Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZSADZON

Następne hasło: ROZSĄCA »

ROZSADZONY (31) part praet pass

rozſ- (28), rozs- (2), roſſ- (1).

Oba o jasne; -a- (28), -å- (1); -a- : -å- SkarŻyw (2:1).

Fleksja

sg
m	N	rozsadzony	f	N	rozsadzonå	n	N	rozsadzono
	G			G			G	rozsadzonégo
	A	rozsadzony		A			A

pl
N	m pers	rozsadzeni
N	subst	rozsadzoné
G		rozsadzonych
A	subst	rozsadzoné
I	n	rozsadzon(e)mi
L		rozsadzonych

sg m N rozsadzony (2). ◊ A rozsadzony (1). ◊ f N rozsadzonå (1). ◊ n N (praed) rozsadzono (2). ◊ G rozsadzonégo (1). ◊ pl N m pers rozsadzeni (4); -eni (1), -(e)ni (3). subst rozsadzoné (15); -é (2), -e (1), -(e) (12); -é KochPhaen; -e : -é SarnStat (1:1). ◊ G rozsadzonych (2). ◊ A subst rozsadzoné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ I n rozsadzon(e)mi (1). ◊ [L rozsadzonych.]

Składnia dopełnienia sprawcy: rozsadzony od kogo (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. rozsadzić.

Znaczenia

1. Umieszczony na wyznaczonym miejscu według ustalonego porządku (o wielu) (21)
- Przen (2)
- a. O osobach (6)
  - α. Przeznaczony (1)
  - β. Czyhający, zaczajony (1)
- b. O koniach czekających w wyznaczonych miejscach, gotowych do użycia w potrzebie (1)
2. O roślinach: posadzony (6)
- Przen (1)
3. Rozdzielony, odłączony (3)
4. Wyrażenie: »piędzią od siebie rozsadzone« = rosnące bardzo blisko siebie (1)

1. Umieszczony na wyznaczonym miejscu według ustalonego porządku (o wielu); dispositus Cn (21): [młodzieniec] Vźrzał zamek ná gorze oſobney pięknośći/ Ze ſie iáko kwiát błyſzcżał z oney wyſokośći. Ony ganki foremne/ ony piękne wieże/ Miſternie rozſádzone/ iedná drugiey ſtrzeże. RejWiz 64; Quincunx dicitur, Gdy która rzecz yedná od drugiey bywa rozſádzona/ Iż gdziekolwiek poyzrzyſz álbo w dłuſz álbo w przecz álbo teſz ná ukoś wſzędźie ſie yednákie rzeczy vkázuyą w yednáki dálekośći od ſiebie ſą. Mącz 342b; RejZwierc 3; práwowierny Chrześćiáninie/ [...] vżyway beſpiecżnie/ á nabożnie tych niżey położonych modlitw/ ktore ták ſą rozſádzone/ iáko w Kálendarzu Kośćielnam [!] idą. LatHar 331.

rozsadzony gdzie (5): RejWiz 151v; Trzy cżáſzki migdałowate rozſádzone ná iednym słupcu zgałką y zkwiátem BudBib Ex 37/19; KochPhaen 8; Liczby w Argumenćiech ábo w Summáriuſzách Rozdźiału káżdego rozſádzone/ znáczą wierſze Rozdźiału/ do ktorych należy oná Summá WujNT przedm 28, przedm 25.

W porównaniu (1): [Kasjopea] Nie z wielu/ y nie z gęſtych gwiazd ieſt vſádzoná. Iákim kſztałtem drzwi ſtoią kluczem przepędzoné/ Ták té gwiazdy zdádzą ſye tám być rozſádzoné. KochPhaen 8.

Wyrażenia: »porządkiem swoim, rządnie rozsadzony« (1:1): Ordinarius, Rządny/ Rządnie rozsádzony. Mącz 268a; Té záś [gwiazdy] drobném y bládém świátłem opátrzoné/ [...] imión ſwych nie máią: [...] Iák ich wielé porządkiem ſwoim rozſádzonych/ Bieży tymiż drógámi [...] dotychmiaſt nikt nie rozráchował KochPhaen 15.

»roznie (rozno) [= w pewnej odległości od siebie] rozsadzone« (2): RejWiz 151v; Aleś widźiał namioty rózno rozſádzoné/ Y koni niezrobionych [= wypoczętych] ſtádá niezliczoné. KochProp 12.

Przen (2):

rozsadzony gdzie (1): Bo widziſz przez iákie ſie mieyſcá przebijaſz/ widziſz przez iákie morze płynieſz/ widziſz iáko ieſth ná nim wiele dziwnych á ſrogich rozboynikow po tych gośćińcoch rozſádzonych/ że do onego wdzięcżnego porthu gdzie cnotá/ rozum/ á boiáźn Boża wyſiádłá/ trudno ſie bárzo przed nimi przebić maſz. RejZwierc [121]v.

Wyrażenie: »porządkiem rozsadzone« (1): Iáko tedy porządkiem ty trzy Cnoty [prawda, wiara i sprawiedliwość] ſą rozſádzone miedzy ſobą od Páná Bogá/ ták też wedle tego porządku/ nieprzekłádaywá nád Ołtarz Kápłaná/ áni Krolá nád Kápłaná OrzRozm E3v.

a. O osobach (6):

rozsadzeni (lud rozsadzony) gdzie (3): biegli wſzyſcy z rádośćią do Kijowá. á drudzy ná inſze mieyſcá náznáczone/ po ktorych byli Greccy Popowie dla Chrztu ſwiętego odpráwowánia rozſádzeni. StryjKron 140, 597; Przez to czworo zwierząt rozumieią ſię/ nie ſłudzy Boży ná cztery częśći świátá rozſádzeni/ iáko Czechowic bredzi WujNT 849.

rozsadzony jak [= o podziale na grupy] (1): Oſocnicy ktorzy źwierz w puſzczy gwoli Kazimierzowi obſtępowáli/ obaczywſzy lud zbroyny rożno vfcámi po puſzczy rozſádzony/ [...] opowiedzieli to co widzieli [...] Márſzałkowi nadwornemu StryjKron 597.

Wyrażenia: »[jakim] porządkiem rozsadzony« (1): [książętom wojsk potrzeba jest umieć] ná ktorych mieyſcách maią być namioty y obozy poſtanowione/ ktorym porządkiem maią być roſſadzone vfy KwiatKsiąż O3v.

»rożno [= w pewnej odległości od siebie] rozsadzony« (1): StryjKron 597 cf rozsadzony jak.

α. Przeznaczony [na co] (1): Bo ácż ſą ſtany rozne/ y ná rozne ſpráwy/ vrzędy/ y rozlicżne poſkępki [!]/ wedle ſpráwy ſwiátá tego/ dziwnie rozſádzone/ á wſzákoż [...] RejZwierc 30.

β. Czyhający, zaczajony [na co] (1): [Boże] zday tych/ ná háńbę/ niech będą zelżeni/ Co ná mey duſze vćiſk/ rozſádzeni GrabowSet Q3v.

b. O koniach czekających w wyznaczonych miejscach, gotowych do użycia w potrzebie (1): Iáko Podwody máią bydz rozſádzoné. SarnStat 973; [Wapowſki piſze/ że Krol ná rozſádzonych koniech vćiekł/ ktore mu rozſádźił po drodze Michał Bucżacki BielKron 1597 336; PismaPolit 588].

2. O roślinach: posadzony (6): Drugim rzędem fiołki zá tym ſie zyelenią. Zołte iedny/ brunatne kwiatki drugie máiąc/ Foremnie rozſádzone/ piękną wonią dáiąc. RejWiz 23v; Ziemię wnim [Bóg w raju] vcżynił wyſoką/ piękną z págorkámi y cżtermi rzekámi/ y zioły ią/ kwiáty wonnemi/ y pięknemi/ tákże y drzewy rozſadzonemi/ z owocy przewybornemi/ oſadził. SkarŻyw 259.

W porównaniu (1): Oliwne drzewká wſzędy przy brzegoch zyelone/ Stoią pięknym porządkiem/ iáko rozſádzone. RejWiz 176v.

Wyrażenie: »porządnie, swym porządkiem rozsadzony« (1:1): Nuż ony Rozmáryny/ ony Máierany/ Drugie ieſzcże wonnieyſze co ich tu nie znamy. Szpikánárdy/ Cypryſy [...]. To wſzytko ſwym porządkiem rozſádzono było/ Ták iż ſie iedno z drugim fárbámi mieniło. RejWiz 23v; Y iáko piękna ieſt rzecz/ [...] do ogrodá álbo wirydarzá wniśdź/ áno tu drzewá ochędożné/ tu fontany/ tu drzewá ogániſté ad quincuncem porządnie rozſádzone/ [...] Tákże niemniéy rzecz nietylko piękna/ ále téż wielce vżyteczna káżdému Páńſtwu práwá porządnie mieć ſpiſáne. SarnStat *3v.

Przen (1): Inſze chwały/ ktorych ty [Panie] maſz więcey/ Niż kropl deſzcże puſzcżone/ Kwiáty chwil wdźięcżnych dáry [= kwiaty, które są darami pięknych chwil]/ zlicżyſz prędcey Od ćiebie rozſádzone GrabowSet E2v.

3. Rozdzielony, odłączony; dispertitus Mącz; seorsus, separatus Calep (3): Separabilis, Co łátwie może być rozſádzono/ rozłęczny/ oddźielny. Mącz 280d; Satius existimo vos esse dispertitos et in speculis esse, Mniemam że lepiey yeſt ábyście byli rozsádzeni. Mącz 281d; Calep 968b.

4. Wyrażenie: »piędzią od siebie rozsadzone« = rosnące bardzo blisko siebie (1): [na jednej grządce rosną różne rośliny, jedne gorzkie, drugie słodkie] roſſę/ á rośćieniu y właſnośći ſwéy/ ſok ćiągną: z iednégo mieyſcá piędźią od śiebie rozſádzonégo [! zam. rozsadzone]/ iáko ſtrumięniów dwá álbo trzy/ wóniéy/ ſmáków/ ciepłá/ y ſkutku róznégo. Oczko 4.

Synonimy: 1.b. rozstawiony; 3. oddalony, oddzielony, odłączony.

Cf ROZSADZIĆ