ 3 sg poczuje (33). ◊ 1 pl poczuj(e)my (2) RejWiz, SienLek, poczuj(e)m (1) BielSjem. ◊ 3 pl poczują (14). ◊ praet 1 sg m -em, -m poczuł (4). ◊ 2 sg m poczułeś (1). f -ś poczuła (1). ◊ 3 sg m poczuł (12). f poczuła (6). ◊ 1 pl m pers -chmy poczuli (1). ◊ 3 pl m pers poczuli (5). subst poczuły (1). ◊ plusq 3 sg m był poczuł (2). ◊ imp 3 sg niech poczuje (1). ◊ 2 pl poczujcie (2). ◊ 3 pl niech poczują (1). ◊ con 2 sg m byś poczuł (1) CzechEpPOrz, by poczuł (1) RejZwierc. ◊ 3 sg m by poczuł (4). f by poczuła (1). ◊ 1 pl m pers by poczulismy, byśmy poczuli (2). ◊ 3 pl m pers by poczuli (1). ◊ [impers praet poczuto.] ◊ part praet act poczuwszy (5).
Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.
- 1. Doznać
(98)
- a. O ludziach
(87)
- α. Odczuć wrażenie organiczne
(34)
- Przen (5)
- β. Odebrać wrażenie zmysłowe
(20)
- αα. O wrażeniach węchowych
(13)
- Przen (2)
- ββ. O wrażeniach dotykowych (2)
- γγ. O wrażeniach słuchowych (3)
- δδ. O wrażeniach smakowych
(2)
- Przen (1)
- αα. O wrażeniach węchowych
(13)
- γ. Przeżyć uczucie, wzruszenie
(7)
- W przen (1)
- δ. Doznać oddziaływania z zewnątrz: doświadczyć, przeżyć
(26)
- Przen (2)
- α. Odczuć wrażenie organiczne
(34)
- b. O zwierzętach: instynktem lub zmysłami (11)
- a. O ludziach
(87)
- 2. Zdać sobie sprawę, zrozumieć (przez rozumowanie, obserwację lub przeżycie wewnętrzne)
(32)
- W przen (2)
- 3. Dowiedzieć się (4)
- 4. Odzyskać czucie (2)
- 5. Spędzić jakiś czas na czuwaniu (1)
poczuć z czego (2): BierEz I3; ieſſy nié [nie ubywa choroby w cieplicach]/ niech ſye indźiéy vda: á ieſli pomoc znich poczuie/ niech [...] Páná Bogá chwali Oczko [40]v.
poczuć w czym (2): BibRadz Iob 20/20; w ſzoſtym mieśiącu od pocżęćia ſwego/ dał ſię pocżuć w żywoćie mátki ſwey CzechEp 149.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikiem: to (1); iż(e), że (4), zaimek względny (1)] (5): FalZioł IV 30c; dla tego ieſt cżuyny [żołądek], aby cżłowiek pocżuł to czo iemu ſzkodzi albo nie ſzkodzi. GlabGad E7; Leop Mar 5/29; Kiedy pocżuieſz iż ćie Dná pokuſza/ hnet nátłucz czoſnku á ná bolącé mieſtce przywiń SienLek 122v; WujNT Mar 5/29.
W charakterystycznych połączeniach: poczuć ciężkość, jad, kamień, kąsanie żołci (2), moc (2), nasycenie, niechęć, odmianę w zdrowiu, płod, pomoc, przemienienie, skażenie, ulżenie, zatkanie; poczuć w żywocie (2); nic nie poczuć; dać się poczuć.
»bol(eść) poczuć« (2): FalZioł V 99; Tákżeć kiedy zeydzyemy iuż żadney boleści/ Nigdy nie pocżuiemy RejWiz 96; GórnTroas 46.
»poczuć na ciele« = sentire corpore Vulg [szyk zmienny] (3): [człowiecze] ieſtlis młody ſtarzeieſz ſie, ieſtlis czudny będzieſz wnet ſzkaradi rozmaite przemienienie na ſwym ciele pocżuieſz BielŻyw 170; Leop Mar 5/29; WujNT Mar 5/29.
»w sobie poczuć« [szyk zmienny] (2): FalZioł IV 35d; Kto w ſobie iad poczuie niech zwierći korzeń polnéy ruty/ á niech go z winem wypije/ wypędźi go. SienLek 156v; CzechRozm 205v.
poczuć z czego (1): A iáko tho żadnym obycżáiem być nie może/ áby cżłonek odcięthy pocżuć mogł z głowy iákie pośilenie RejPosWstaw 143v.
poczuć (inf) od kogo (1): WerGośc 264 cſ Ze zdaniem.
poczuć z kogo, z czego (2): BielKron 441v; SkarŻyw [237]; Ale v nas to pocáłowánie vſtáło/ podobno dla tego/ iż z drugiego ábo z drugiey/ y przez vlicę gorzałkę dobrze pocżuie. WerGośc 264.
[poczuć (inf) w czym: gdyż háłunowa wonią/ ieſt nieiáko przykra/ y ćierpnąca/ A w Boráśie tego oboygá niepocżuć SienHerb 593b.]
W zdaniu bezpodmiotowym [inf] (1): WerGośc 264 cf Ze zdaniem, [SienHerb 593b cf poczuć w czym].
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): iż ſtąd był vroſł obycżay v onych narodow/ áby białe głowy dawáły ná przywitániu pocáłowánie mężcżyznom ſobie krewnym y powinowátym/ żeby w tym mogli pocżuć/ ieſli od ktorey albo od ktorego wino pocżuć było. WerGośc 264.
»poczuć wonią (A) (a. wonność)« = odorari odorem PolAnt [szyk zmienny] (4): BibRadz Gen 8/20; gdźie przyſzli do drugiego wyſpu/ gdźie wielką wonią pocżuli z drzewa/ [...] nie náleźli nic inego/ iedno Iáſzcżorki wielkie á drzewá roſkoſzney woniey. BielKron 441v; SkarŻyw [237]; Dyable iam też w portki náplwał/ etc. pocżułeś ty tę wonią/ y do inſzych grzechow moich do Regeſtru przypiſał? ReszPrz 51.
»poczuć wonią [w czym]« (1): a iż byś temu tym łátwiéy wierzył/ iż ty wſzytki rzeczy ćiáłom ſłużą/ doydźieſz tego właſnym vczućim/ ábowiem háłun y ſół w poćie poczuieſz wonią SienLek Vvv4.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): RejWiz 111 cf wyżej.
poczuć z czego (1): będzieli ſie náſz Dworzánin ták ſpráwował/ iáko mu náznácżono/ wſzytki te [cnoty] naidzie w ſwym pánie [...]: s cżego Dworzánin wielką roſkoſz/ y vciechę pocżuie GórnDworz Ff8v.
W charakterystycznych połączeniach: nadzieję poczuć, namiętność, pokusę, porwanie z grzechu, rozkosz, uciechę, wstyd.
»w sobie poczuć« (1): przedśię tey zapłáty dla tego ſpodźiewáć śie mamy/ iż śie ták ſpodobáło Pánu Bogu/ ábyſmy tákową nádźieię w ſobie pocżuli. KuczbKat 400.
poczuć kogo kim (1): Niepobożnégo nienawidzę/ Złoczyńcą iáko żyw ſye brzydzę: Nieprzyiaćielem mię pocżuie/ Kto pokątnie o ludźiéch żuie. KochPs 150.
poczuć u kogo (1): W cżym v Małżonká niełáſkęś pocżułá? WisznTr 16.
poczuć skąd (1): Ieſteſmy powinni duchownégo pokármu [...] vżyczáć [...] y ſkąd dárów błogoſłáwieńſtwá y zapłáty wiecznéy czekamy/ áby ztąd niepoczuliſmy vſzkodzenia żywotá wiecznégo SarnStat 986.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Iuż pocżuć muśiſz iż Pan thwoy á Bog twoy złożył s ciebie rękę ſwoię á opiekę ſwoię. RejPos 223.
W charakterystycznych połączeniach: poczuć gniew (2), kaźń, łaskę, miłość bożą, moc (2), nakażenie, niełaskę, nieprzyjaciela, plagę pańską, pomoc bożą, przeciwność, szkodę, ucisk, uszkodzenie żywota wiecznego, wiele dolegliwości (3).
»poczuć w sobie« [szyk zmienny] (2): MurzHist H4v; Gdyż moc rámieniá twoiego możnie w ſobye pocżuią LubPs T5.
poczuć od czego (żywotne) (1): Gdyć ſye liſzki/ álbo tchórze/ do kur nęcą/ day im ſuchą wątrobę liśią álbo tchorzową/ [...] á gdy ty źwierzętá/ to od nich poczuią nie będą ſye śmieć do nich kuśić. SienLek 192.
W charakterystycznych połączeniach: poczuć człowieka, miejsce, stado znajome, woźnicę niesprawnego, zwierzę, żywność.
poczuć z czego (2): ktorych [żywotów świętych] cżytánie y vważánie iáką ma do pobożnego żyćiá pomoc/ [...] káżdy dobre ſerce máiący z ſkutku y cżytánia pocżuie. SkarŻyw A2; WujNT przedm 27.
poczuć kogo jakim (1): Gdy was wſzech ku tym rzecżam chutliwe pocżuię/ Pomogę wam do tego co ſie będzie godzić BielSjem 15.
poczuć kogo a. co (żywotne) po czym ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): (marg) Głupi gdy miedzy zacnemi. (–) A theż gdy miedzy zacne przydzye ogon tuli/ Ieſzcżechmy go po kroku iż Dudek pocżuli. RejWiz 98.
poczuć w czym (1): Bo gdy ktho iuż pocżuie w ſumnieniu ſwoim to pirwſze przez Páná vſpráwiedliwienie ſwoie/ iuż ſie ſtára áby mu było przydano tego vbioru więcey z miłoſierdzya Páńſkiego RejAp 158v.
poczuć co w czym [= że coś jest jakieś] (3): LudWieś B5; Gdym tedy w niey [umiejętności] poczuł pożytek/ będę dawał chwałę temu kthory mi dał doſtąpić mądrości. BibRadz Eccli 51/22; Pocżuł Pan Bog wdzyęcżność w iego ofierze BielKron 5v.
cum A cum inf (1): y wſzelką chytrą zmowę álbo ſtánowienie/ które poczuię bydź czynione ku ſzkodźie y niepożytku krolewſkiego Máieſtatu [...]/ przeſtrzegę wczás/ y będę dawał znáć. SarnStat 1125.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zaimek pytajny (4), że, iż (2), jeśliże (1)] (7): I przetoſz gdym poczuł/ żem ieſt naſamym duchu [...] ranion/ wnetem poznáł iżę [!] iuſz pomnie MurzHist P; BielKom D8v; bo był pewnie pocżuł co to ieſt zá krol/ y iákie ieſt kroleſtwo iego RejAp 126; GórnDworz E6v; y pocżuć możemy/ ieſliże w nas ieſt Duch S. KuczbKat 70; RejZwierc 186; SkarŻyw A2.
W charakterystycznych połączeniach: gorszy czas poczuć, moc, pijanego, pożytek (3), prawdę, skutki, usprawiedliwienie, wdzięczność (2), wiadomość nauki, zdradę, zysk.
poczuć co (2): A gdzie ſie co ziáwi nowo Iuż rzecznikom bywa zdrowo Bo ſie Więc tám preſentuią Gdy co ſmácznego poczuią RejRozpr C. Cf poczuć co u kogo.
poczuć co u kogo (1): Albo gdy gęſty worek v kogo pocżuią/ By theż był iáko świniá/ wſzyſcy mu dutkuią. RejWiz 97.
Ze zdaniem dopełnieniowym (2): GliczKsiąż C8; Vrzędnik [...] chce y polną robotę y ono zrobić cżego omieſzkał: gdy pocżuie że Pan iedźie. GostGosp 36.
Synonimy: 1. doznać; δ. doświadczyć; 2. obaczyć, pojąć, poznać; 3. dowiedzieć się.
Formacje współrdzenne cf CZUĆ.
AW, (MM)