[zaloguj się]
[pdf]

ROZSADZIĆ (27) vb pf

rozſ- (26), roſs- (1), [roſſ-].

o jasne; w inf a jasne; w imp a pochylone; w pozostałych formach -a- (9), -å- (5); -a- RejWiz, Leop, BibRadz, KochPs, KochWz, też RejPs; -å- GliczKsiąż, BielKron, KlonFlis; -a- : -å- StryjKron (2:1), WujNT (1:1).

Fleksja
inf rozsadzić
praet
sg pl
3 m rozsadził m pers rozsadzili
imperativus
sg pl
2 rozsådź rozsådźcie
impersonalis
praet rozsadz(o)no
participia
part praet act rozsadziwszy

inf rozsadzić (10). ◊ fut 3 sg rozsadzi (3). ◊ praet 3 sg m rozsadził (6). ◊ [3 pl m pers rozsadzili.] ◊ imp 2 sg rozsådź (1). ◊ [2 pl rozsådźcie.] ◊ impers praet rozsadz(o)no (1). ◊ part praet act rozsadziwszy (6).

Sł stp brak, Cn s.v. rozrzedzam co, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Umieścić na wyznaczonych miejscach; constituere Vulg, PolAnt; digerere Mącz; discumbere PolAnt (18):

rozsadzić co (2): [Bóg] mátce kożdey przydał pyersi/ y záraz pokármem opatrzył [...]. Y ktemu yeſſcże nye yedne piersi dał/ ále yákoby nieyákye ſtudnice á źrzodłá rozſadził/ aby ſnadź yeſliby bliźnyętá były/ kożde z oſobná ſwe myáło s cżegoby piło GliczKsiąż D2v. Cf rozsadzić co gdzie.

rozsadzić co gdzie (1): Więc [człowiek roztropny] ná rybi xtałt/ wnet ſzkutę vrobił/ Y vdychtował/ y żelázem obił/ Sżtabá miáſto łbá/ á Rufá ſpráwioná/ Miáſto ogoná. A miáſto ſkrzeli dla pewnieyſzey iázdy/ Przy burtách obu rozſadźił poiázdy [tj. wiosła] KlonFlis E4.

Zwrot: »rządnie rozsadzić« = digerere in numerum Mącz (2): Ordinem facere, Rządnie rozſádźić. Mącz 268a, 253b.
Przen [co od czego] (1): A iáka ieſt roznoſć miedźi [!] ziemią á niebem ſnadz ták wielka ieſt miedzy ſrogoſćią á miłoſierdziem iego [Boga] y ták ie dáleko od ſiebie rozſádził. RejPs 150v.
a. O osobach; exponere Miech [kogo] (11):

rozsadzić gdzie (4): [Lech] prowadził ſie z ſwoimi ku połnocnemu wſchodowi, y nalazł Sląſkie y Wielkiey polſki krainy puſte y nieſprawiane robotą tamże ſwe wſzytkie rozſadziwſzy, rozmnożył Lechi ktore Polaki zową. MiechGlab 43; A gdy by ſie wroćił bylibyſcie radzy Boć więcz pan Bog dzywno ſwoie po ſwiatu roſſadzy RejJóz O6v; Bo byś thák miał rozumieć/ áby iedno zyemię/ Tu [Bóg] miał nád nią rozſádzić tho rozlicżne plemię. O nędzneżby kroleſtwo tho tu iego było RejWiz 114v; [Strato] ſtárał ſye/ áby ná ten dźień co nawięcéy towárzyſtwá/ y ſług/ ſobie ſpoſobił/ któré nieznácznie między ćiżbą rozſádził/ y znáku pewnégo czekáć kazał. KochWz 138; [I zatemże roſkázáł iem/ roſſadźić wſzyſtki gromadami na źielonyi tráwie MurzNT Mar 6/39 (Linde); PlutMKoch 132].

[rozsadzić jak [= o podziale na grupy i ich liczebności]: Gdźie téſz rzekł [Jezus] do vczniow ſwoich/ roſſádźcie ludźie/ po piąćidźieśiąt na każdą gromadę. MurzNT Luc 9/14 (Linde), Mar 6/39 (Linde).

Zwrot: »rozsadzić roznie [= osobno, w pewnej odległości od siebie]«: A tak Straton sług i przyjacioł nazbierawszy, poczet niemały rozsadził je roznie po domu, nie chcąc, aby ich kto w kupie baczyć miał. PlutMKoch 132.]
α. O uformowaniu szyku wojskowego (4): Ale Iudás zſzykowawſſy około ſiebie ſſeść thyſięcy/ y rozſádziwſſy huffiki/ ćiągnął przećiwko Tymotheuſſowi Leop 1.Mach 12/20.

rozsadzić gdzie (3): [Skanderbeg] ćiągnął zetrzemi ſthy ludzi pod zamek Kroią/ rozſadziwſzy kilko ſet przyiaćioł po leſiech y gorách w táiemnych mieyſcách BielKron 243v; StryjKron 390, 416.

[rozsadzić jak [= o podziale na grupy]: Achilles y Aiax Telámonius widzącz ſwych wielką niebeſpiecżność/ lud ná dwa vffy rozſádził HistTroj E3v.]

Zwrot: »rożno [= w pewnej odległości od siebie] rozsadzić« (1): Olgerd iż ſię do bitwy mieli Tátárowie/ zſzykował ſwoich ná ſześć vfcow zákrzywionych/ rożno ich z bokow y ná czoło rozſádziwſzy StryjKron 416.
β. Powierzyć zwierzchność (1): [Machabeusz] Rozdźielił woyſko ná cżtery częśći/ rozſádźiwſzy bráćią ſwą/ Symoná/ Iozefá/ y Ionátáná/ kthorzyby ná obudwu ſzykoch nád rzędmi byli przednieyſzy BibRadz 2.Mach 8/22.
γ. O przygotowaniu zasadzki (2):

rozsadzić na kogo gdzie (1): Insidias disponere, Roſsádźić ná kogo ná wielu mieyſcách. Mącz 310c.

Zwrot: »rozsadzić zasadki [kim]« (1): Henrik Sutſwert [...] do Iunigedy zamku przyciągnął/ tám rozſádziwſzy záſadki/ Bráćią z Rágnety/ [...] z chorągwią proſto do zamku biegli StryjKron 305.
b. O zarybianiu stawów [co (żywotne) gdzie] (2): RejZwierc 108v; A ná Wioſnę ſkoro lody zginą/ [...] rozſadźże Piątniki do Stáwów/ kędykolwiek rozumiéſz. Strum P2v.
c. [O koniach przygotowanych do dalekiej podróży: umieścić w wyznaczonych miejscach, żeby podróżujący mógł zamienić zmęczonego konia na wypoczętego [co (żywotne)]: A w tym cżáśie Boleſław Pudyk z więźienia vćiekł y z mátką/ zá pomocą Opátá tego klaſztorá [...]/ ktory im koni dodał/ ktore oni rozſádźiwſzy ſobie/ y ſtroże popoiwſzy/ vćiekli ná nich do Záwichoſtá BielKron 1597 162, 336.]
2. O roślinach: posadzić; conserere Mącz [w tym: co (3)] (4): Potym wſzędy rozlicżne kwiecie rozſádzono/ Wſzytko rowniucżko roſtąc pięknie przyſtroiono. RejWiz 23v; Mącz 387a; Bo gdy przypádnie Wioſná/ ázaſz owo nie roſkoſz [...] po ogrodkoch ſobie chodzić/ ſzcżepkow náſzcżepić/ drobne drzewká rozſádzić RejZwierc 107.
a. O urządzeniu winnicy (1): Ordinare vineam paribus intervallis, Równo rozſádźić winnicę. Mącz 268b.
3. Oddzielić, rozłączyć; distinguere, distrahere Mącz (2): Distinguere etiam significat, Vpárzyć/ rozſádźić/ przeplatáć. Mącz 416a; Distrahere exercitus in diversissimas regiones, Rozſádźić/ rozdzielić. Mącz 461d.
4. Rozerwać, zniszczyć; rumpere, dirumpere Vulg [w tym: co (3)] (3): Y żaden nie leie winá nowego w ſtáre ſtátki: bo ináczey wino nowe rozſádźi ſtátki/ y ſámo wyćiecze/ y ſtátki ſię zepſuią. WujNT Luc 5/37, s. 132 marg; [Dnia 17 ianuarii, nazajutrz, było miasto kłótkami zawarte, w nocy znowu prochów w kloczki zasypawszy, rozsadzili, także bronę całą noc otwartą, zostawili. KronMieszcz 23].
Przen (1): Gniéw twóy/ pánie/ rozdął morzá: gniéw przeráźliwy Rozſádźił źiemię/ y odkrył iéy grunt leniwy. KochPs 24.
a. [Doprowadzić do pęknięcia wrzodu i następnie jego zaniku: Bolączki miękkié/ któré ſie niechcą przepuknąć/ tedy [czarną szantę] z iáiem á z miodem przykłádáć rozſádźi. UrzędowHerb 204b.]

Synonimy: 1. rozstawić; 3. oddzielić, odłączyć, rozdzielić, rozwieść; 4. rozerwać, zniszczyć.

Formacje współrdzenne cf SADZIĆ.

Cf ROZSADZENIE, ROZSADZONY

LW