[zaloguj się]
[pdf]

PODDANOŚĆ (50) sb f

Oba o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N poddaność
G poddaności poddaności
D poddaności
A poddaność
I poddanością
L poddaności

sg N poddaność (1). ◊ G poddaności (7). ◊ D poddaności (3). ◊ A poddaność (28). ◊ I poddanością (4). ◊ L poddaności (4). ◊ pl G poddaności (3).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Podporządkowanie, podległość władzy; subiectio Modrz, JanStat; humilitas Modrz (44): Bo obroná Rzecżypoſpolitey niemoże być okrom wielkich nakłádów y pomocy, przetoż Páweł y podatki dáwáć/ y brzemioná poſpolite znośić każe: á powinność poddánośći poważnemi słowy rozſzerza ModrzBaz 125; Bo nie przeto ćię wybawiáią y wolnośći dáią/ ábyś bez zakonnie á ſwowolnie żył/ á poddáności żadney nie nioſł SkarŻyw 3.

poddaność ku komu (1): Wydzym tedy iáko ten wielki Pátryárcha/ w pomocy bliźniego miłoſierdzia/ w boiu męſtwa/ w poddanośći ku kápłanowy Bożemv pokory [...] przykład nam prawie oycowſky zoſtáwuie. SkarŻyw 284.

poddaność czyja (1): porownáią śię zwierzchni y zacni z niżſzemi [...]: Niebędą vbodzy ſtyſkowáć ná ſwe vboſtwo/ áni nieśláchćicy ná ſwoy ſtan/ ani poddáni ná poddáność ſwoię. ModrzBaz 19v.

poddaność czyja [= komu] (1): Bo niewiáſtá ktora miáłá bez boleśći rodzić/ [...] y poddánośći męſkiey niećierpieć/ to iuſz tráći/ y dáie iey P. Bog pokutę/ boleſne y ćięſzkie rodzenie SkarŻyw 262.

W połączeniach szeregowych (2): Abowiem kiedybyśćie prawdziwi Biſkupi byli/ [...] tedybyśćie [...] pánu Papieżowi [...] wiáry/ poddánośći/ y poſluſzeńſtwá nieprzyſięgáli. KrowObr 129, 127.

W przeciwstawieniu: »panowanie ... poddaność« (1): A nużby záśię ná tę mowę przyrodzenie odpowiedźiáło/ że áni w żywoćie/ áni w zábijániu/ áni w pánowániu/ áni w poddánośći [dominatum et subiectionem] nietrzebá mieć bacżenia ná śláchectwo y ná chłopſtwo ModrzBaz 143.

Zwroty: »pod poddaność poddać« (1): Naprzod áby [żony] były poddáne mężom/ pod ktorą poddáność poddał Pan Bog Iewę Iádámowi/ mowiąc do niey: Pod mocą mężá będźieſz/ á on będźie tobie pánem. WerKaz 288.

»poddaność zachować« (1): Chceſz Błogoſláwionemu Piotrowi Apoſtołowi [...] y iego Wikáryom Rzymſkim Papieżom Wiárę/ poddáność/ y poſluſzeńſthwo/ według rządu zwierzchniego záchowáć? KrowObr 127.

a. Zależność polityczna, uznawanie się za podległego władcy [w tym: własnego (15), obcego (20)] (35): Iednego cżaſu zwalcżywſzy Karaſmoſa á Daoſa y kſobie ich zawoławſzy ku poddanoſci przypędził, gdzież nietilko pozdrowiać ſie kazał ale y kłaniać BielŻyw 105; [Krzyżacy] zamki budowáli áby ſie krolom Polſkim z poddánośći wymierzyli BielKron 346.

poddaność czego [= czemu] (1): Krol Ormiáńſki vprośił ſobie v tego Czamá Tátárſkiego páná [...]/ áby wſzytki Páńſtwá Ormiáńſkie [...] wroćił Ormiáńſkiemu Kroleſtwu/ á on potym iemu y potomcy iego poddáność iego Pańſtw záchowa wierną. BielKron 439.

poddaność komu (3): [posłowie mówili:] My poddaność swą WKM Panu naszemu statecznie trzymając wycirpywaliśmy to skromnie Diar 85; A thám go wyzwolił Ceſarz od wielkich poſług/ dani/ y poddánośći Rzymſkim Ceſárzom/ y potomkom iego BielKron 344v; SarnStat 1096.

poddaność ku komu (1): Trzeſzcży y łamie ſię [...] we Flándryey/ wſzeláka ku przyrodzonemu Pánu ſwemu Krolowi Iego M. Hiſzpáńſkiemu wiárá y poddáność. ReszPrz 74.

poddaność czyja [= kto jest poddany] [w tym: G sb i pron (3), pron poss (2)] (5): Diar 85; BielKron 319, 402; Naprzód tedy ná przerzeczoné wierné ich [obywateli Ziemi Bełskiej] y ſpráwiedliwé przy nas przeſtánie y poddáność będźiemy ie Práwem bronić SarnStat 1053, 908.

poddaność czyja [= komu] [w tym: pron poss (2), G pron (3)] (1): [Kazimierz] przez láto ty źiemie y zamki [ruskie] wſzytki ku ſwey poddánośći przywiodł BielKron 374. Cf » być w poddaności«, Wyrażenie przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (4): BielKron 344v; obywátele y wſzytki poddáné [...] od wſzelkiéy nam wiernośći/ przyśięgi/ poddánośći/ y wſzelkiégo obowiązku wypuſczamy/ wolné czynimy SarnStat 1089, 1096, 1115.

Zwroty: »być w poddaności« [w tym: u kogo (1), czyjej (1)] = in dictione a. subiectione consistere JanStat (2): [kupcy] którzy ſą w poddánośći náſzéy/ y zakonu/ niech wſzędźie ná źiemiách y ná wodach będą przeſpieczni y wolni SarnStat 1098, 1096.

[»oddać poddáność [czyją komu]«: oddawszy też przy tym wiarę i poddaność swą W.K.M., [...] dziękują W.K.M., żeś [...] AktaSejmikPozn 1590/108.]

»poddaność przyjąć« (1): [Najjaśniejszy Kazimierz król nasz] Komendory przednieyſzé/ któré my Miſtrz y potomkowie náſzy [...] będą náznáczáć/ ná Rády ſwé [...] y Króleſtwá Polſkiégo obronę/ poddáność wieczną przyiąć [protectionem, defensionem perpetuo duraturam assumpsit JanStat 872]: obiecuiąc Nam [...] iż nas [...] łáſką Królewſką będźie czćił/ y miłował SarnStat 1093.

»poddaność (u)czynić« [w tym: komu (5)] = podda(wa)ć się władzy [szyk zmienny] (6): gdy krolá wybierano/ ſzedł przed nim ſługá mieyſki s ſiekierą s ſnopem mioteł/ ná znák káránia wyſtępnych/ s tymi rzecżámi dáli mu w moc páńſtwo/ y poddáność vcżynili. BielKron 102v; Ale Sábini nie dufáiąc dáley fortunie/ vcżynili tákież poddáność Tárquiniuſowi iáko y Etruſcy. BielKron 102v, 55, 345v, 353v, 366v.

»poddaność (za)chować (a. zachowywać)« (7): A w tym Węgrowie poſłali k niemu [cesarzowi]/ nágradzáiąc mu ſzkodę/ y poddáność chowáć/ iedno áby im Piotrá okrutnego nie dawał BielKron 300; ktorą powieśćią Ceſarzá y oycá odwiodłá [Judyta] od gniewu przećiw Brzetyſłáwowi/ á mężá theż náwiodłá iż cżynił pokorę Ceſárzowi. á poddáność záchował. BielKron 324, 99v, 318v, 319, 321; SarnStat 136.

Wyrażenie: »wierna poddaność« [szyk 1:1] (2): poſłáli do krolá [panowie polscy] powiádáiąc mu wierną á nie omylną poddáność ſwoię BielKron 402, 439.
Szeregi: »posłuszeństwo i poddaność« (1): [książęta ruskie uradzili] poſłáć do krolá proſząc áby záſię vſtáwił Kſiążę Hálickie ná ſwe mieyſce/ á ſam ſnim przyiechał/ gdzieć iuż wſzytcy poſłuſzeńſtwo iednoſtáynemi głoſy y poddáność cżynić będziem BielKron 353v; [SkarKaz 61 (Linde)].

»wiara (a. wierność) i poddaność« (2): ReszPrz 74; Rotmiſtrze/ Porucznicy [...] Zamkow y Miaſt ſobie náznáczonych [...] brónić máią/ wierność y poddaność nam we wſzyſtkim wcále záchowuiąc. SarnStat 136;[AktaSejmikPozn 1590/108].

Wyrażenie przyimkowe: »pod poddanością [czyją = komu]« (1): [Luter] wezwan był od Kſiążąt Mánsfeldyńſkich/ pod ktorych poddánośćią vrodzon był w Miáſtecżku Iſleben rzecżonym/ ná iednanie BielKron 224v.
α. Skapitulowanie (4):
Zwrot: »poddaność uczynić [w tym: komu (2)]« (4): Byłá wielka rádość w Rzymie gdy muſieli poddánoſć vcżynić Albani. BielKron 101v; Ale [król Bolesław] Prus nie przeſtał woiowáć áż mu poddáność muſieli vcżynić BielKron 345, 427v; BielSpr 38v.
β. Zobowiązanie wynikłe z poddaństwa (1):
Szereg: »posługi i poddaności« (1): thám [w Baberku] ſie wymowił Ceſárzowi z poſług y z innych poddánośći/ ku ktorym go przed tym Ceſarz przyćiągał BielKron 352.
2. Uniżenie, pokora, posłuszeństwo (5): O Corko Syońſka/ krześćiáńſki zborze/ Cieſz śię z Kryſtá Páná/ w ſmutkách ćię wſpomoże: [...] Przyimiż go miłośnie/ z wſzyſtką poddánośćią ArtKanc A15v; Ták y w Rzeczypoſp: vchylánim ſię ieden drugiemu czyni ſię piękná zgodá y iedno ćiáło/ y oná nierowność poddánośćią ſię głádźi y miárkuie. SkarKaz 676a.

[W połączeniach szeregowych: Ale Krystus Pan przychodzi tu w serca nasze przez Ducha swego św., [...] a ten Duch św. [...] oświeca człowieka w wiarze, w łasce, w nadziei, w pokucie św., w poddaności, w posłuszeństwie i w innych cnotach świętych. AktaSynod I 130, I 86.]

Zwrot: »oddać poddaność [komu]« (1): ſzukayćie Krolá niebá y ziemie/ ktory ſię teras národził: iedzćie rychło/ pokłońcie mu ſię/ [...] oddayćie mu vpominki y powinną poddáność wáſzę SkarŻyw 26.
Wyrażenie: »poddaność wierna« (1): STANISŁAW SARNICKI, WOYSKI KRASNOSTAWSKI, ſczęśliwégo pánowánia od páná Bogá, y poddáność wierną ſwą vniżenié záléca. SarnStat *3.
Szereg: »posłuszeństwo i poddaność« (1): [św. Niceta] pokorą niezmyſloną káżdemu ſię poniżał/ y na podleyſzemu poſłuſzeńſtwo y poddáność vkázuiąc. SkarŻyw 298. [Ponadto w połączeniach szeregowych.]
3. Wyrażenie zgody; subiecto Vulg (1): Ale y Tytus ktory ze mną był/ [...] nie był przymuſzon obrzezáć ſię/ ále dla pokryćie [!] wprowádzoney fałſzywey bráćiey/ ktorzy ſię wkrádli [...] áby nas zniewolili, ktorymeſmy y ná chwilę poddánośćią nie vſtąpili [quibus neque horam cessimus subiectione] WujNT Gal 2/5.

Synonimy: 1. podleganie, podległość, 2. pokora, posłuszeństwo, uniżenie.

Cf PODDANIE, PODDAŃSTWO

KW, AL