Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POFENDOWAĆ]

Następne hasło: POFOLGOWANIE »

POFOLGOWAĆ (25) vb pf

Wszystkie o oraz a jasne.

Fleksja

inf	pofolgować

praet
	sg
3	m	pofolgowåł
	f	pofolgowała
	n	pofolgowało

imperativus
	sg
2	pofolguj

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	-bysmy pofolgowali
3	m	by pofolgowåł	m pers

impersonalis
con		by pofolgowåno
participia
part praet act		pofolgowåwszy

inf pofolgować (6). ◊ fut [2 sg pofolgujesz.] ◊ 3 sg pofolguje (4). ◊ praet 3 sg m pofolgowåł (4). f pofolgowała (1). n pofolgowało (1). ◊ imp 2 sg pofolguj (4). ◊ con 3 sg m by pofolgowåł (1). ◊ 1 pl m pers -bysmy pofolgowali (2). ◊ impers con by pofolgowåno (1). ◊ part praet act pofolgowåwszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVIII w.

Znaczenia

1. Odpocząć trochę (1)
2. Łagodnie (łagodniej) potraktować, okazać litość (19)
- Przen (2)
- а. Darować życie (3)
3. Przebaczyć (2)
4. Oszczędzić (1)
5. Złagodnieć, stać się mniej intensywnym, mniej surowym (2)
6. [Okazać się sprzyjającym]

1. Odpocząć trochę [zawsze w zwrocie: »sobie pofolgować«] (1): Mnyeć ſye yeſſcze ćyebye ſlucháyąc nyeſprzykrzyło. [...] Ale ty ſobie pofolguy teraz. A nye długo odkłádáyąc/ yutro dali bog tento práwy koſcyoł Kryſtuſow/ [...] ná oko mi vkażeſz. KromRozm II y2v.

[Zwrot: »nieco sobie pofolgować«: Queſo tandem aliquantulum tibi parce. Wzdy ále iuż nieco ſobie pofolguy proſſę ćie. TerentMatKęt G2v.]

2. Łagodnie (łagodniej) potraktować, okazać litość; parcere (teneris) PolAnt, Cn; remittere Mącz, Cn; servire Vulg; deprecari [aliquid], solvere Mącz; abstinere vim ab aliquo, impercere Cn (19): Gdźie iuż każą miftrzowi [tj. katu] pytáć/ nie folgowáć: Mowiąc/ Powieday prawdę [...]. Złocżyńcę nieboraká wyćiągną ná ſzrobie: A on woła żáłośnie ná ſtráſzliwey probie/ Powiem/ powiem: pofolguy. KlonWor 38.

pofolgować komu (10): RejZwierc 262; CzechRozm 42v; ArtKanc S; SkarKazSej 706a; [Ieſli ty [królu] vſluchaſz ludu tego/ y pofolguieſz mu/ á daſz mieſce prośbie ich [...]/ będzieſz ie miáł ſlugami przez wſſyſtkie dni. Leop 3.Reg 12/7 (Linde)]. Cf pofolgować komu od czego; komu czym; komu w czym.

pofolgować komu od czego (1): Iedno ty miły pánie wyſluchaway prozby moie/ [...]. A pofolguy máluczko mnie od ſrogoſći káránia twego RejPs 59v.

pofolgować komu czym [= pod względem czego] (1): [Witold] dał go [brata Swidryga] wſadźić ná Krzemieniec/ ále mu Ruś pofolgowałá więzyenim/ przeto vćiekł do Krolá Zygmuntá. BielKron 385v.

pofolgować komu w czym (4): Nullam deprecor poenam, Nie proſzę áby mi w naymnieyſzey rzeczy przeiźrzano/ álbo pofolgowano. Mącz 320b; GórnDworz Bbv; Máiąc s nich [chłopów] dobrodzieyſtwo/ niechcemy ſie ſtáráć. Abyſmy im też ná cżás/ w cż⟨ym p⟩ofolgowáli BielSat D4v [idem] BielRozm 32.

Zwrot: »pofolgować mało (a. maluczko), nieco« [szyk zmienny] (3:2): RejPs 59v; Canonibus solvere, pro dispensare dicendum est quod et graciam canonis legisque facere dici potest. Nieco pofolgowáć/ Nie wedle ſrogośćy ſie práwá obchodźyć. Mącz 34a, 92a; Abowiem my gdy nam Pan máło pofolguie á roſpieśći nas w fortunach náſzych/ nie vmiemy iedno piſkáć/ ſkrzipáć/ bębnáć RejZwierc 262; GrabowSet B4.

Przen [komu, czemu] (2): Oto leśny wyeprz ſrodze yą [winnicę Pańską, tj. Izraela] Pánye pſuye/ namnyey pyęknośći yey ni w cżym nie pofolguye LubPs S3v; Temu nie poffolgowáło to me zdrádne morze. Prot A4.

а. Darować życie [komu, czemu (żywotne)] (3): Iáko y Saul/ máiąc miánowite y oſobne roſkazánie/ áby Amálekity do ſcżątku z bydłem wygłádźił/ [...] dobrze to cżynił. A záś iż támże bydłu niektoremu y Krolowi ſámemu pofolgował/ vżaliwſzy ſie go: bárzo cięſzko zgrzeſzył CzechRozm 238v, 238v.

W połączeniu szeregowym (1): Dam Sedekiaſzá Krolá Iudſkie^go y ſługi iego/ lud/ [...] w ręce Nábuchodonozorá krolá Bábilońſkiego/ [...] á pomorduie ie ſrogim miecżem/ nie przepuśći im/ áni im pofolguie/ áni ſię zmiłuie nád nimi. BibRadz Ier 21/7.

3. Przebaczyć; ignoscere, remittere Cn [komu, czemu] (2): iż ták o nim [Synu Bożym] Bog ſam mowi: ſtrzeſz ſie go/ á ſłuchay głoſu iego [...]/ boć nie pofolguie wyſtępkom twoim CzechRozm 53v.

pofolgować w czym (1): w ktorym [kościele Bożym] y docżeśne karánie z oſobná zdawná odpuſzcżano: iáko y ś. Páweł wyſtępnemu Koryntcżykowi w tákiey kaźni pofolgował. LatHar 287.

4. Oszczędzić [czym] (1): A Bog dárzyłby to: gdy rzecży pogáńſkie á przećiw zakonowi iego wnieśione/ ná Pogániná ſie obracáią. Iáko záśię obráźiliby ſie tym/ gdyby ſwymi pofolgowawſzy/ rzecżámi chwale iego oddánemi/ ábo żywnośćią kápłanów ſług/ ábo vbogich [...] lud Boży nieprzyiaćielowi ſie odeymowáć miał. PowodPr 83.

5. Złagodnieć, stać się mniej intensywnym, mniej surowym (2):

Zwrot: »maluczko pofolgować« (1): Snadź pod cżás drudzi myſlą o tym okrucieńſtwie. Iákby oycá y mátkę mogli s ſwiátá zgłádzić/ Iedno iż o tym prożno przećiw práwu rádzić. Lecż gdzie by to málucżko pofolgowáć chciáło/ Snadniej by ſie to wſzytko s ſtrzaſkiem s ftáć muſiáło. HistLan B3.

Szereg: »ani popuszczać, ani pofolgować« (1): Bo gniew iż yeſth yáko ogyeń rozżarzyſty/ w ktory gdi co wrzucą/ wnet ſie ſpali á ſpłonyeye/ thák on nye może nigdi áni popuſſcżáć áni pofolgowáć. GliczKsiąż G3.

6. [Okazać się sprzyjającym [czemu]: Iednák pogodna á mierna krainá wſzelkiemu rodzaiowi winnemu pofolguie. Cresc 1571 300.]

Synonimy: 1. odpocząć, odetchnąć; 2. odpuścić, popuścić, 3. przebaczyć, przepuścić, rozgrzeszyć; 5. ulitować się, zlitować się.

Formacje współrdzenne cf FOLGOWAĆ.

Cf POFOLGOWANIE

KW, MM