Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODŁĄCZON

Następne hasło: ODŁĄCZYĆ »

ODŁĄCZONY (84) part praet pass pf

odłączony, odłączon (83), odłuczony (1); odłączony : odłuczony Calep (5:1).

odłączony, odłuczony (69), odłączon (14), odłączony a. odłączon (1).

Pierwsze o jasne; -on z tekstów nie oznaczających ó; -on- (11), -ón- (3) OrzQum, BatKat (2); w N pl m pers e jasne.

Fleksja

sg
m	N	odłączony, odłącz(o)n	f	N	odłączonå, odłączona, odłączon(a)	n	N	odłączoné, odłączono
	G	odłączon(e)go		G	odłączonéj		G
	D			D	odłączoné		D
	A	odłączon(e)go		A			A
	I	odłączonym		I	odłączoną		I
	L	odłączonym, odłączon(e)m		L			L

pl
N	m pers	odłączeni
N	subst	odłączoné
G		odłączonych
A	m pers	odłączon(e)
A	subst	odłączoné
I	m	odłączonymi, odłączon(e)mi

sg m N odłączony (22), odłącz(o)n (11); ~ (praed) -ony (13) SeklKat, KrowObr, OrzQuin, BudNT, CzechRozm (2), SkarJedn, CzechEp, NiemObr, WujNT (4), -(o)n (11) BierRaj, LubPs, GroicPorz, BibRadz (2), BielKron, GórnDworz, RejPos, ModrzBaz (2), ArtKanc. ◊ G odłączon(e)go (1). ◊ A odłączon(e)go (1). ◊ I odłączonym (1). ◊ L odłączonym (1) CzechRozm, odłączon(e)m (1) ModrzBaz. ◊ f N (praed) odłączonå (5), odłączona (3), odłączon(a) (1). ◊ G odłączonéj (1). ◊ D odłączoné (1) OpecŻyw 180. ◊ I odłączoną (3). ◊ n N odłączoné (3), [odłączono]; -é (1), -(e) (2). ◊ pl N m pers odłączeni (10); -eni (9), -(e)ni (1). subst odłączoné (9); -é (1), -(e) (8). ◊ G odłączonych (2). ◊ pl A m pers odłączon(e) (1). subst odłączoné (5); -é (3), -(e) (2). ◊ I m odłączonymi (1) CzechRozm, odłączon(e)mi (1) SkarKaz.

Składnia dopełnienia sprawcy: odłączony przez kogo (3).

Sł stp s.v. odłączyć, Cn s.v. osobny, Linde XVII – XVIII w. s.v. odłączyć; poza tym XVI w. s.v. łększa.

Znaczenia

1. Nie będący razem (37)
- Przen (4)
  - a) Niezależny (3)
- a. Nie wymieszany (1)
- b. Przebywający osobno, niekiedy: przeniesiony w inne miejsce, odseparowany od czyjegoś towarzystwa (13)
  - Przen (3)
- c. Odległy, znajdujący się daleko (4)
  - Przen (1)
    - a) Odebrany komuś (1)
- d. Samodzielnie, osobno istniejący (6)
  - Przen: z przeczeniem: Zawsze przez kogoś przeżywany (1)
2. Nie należący do jakiejś jedności (wykluczony z niej lub który dobrowolnie z niej wystąpił) (19)
- a. O przynależności religijnej (11)
  - W przen (1)
- b. O przynależności państwowej (8)
  - W przen (3)
3. Wybrany dla jakiegoś celu (9)
- a. W funkcji rzeczo wnika (1)
4. Pozbawiony prawa, dostępu do czegoś (5)
- Przen (1)
5. Rozróżniony, wyróżniony, zróżnicowany, przeciwstawiony (13)
6. praw. Usamodzielniony majątkowo (1)

1. Nie będący razem; separatus Mącz, Calep, Cn; disiunctus, seiunctus Modrz, Calep; abalienatus, abstractus Calep, Cn; sepositus Mącz; remotus Modrz; alienatus, secretus, segrex Calep; exceptitius, seclusus, seductus, venditus Cn (37): Pharisaeus, hebraica dictio. Latine separatus, Wyłączony/ odłączony. Mącz 297a, 280d, 312a; Segrex – Odłuczoni. Calep 963b, 2b, 9b, 53a, 959b, 969a.

Przen (4):

Wyrażenia: »daleko odłączony« (1): tedy przypomináią te [zasługi]/ ktore kiedyś dawno ktorykolwiek z iego herbownych/ choćia krwią dáleko odłącżonych [sanguine a se remotorum] vcżynił ábo Krolowi ábo Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 94.

»krwią odłączony« (1): ModrzBaz 94 cf »daleko odłączony«.

a) Niezależny [od kogo, od czego] (3): który Gmin [poselski]/ odłączóny od Kápłaná/ comparatur iumentis inſipientibus OrzQuin F3v; y zachowuie ſię to miedzy ludzmi Krześćijáńſkiemi/ iż Zbor świetſki niemoże być odłącżon od świętego ModrzBaz 4v, 129v.

a. Nie wymieszany [od czego] (1): powiáda/ iż áż dniá wtorego niebo od wod á wody od źiemie były odłącżone CzechRozm 148.

b. Przebywający osobno, niekiedy: przeniesiony w inne miejsce, odseparowany od czyjegoś towarzystwa (13): [Aniołowie i duchy święte] zgołá będą nam iákoby nie byli/ vmárłemi y odłączonemi. SkarKaz 634b.

odłączony od kogo (8): OpecŻyw 166v; KromRozm III C8; mnie iuż było dwádzieſciá lat/ á ieſzcżem od mátki/ áni od ſioſtr nie był odłącżon GórnDworz I2; Zoná od Mężá/ ile śie zwiąſki Małżeńſtwá dotycże/ odłącżona być niemoże. KuczbKat 260; SkarŻyw 121. Cf Wyrażenie.

odłączony dokąd (2): Y odſtąpił obłok/ á Márią trąd osiadł. [...] Y modlił ſie Moiżeſz do Páná Bogá mowiąc: Proſzę Pánie vzdroẃ ią. Ktoremu Pan Bog odpowiedzyał/ gdyby ociec iey plunął iey ná oblicże/ zażby ſie nie miáłá wſtydzić ácż nic dáley áby iedno do ſiodmego dniá. Niechay będzye odłącżoná zá ſiedḿ dni przed namioty. BielKron 40; ktore [bunty] ſię nawięcey wſzcżynáią/ gdy ludźie nieiednego ięzyká ábo narodu/ pod iednym Hetmánem żołnierſką służą. A przeto ieſliby tákowi byli/ niechby do innego obozu odłącżeni byli. ModrzBaz 114.

Wyrażenie: »od towarzystwa [czyjego] odłączony« (2): Ludźie ſwádliwi á zwarliwi/ maią być od towárziſtwá ludzkiego odłączeni. March¹ A4v [idem] March³ V4v.

Przen [od kogo] (3): BierRaj 20; RejPos 169; ty duſzo moiá [...] cudzołożnicą ſię odłącżoną od Chryſtuſá sſtawſzy/ dobrowołnieś [!] ſię/ ále mizernie ſpuśćiłá z wyfokośći pánieńſtwá cżyſtego/ w przepáść nierządu ſmrodliwego. LatHar 150.

c. Odległy, znajdujący się daleko [od kogo, od czego] (4): Bo gdy był Dawid wygnan s kroleſtwá przez Abſáloná/ tedy to przycżytał grzechowi ſwemu/ iż był odłącżon od koſciołá. LubPs L4v; Leop Eph 2 arg; [Przodkowie naszy] śiadłá ſwoie nie ná iákiem kráiu świátá od ludźi odłącżonem/ ále miedzy ludzkiemi narody záłożyli ModrzBaz 102.

[odłączony czym: A oni oth naſ myąſczem myąſzkanym othlączeni ZapWpol 1536 9/58.]

Przen (1): [To [życie na wsi] odłącżono od złych przykłádów przygan/ [...] ſámo tylko około śiebie/ y dobrey myśli pilnuie. Cresc 1571 [701].]

a) Odebrany komuś (1): Day nam też Pánie że ſię gotuiemy K śmierći/ á twe bacżemy Dáry nie przepłácone/ Ták przy nas/ iák y od nas odłącżone. RybGęśli D2.

d. Samodzielnie, osobno istniejący [od kogo, od czego] (6): BiałKat 328v [2 r.]; Duch Boży [...] od ſyná odłącżony nie ieſt SkarJedn 281.

W przeciwstawieniu: »odłączony ... złączony« (1): tzo nie ſluſſa duſſy od ciała odlącżoné/ ale s cialem zlącżoné. OpecŻyw 180.

Szereg: »nie oddzielony ani odłączony« (1): A Słowo było v Bogá. Y nigdy nie oddzielone áni odłączone od Oycá. WujNT 305.

Przen: z przeczeniem: Zawsze przez kogoś przeżywany (1): aczkolwiek ządza niebywa od nas odłączona/ poky duſſa ieſt w ciele SeklKat Q4.

2. Nie należący do jakiejś jedności (wykluczony z niej lub który dobrowolnie z niej wystąpił); alienatus Vulg; expers Modrz [od kogo, od czego] (19):

a. O przynależności religijnej (11): Bo gdy ſą odłączeni od Semá (to ieſt/ od Koſćiołá ktory był w potomſtwie Semowem) Tedy po małym czáſie wrocili ſię do namiotow iego/ to ieſt/ złączyli ſię z nim/ áby byli vczeſtniki błogosłáwieńſtwá duchownego BibRadz I 5d marg, I 16a marg; ktorych [powinowatych swych] W.M. wiele maſz od nabożeńſtwá Rzymſkiego odłącżonych CzechEpPOrz **.

Wyrażenia: »od (jedności) Kościoła odłączon(y)« (3): niema być [kat] bezecnym/ áni też iáko od obcowánia ludzkiego/ ták od kośćioła odłącżon [consuetudine hominum aut sacris expers esse debet]. ModrzBaz 96; iſz nań nie tylo Greki/ ále dálekie bárzo/ y dawno od iednośći Kośćioła Bożego odłącżone Chrześćijáńſkie narody/ przyprowádził SkarJedn 301; PowodPr 29.

»odłączony od towarzystwa [czyjego]« (2): ktorzyście byli ná on cżás bes Chryſtuſá/ odłącżeni od towárzyſtwá Iſráelowego [alienati a conversatione Israël] Leop Eph 2/12; BielKron 194v.

Szereg: »odłączony a odszczepiony (a. odszczepieniec)« [szyk 1:1] (2): yeſly tak niewierzy tedy ieſt od ſczepyeńczem á kacerzem odłączony á od ſczepiony od zboru krzeſciańſkiego SeklKat P4v; KromRozm III F2.

W przen (1): á zowie cie owcą párſzywą odłącżoną od ſtádá iego [= Pana] RejZwierc 259v.

b. O przynależności państwowej (8): Opole y Bytom odłącżone od Polſki. BielKron 367v marg, 362.

Szereg: »oderwany a (ani) odłączony« (6): My tedy pámiętáiąc ná przyśięgę náſzę/ ktorąſmy oſobą ſwą wſzem obywátelom Koronnym obwiązáli/ wſzyſtkié rzeczy oderwáné á od Korony przerzeczonéy odłączoné [...] ku przerzeczonému Króleſtwu w ſwą cáłość przywróćić SarnStat 1037 [idem 1057, 1186], 1038, 1057, 1059, 1186, 1188.

W przen (3): ták/ że [Ziemia Podlaska] nápotym od ſwégo tego właśćiwégo/ prawdźiwégo/ á práwégo ćiáłá/ y od głowy Korony Polſkiéy ták we wſzem cále/ iáko téż iákiéykolwiek częśći ſwoiéy nigdy oderwána áni odłączona żadnym ſpoſobem áni kſztałtem nie może bydź SarnStat 1038 [idem (2)] 1059, 1188.

3. Wybrany dla jakiegoś celu (9):

odłączony z czego (1): SarnStat 104 cf W przeciwstawieniu.

odłączony ku czemu (1): PAweł ſługá Ieſuſá Chriſtuſá/ powołány Apoſtoł/ odłączony ku opowiedániu Ewángeliey Bożey WujNT Rom 1/1.

odłączony na co (1): KochPs 65 cf W porównaniu.

Ze zdaniem celowym (1): Synowie Amrámowi byli/ Aaron y Moiżeſz/ ále Aaron był odłącżon/ áby poświęćił przybytek naświętſzy BibRadz 1.Par 23/13.

W przeciwstawieniu: »odłączony ... przyłączony« (1): iż ze wſzytkich prowentow [...] ma bydź naprzód odłączona piąta część/ która żeby do trzech częśći náſzych przyłączoná byłá. SarnStat 104.

W porównaniu (1): Ieſteſmy iáko owce ná rzéź odłączoné KochPs 65.

Szeregi: »obrany i odłączony« (2): dla tegoż niechay będą obráne y odłącżone pewne miáſtá vćiecżki [Proinde certa oppida perfugii deliguntor et separantor]. ModrzBaz 78v; CzechRozm 249v.

»odłączony i poświęcony« (2): wſzákże oto przez ludzie [św. Paweł] był odłączony/ y przez wkłádánie rąk poświęcony. WujNT 452 [idem] Aaaaaa3v.

a. W funkcji rzeczo wnika [od kogo] (1): Przyidźie ono [błogoławieństwo] ná głowę Iozefowę/ y ná ćiemię odłącżonego (od) bráćiey iego. BudBib Deut 33/16.

4. Pozbawiony prawa, dostępu do czegoś; privatus Cn [od czego] (5): Abowiem niewiáſty od wſzelkich vrzędow Mieyſkich/ ſą odłączone GroicPorz b2v, x4; vcżeſtnikiem byś też nie był/ Kroleſtwá mego wiecżnego/ byłbyś odłącżon od niego. ArtKanc B7v; WujNT 555.

Przen (1): Słuchayże iáko cie tu Pan twoy vcży/ ábyś nie był odłącżon od ták wielmożnego mieyſcá twego/ á ſtánął w pocżcie tych mądrych stanow RejPos 341v.

5. Rozróżniony, wyróżniony, zróżnicowany, przeciwstawiony; segregatus PolAnt, Vulg; discretus Mącz [w tym: od kogo, od czego (12)] (13): Iedno tylko ſam Iezus Kryſtus ieſt ſpráwiedliwy/ ſam ſwięty/ ſam niewinny/ ſam niepomázány/ ſam od grzeſznych odłątzony KrowObr 210v [przeklad tego samego tekstu: BudNT, CzechRozm (3), CzechEp, NiemObr, WujNT Hebr 7/26]; Mącz 49a; iáſnie ſie okázuie/ że ná Krzćie Pan Bog owce ſwoie tym piątnem piecżętuie przez Duchá ś. áby ták były od inſzych niewiernych odłącżone WujJud 165v; BudNT Hebr 7/14[26]; CzechRozm 65v, 159v, 210v; Iákoż tedy one vrzędy máią być názwáne? ábo iákim ſpoſobem od inſzych rzecży máią być odłącżone [Aut qua ratione a rebus caeteris secernendi]? ModrzBaz 131v; CzechEp 295; NiemObr 121; wyiąwſzy dwá oſtátnie liſty S. Ianá kroćiuchne: ktore przeto nie mogą być od pierwſzego liſtu iego odłączone/ iż wſzytkie ſą od niego piſáne WujNT 516, Hebr 7/26.

odłączony czym (1): iż Iezuſá páná cżłowieká niebieſkie^go/ pocżęćiem świętym/ y poświęcenim zupełnym/ od ludźi wſzytkich odłącżonego [...] wzywamy NiemObr 120.

6. praw. Usamodzielniony majątkowo [od kogo] (1):

Szereg: »rozdzielony i odłączony« (1): iż gdźie bráćia áby [lege: abo] śioſtry będą od śiebie w dobrách oyczyſtych rozdźieleni y odłączeni [divisi et separati JanStat 560]: tedy [...] SarnStat 592.

Synonimy: oddzielony; 1. oddalony, oderwany, odjęty, odsadzony; d. daleki, obdalny, oddalony, odemkniony, odległy, odsiadły, odstrzelony, odwiedziony; 2. oderwany; a. odszczepiony, odtargniony; b. odjęty; 3. obrany, powołany; 5. odmieniony.

Cf ODŁĄCZYĆ

ZZa