[zaloguj się]
[pdf]

ROZSADZAĆ (21) vb impf

rozſ- (17), roſſ- (2), rosſ- (1), roſs- (1).

o jasne; inf z tekstu oznaczającego a jasne niekonsekwentnie; w imp a pochylone; w pozostałych formach -så- (14), -sa- (4); -så- : -sa- Mącz (3:4); drugie a prawdopodobnie jasne (tak zwykle w -ać).

Fleksja
inf rozs(a)dzać
indicativus
praes
sg pl
1 rozsådzåm
2 rozsådzåsz
3 rozsådzå rozsådzają
praet
sg pl
3 m rozsådzåł m pers rozsådzali
fut
sg
3 m będzie rozsådzåł
imperativus
sg
2 rozsådzåj
conditionalis
pl
3 m pers by rozsådzali

inf rozs(a)dzać (1). ◊ praes 1 sg rozsådzåm (7). ◊ 2 sg rozsådzåsz (1). ◊ 3 sg rozsådzå (6). ◊ 3 pl rozsådzają (2). ◊ praet [3 sg m rozsådzåł.] ◊ 3 pl m pers rozsådzali (1). ◊ fut 3 sg m będzie rozsådzåł (1). ◊ imp 2 sg rozsådzåj (1). ◊ con 3 pl m pers by rozsådzali (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w. s.v. rozsadzić.

1. Umieszczać na wyznaczonych miejscach; ordinare Mącz, Cn; collocare, disponere Cn (8):
Zwrot: »rządy (A), rzędem, rządnie rozsadzać« (1:1:1): Ordino, Rzędem rozſadzam/ káżdą rzecz ná ſwym mieyſcu pokłádam. Mącz 268b; Praeordino, Náprzód álbo pierwey rządy rozſadzam. Mącz 268b, 253c.
a. O osobach [kogo] (4): Powinni/ krewni/ wſzyścy mnie wzgardzáli/ A ná mą háńbę/ ſtraż ſwą rozſadzáli GrabowSet Rv, T.
α. Powierzać funkcje (2):

rozsadzać na kogo [= powierzać zwierzchnictwo nad kim] (1): Tákże y Pánowie Zołnierze/ áby porządnie/ y według płacey y powinnośći oyczyznie ſłużyli/ pocztow ſwych pácholikom nie zwierzáli/ y onych ná drugie nie rozſadzáli VotSzl F.

rozsadzać po czym [= powierzać stanowiska] (1): Ktorzy [ludzie] gdy vſłyſzeli od Páná iż ſie iuż przybliża kroleſtwo iego/ nádzyewáli ſie iż wedle godnośći káżdego będzye ie rozſadzał po zamkoch/ po vrzędziech po doſtoieńſtwach tych márnych á niepotrzebnych ſwiátá tego. RejPos 316v.

b. O zarybianiu stawów [co (żywotne) w co] (1): Kiedy iuż przechowaſz thy Kárpiętá/ [...] ná wioſnę ſpuść á rozſadzay ié w więtſzé Stawki/ któré iuż maſz miéć pogotowiu ná odroſt Strum Pv.
2. O roślinach: sadzić, rozmnażać sadząc; disponere plantas, disserere, serere Cn [co] (2): Dobrze ieſt ſiać y ſzcżepić y wino rozſadzać Goski *2v; Też gdy młode drzewká rozſadzaſz niepotrzebne gáłąſki precż obrzeż RejZwierc 107; [Cresc 1571 130].

[rozsadzać gdzie: Gdźież więc ie [szafrany] rozſadzáią po zagoniech ná źiemi dobrze gnoyney/ po iednym ſtrącżku ná cżterzy pálce od śiebie/ tákież w głębią ná cżterzy pálce Cresc 1571 223; w źimnych ſtronach ſádzą ie [banie] pierwey w ſkorupy w źiemię gnoyną/ á to w izbach gdy iuż wioſná przychadza/ potym gdy dobrze wznidą tedy ie rozſadzáią w ogrodźie Cresc 1571 226, 265.]

3. Oddzielać, rozłączać; abiungere, disiungere Mącz; distrahere, dividere, separare Calep (5): Deglutino et reglutino, Odlutuyę. Rozſadzam/ Rozbieram záś yedno od drugiego. Mącz 147a; Abiungo, Odłączam/ Rozſádzam. Mącz 177d, 178a; Separo, Divido, distraho – Rozłaczam, rozſadząm. Calep 968b.
a. O ludziach [kogo od kogo] (1): [potępieni] przybliżą ſię ná ono mieyſce ſmutku y boleśći/ gdzie im wiecżne męki zgotowáne ſą. Tám ie záſię odłącżáią/ y iednego rosſadzáią od drugiego/ náznácżáiąc y vkázuiąc káżdemu rozmáite męki wedle zasługi iego. SkarŻyw 121.
4. Sprawiać, że coś pęka; rozrywać, niszczyć; dirumpere Vulg, PolAnt; rumpere PolAnt, Cn; resolvere Mącz [co] (6): MurzNT Mar 2/22; Aceti asperitas in tabem margaritas resolvit, Oſtry ocet perły rozſádza. Mącz 401c; Y żaden nie leie winá nowego do ſundakow wiotchych/ inácżey rozſadza nowe wino ſundaki/ y ſamo ſię przeleie/ y ſundaki zginą. BudNT Luc 5/37; WujNT Mar 2/22; NAyduią ſie téż tácy ſwowolnicy/ iż w mieśćiéch brony wybiiáią y wyśiékáią/ kłotki odćináią/ prochy w nie náſypawſzy rozſadzáią SarnStat 961; [WujBib Iob 32/19 (Linde s.v. rozsadzić)].
Przen (1): y máią ſie tego [nauczycielowie] bárzo ſtrzedż/ iżeby im [młodzieńczykom] nienázbyt łátwimi/ áni też nazbyt ſrogimi bywáli. Abowiem iáko wielka roſpuſtność dobry dowćip roſſadza/ także cięſzkie á vſtáwiczne káránie vmysłową moc znikczemniwa KwiatKsiąż E4v.

Synonimy: 1. rozstawiać; 3. oddzielać, odłączać; 4. niszczyć, rozrywać.

Formacje współrdzenne cf SADZIĆ.

LW