[zaloguj się]
[pdf]

PODDAŃSTWO (56) sb n

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
sg
N poddaństwo
G poddaństwa
D poddaństwu
A poddaństwo
I poddaństw(e)m
L podaństwie

sg N poddaństwo (1). ◊ G poddaństwa (21). ◊ D poddaństwu (6). ◊ A poddaństwo (21). ◊ I poddaństw(e)m (3). ◊ L podaństwie (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI - XVIII w.

1. Podległość, podporządkowanie się jakiejś władzy; subiectio JanStat, Cn (36): Wſzákże to iefzcże v mnie dźiwna [...]/ że ſie ták bárzo [ludzie ci] ſprzećiwiáią wzywániu Chriſtuſowemu/ ktore w ſobie chwałę iego y poddáńſtwo zámyka? CzechRozm 203; ofiáruymj iemu duſzę/ ćiáło y máiętność náſzę/ ku wſzelákiemu poddáńſtwu iáko pánu y Bogu náſzemu/ kmiećieś my y ſtworzenie iego SkarŻyw 27; Lecz ſtworzenie żadne nie ieſt bez poddáńſtwá. ná ktore [...] ſam Syn BOży táki nam poddáńſtwá przykład zoſtáwił. SkarKaz 44b, 44a marg, b.

poddaństwo czego [= nad czym] (1): KTO chce niech wzywa ſtárcá wſzetecżnego/ Dla żeglowánia w morzu beśpiecżnego. Ktoremu błędne przyznawa pogáńſtwo Wſzech wod poddáńſtwo. Grecżyn go ſwoią mową Poſidonem/ Rzymiánin zdawná zowie go Neptunem. KlonFlis B3.

poddaństwo komu (1): dla tego [słowo boże] świeckim przełożonym poddáńſtwo y poſłuſzeńſtwo [...] roſkázuie. NiemObr 8.

poddaństwo czyje [= kto jest poddany] (1): Temuż Ludwikowi Papież Lew cżwarty [...] poſłuſzeńſtwo ſwoie y poddáńſtwo/ przez liſt ofiárował NiemObr 62.

poddaństwo czyje [= komu; w tym: G sb (2), pron poss (1)] (3): LubPs B2, C marg; Zwierzchność Papieſką nád ſobą ználi/ w pokorze y ćichośći ſercá/ y w poddáńſtwie Vrzędniká kośćielnego nawjżſzego Pánu Bogu ſię podobáli. SkarJedn 352.

Zwrot: »poddać ku poddaństwu« (1): Ciebyem ya dziś porodził ku kochániu ſwemu/ Ząday mię á podamći ku poddáńſtwu twemu/ Wſſytki narody ſwiátá dam w dziedzictwo tobye LubPs B2.
Wyrażenia: »poddaństwo pod moc [czyją]« (1): dáie iey P. Bog [niewieście] pokutę/ boleſne y ćięſzkie rodzenie/ kłopoty wielkie około dziatek/ domoſtwá/ y poddáńſtwo pod moc męſką kłádzie ná nię. SkarŻyw 262.

»poddaństwo zwierzchności« [szyk 1:1] (2): Druga nie idźie też o przyznánie komu zwierzchnośći/ ále więcey idźie o poddáńſtwo zwierzchnośći. CzechEp 384, 55.

Szeregi: »poddaństwo i posłuszeństwo« [szyk 1:1] (2): NiemObr 8 cf poddaństwo komu, NiemObr 62 cf poddaństwo czyje [= kto jest poddany].

»zwierzchność i poddaństwo« (1): Zá tym idą powinnośći zwierzchnośći y poddáńſtwá świeckiego. PowodPr 60.

Przen [czyje] (1): Wyznaymy złotem/ iſz on ieſt krolem náſzym/ ktoremuś my dań y poddáńſtwo winni ſą SkarŻyw 27.
a. Podporządkowanie polityczne [w tym: poddanych wobec własnego władcy (15), ziemi lub poddanych wobec obcego władcy (4)] (19): Z czego WKM panowanie fortunne, bohomolstwo wielkie, poddaństwo uczciwe i skromne w ludziech ku czci, ku sławie boskiej, ku nieśmiertelnej sławie WKM Diar 49.

poddaństwo komu (3): Támże vprośił rozgrzeſzenie z klątwy Pruſſakom/ ktorą byli do poddáńſtwá Krzyżakom przyciągáni. StryjKron 637, 477; SarnStat 1117.

poddaństwo czyje [= kto jest poddany; w tym: G pron (1), pron poss (1)] (2): A iuż więc ſyn kśiążęcy vpadł ná koláná/ Y wyznał ſwé poddáńſtwo/ y zwiérzchnégo páná KochProp 7; SarnStat 1117.

W połączeniach szeregowych (5): StryjKron 477; nie będą powinni poddáni náſzy ná to zwaláć/ áni w tym nam bydź poſłuſzni: Y owſzem będą od wſzytkich náſzych przyśiąg y przyrzeczenia y poddáńſtwá wolni y wyſwobodzeni SarnStat 1081, 11, 1091, 1092.

Zwrot: »dać w poddaństwo [czyje = komu]« (1): iáko [Pan] lud ná puſzcży kármić racżył/ iako im dał mocne krole z obiecáną zyemią w poddáńſtwo ich. LubPs Z4v.
Wyrażenie: »przysięga poddaństwa« (4): tedy poddáni ich od wſzytkich przyśiąg poddáńſtwá máią bydź wolni y wyſwobodzeni w tym czáśie SarnStat 1079, 11, 1085, 1208.
Szeregi: »poddaństwo i państwo« = subiectio et dominium JanStat (2): ácz Poborcy náſzy w źiemiách Krákowſkiéy y Sędomiérzkiéy/ zá podátki náſzé któré króleſtwem zową/ ná znák poddánſtwá y prawdźiwégo pánſtwá/ [...] od kmieći wźięli/ y do ſkárbu náſzego wnieśli: á wſzákże [.,.] SarnStat 407 [idem] 888.

»posłuszeństwo i poddaństwo« (1): Ale [ci żołnierze] byli Rzymiánie: ktorzy vſtáwicżną ſtraż ſwą nád żydy [...] trzymáli: iákoby ſie im kiedy przez bunt nieiáki y z przyſiężenie z poſłuſzeńſtwá y poddáńſtwá nie wyłomili. CzechRozm 254. [Ponadto w połącze niach szeregowych 2 r.]

»wiara i poddaństwo« (3): do któréy [konstytucyjej] to przykłádamy/ áby Rotmiſtrze z towárzyſzámi przyśięgę vczynili/ że nam wiáry y poddáńſtwá ſtátecznie dotrzymáią SarnStat 366, 437, 1208; [BielKron 1597 556 (Linde)]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Przen [czyje] (1): Tu w máłym piſániu vyrzyſz rzecży wielkie Iako ſproſny Antykryſt/ zwodźił Stany wſzelkie Zmyſlonymi duſzámi: ták w poddáńſtwo ſwoie Wyniosſzy/ poddał ſobie Kroleſtwo oboie. Ná Ziemi y ná Niebie/ Hárdźie roſkázuiąc GrzegŚm ktv.
2. Posłuszeństwo, uniżoność; subiectio Vulg (20): Niewiáſtá niech ſię vczy w milczeniu/ z wſzelákim poddáńſtwem. WujNT 1.Tim 2/11, 1.Tim 3/4; Stáry Iádam ma [...] ſwąwolą y vpor. Pyſzny ieſt y hárdy/ ſwoie chce záwżdy przewieść/ nikomu nie vſtąpić áni ſię vniżyć chce/ poddáńſtwo mu nie ſmákuie. SkarKaz 489a.

poddaństwo komu (2): A ieſzcże więcey tym vcżcżony Iozef ś. iſz w ſwoim poſłuſzeńſtwie miał Syná Bożego (marg) Poddáńſtwo Syná Bożego Iozephowi. (–) SkarŻyw 244; WujNT 201.

poddaństwo ku komu (1): áby oná ofiará od wſzytkich chwalcow Bożych/ iáwnie y imienim ludu wſzego oddawána Bogu byłá/ ná wyznánie nawyżſzey zwierzchnośći Bozkiey/ y poddáńſtwá powinnego ku niemu SkarKaz 157a.

poddaństwo czyje [= komu] (1): Prawdźiwy Duch Boży do poddáńſtwá kośćielnego wiedźie SkarKaz 518b.

W połączeniach szeregowych (2): CzechRozm 241v; A Chriſtus [...] wſzelkie przełożeńſtwo z ſwoich zdźierał: wiodąc ie do pokory/ poddáńſtwu y y [!] ſłużby drugim CzechEp 385.

Zwroty: »poddaństwo czynić« = być posłusznym (1): A drugi sługá rzekł: Pánie wiernieć służyć chcę/ y ná toć przyſięgam/ y obiecuię tobie wierne poddáńſtwo záwżdy cżynić SkarŻyw 338.

»poddaństwo odd(aw)ać, ofiarować; oddawanie poddaństwa« [szyk zmienny] (4:1; 1): iecháli [trzej mędrcy] wnet ſzukáć tego nowonárodzonego krolá niebá y zyemie/ Kriſtuſá Páná/ chcąc iemu ofiárowáć/ wſzytko poddáńſtwo y wiárę ſwoię. RejPos 34v; zatym poddanstwo swe oddac WKM gotowismy nie od siebie sami ale od wszytkich będąc posłani. ActReg 31; Vkázowánie ono/ było wyznánie nawyżſzey zwierzchnośći Bozkiey/ ktorą ma nád ludem ſwoim/ y oddawánie powinnego iemu poddáńſtwá. SkarKaz 39b, 160b [2 r.], 242b.

Wyrażenie: »niskie poddaństwo« (1): [trzej królowie] vpádli ná źiemię/ [...] y oddáli niſkie poddáńſtwo y czyńſze ſwoie/ tobie zbáwićielu świátá. SkarKaz 160b.
Szereg: »posłuszeństwo i poddaństwo« [szyk 3:2] (5): piſmo święte nie tylko vcżćiwość y popłátki wſzelákie roſkázuie wſzyſtkim oddáwáć zwierzchnośći/ ále też y poſłuſzeńſtwo y poddáńſtwo CzechRozm 251v, 209v; NiemObr 154; Stąd ſię niechay vczą wſzyſcy ſynowie y corki/ zakonnicy y zakonniczki/ y poddáni wſzyſcy/ iákie poſłuſzeńſtwo y poddáńſtwo rodzicom y ſtárſzym ſą powinni WujNT 201; SkarKazSej 696b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Synonimy: 1. podleganie, podległość; 2. pokora, posłuszeństwo, uniżoność.

Cf PODDANIE, PODDANOŚĆ

KW, AL