[zaloguj się]
[pdf]

PRZEPUŚCIĆ (371) vb pf

e jasne.

Fleksja
inf przepuścić
praet
sg pl
1 m przepuściłem, -m przepuścił m pers -smy przepuścili
2 m przepuściłeś, -eś, -ś przepuścił m pers -ście przepuścili
n subst -ście przepuściły
3 m przepuścił m pers przepuścili, są przepuścili
f przepuściła m an
n przepuściło subst
plusq
sg pl
3 m był przepuścił m pers byli przepuścili
imperativus
sg pl
1 przepuśćmy
2 przepuść przepuśćcie
3 niechåj przepuści
conditionalis
sg pl
1 m przepuściłbych, bych przepuścił m pers bysmy przepuścili
2 m byś przepuścił m pers byście przepuścili
3 m by przepuścił m pers by przepuścili
con praet
sg
3 m by był przepuścił, przepuścił by był
impersonalis
praet przepuszczono
fut będzie przepuszczono
participia
part praet act przepuściwszy
inne formy
con sg 2 a. 3 m - by przepuścił

inf przepuścić (83). ◊ fut 1 sg przepuszczę (18). ◊ 2 sg przepuścisz (8). ◊ 3 sg przepuści (40). ◊ 1 pl przepuścimy (1) SarnStat, przepuściemy (1) OpecŻyw. ◊ 2 pl przepuścicie (1). ◊ 3 pl przepuszczą (4). ◊ praet 1 sg m przepuściłem, -m przepuścił (4). ◊ 2 sg m przepuściłeś, -eś, -ś przepuścił (12). ◊ 3 sg m przepuścił (117). f przepuściła (4). n przepuściło (2). ◊ 1 pl m pers -smy przepuścili (1). ◊ 2 pl -ście przepuścili (1). subst -ście przepuściły (1). ◊ 3 pl m pers przepuścili (14), [są przepuścili]. ◊ plusq 3 sg m był przepuścił (3). ◊ 3 pl m pers byli przepuścili (1). ◊ imp 2 sg przepuść (13). ◊ 3 sg niechåj przepuści (1). ◊ 1 pl przepuśćmy (1). ◊ 2 pl przepuśćcie (1). ◊ con 1 sg m przepuściłbych, bych przepuścił (4). ◊ 2 sg m byś przepuścił (2). ◊ 3 sg m by przepuścił (19). ◊ 2 a. 3 sg m by przepuścił (1). ◊ 1 pl m pers bysmy przepuścili (1). ◊ 2 pl m pers byście przepuścili (1). ◊ 3 pl m pers by przepuścili (1). ◊ con praet 3 sg m by był przepuścił (4) MetrKor, MurzHist, BielKron, WujJud, przepuścił by był (1) SkarŻyw. ◊ impers praet przepuszczono (4). ◊ [fut będzie przepuszczono [może N sg n od PRZEPUSZCZON].] ◊ part praet act przepuściwszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. przepuszcza Bóg co na kogo, Linde także XVII w.

1. Pozwolić przejść, przejechać lub przewieźć przez jakieś terytorium lub przez granicę [kogo, co (żywotne), co] (23): BielŻyw 112; po dvnayv na oſtrowiech wyeze moczne porobyly niechczacz woyſka mego przepvſczycz ktorebi ſzlo Dvnayem LibLeg 10/146v; a czy ktorzi tesz myely vcziekacz korabyamy [...] tich tesz nieprzepuſczono LibLeg 10/147, 10/64, 11/10, 182v; UstPraw K2v; ABy konie z Korony wywodzoné nie były/ Stároſtowie pilnie ſtrzédz máią [...]. A któryby śmiał konie przepuśćić [equos sciens expellere ex regno JanStat 1053] wiádomie/ ieſli Stároſtá álbo Celnik/ ma przepáść dwieśćie grzywien. SarnStat 291 [idem UstPraw].

przepuścić dokąd, do kogo (14): abiſczie raczili naſchego honcza przepvſczicz do Xyedza Moſkyewſkiego LibLeg 10/63, 10/151; Tego cżáſu przyiechał poſeł Wáłáſki żądáć Krolá o pomoc przećiw Tátátárom [!] Przekopſkim/ álbo przepuśćić poſłá do Moſkwy. BielKron 407v; długo ſię [bracia] vrzędowi duchownemu y świeckiemu o to záſtáwiáli: y máło do wielkiego krwie rozlánia nieprzyſzło: ledwie ie vbłagano/ iſz ćiáło święte [Antoniego] ná drugą ſtronę rzeki do kośćiołá Pánny Máryey przepuśćili. SkarŻyw 546; A ieſliby Stároſtá álbo ktokolwiek iny/ któregokolwiek ſtanu tákiégo kupcá z towáry zá gránice Koronné przepuśćić/ fołdrowáć/ álbo bronić chćiał/ álbo ſie tego ważyć śmiał: tedy kupiec té wſzytki towáry tráćić ma SarnStat 1233. Cf Zwroty.

[przepuścić komu cum inf: Potem przisla dziewicza Maria ku domv Caifasowemv y chcziala wnycz. Ale poslowie zidowsczi wnycz nyeprzepusczili gey y wygnali ia zloscziwie SprChęd 58.]

Zwroty: »dobrowolnie, wolno, świebodnie przepuścić« [w tym: dokąd (3)] (2:1:1): bo krol yego m. przes zyemie ſwe ſwiebodnie ye [posłów] przepuſczycz bedzie raczil LibLeg 11/49v, 10/57v, 11/155v; Trzećiego dniá przymknął ſie bliżey náſz nieprzyiaćiel ku miáſtu Kánonor/ poſławſzy poſła ſwego ábyſmy ie wolno przepuśćili gdźieby chćieli iecháć BielKron 459v.

»miedzy się przepuścić« (1): Tamże Tatarzy iako chytrzy miedzi ſię ie [Węgrów] przepuſcili [sinebant eos per medium sui transire] tak iż krol z bratem ſwym Kołomanem nie obacżeni przeſli. MiechGlab 15.

»przepuścić przez ziemię (i (przez) państwo) [czyją(-e)]« [w tym: do kogo (4), dokąd (1)] [szyk zmienny] (5): abi vm raczil vczinycz dla naſchey woley y prozbi abi vm. raczil przepvſczycz przes zyemye y przes panſtwo vm naſche poſli do wyelkiego xyedza moſkiewſkiego LibLeg 10/123v; on powiedzial ze czie nieprzepvscze bowiem twoy pan niechczial poslow mich przepuſczycz przes ziemye swą do Moskwj LibLeg 11/10, 11/46v, 49v, 182.

Przen [dokąd] (1): pokarał Pan Bog niezbożność ich iſz ſię ziemiá pod nimi zápádłá/ y żywo do piekłá przepuśćiłá onych trzech SkarŻyw 492.
a. [Pozwolić wywieźć, wyeksportować [dokąd]: Przeto ma mieć [rada] ſpiſáną ná reieſtrze ſummę rzeczy wſzytkich/ któré ſie rodzą w páńſtwie: vpátrowáć co może bydź názbyt: co do inſzéy źiemie przepuśćić CerGór 31.]
2. Pozwolić odejść, wypuścić na wolność [kogo] (6): a thego ſlyvbu slyvbuyą prozen nyebycz, zadnym wymyſlyonym obyczayem, do thand, dokand by mya yego krolyewska myloſcz, [...] doſthatecznye mya nyeprzepuſczyl MetrKor 37/2, 37/4; Tego cżaſu Ariſtenes był długo v krola w więzieniu weſpołek z żydy. Ten, dla wyſwobodzenia ſwego y ich rzekł, trudno to ocż proſić będzieſz otrzymaſz, ale żydy racżej przepuſć BielŻyw 112, 31.
Zwrot: »przepuścić wolno« [w tym: dokąd (1)] [szyk zmienny] (2): BielŻyw 80; [biskup Czarnkowski cierpiąc w chorobie mówił:] Prze Bóg/ dobiy kto/ odpuſczę. [...] [sługa jego, Tatarzyn] pomniąc co więc pan mówił/ ofiárował mu ſie z poſługą ſwą: Pánie/ powiádá/ day ty mnie báchmátá/ á każ mię wolno do hordy przepuśćić/ á ia ćiebie zareżę KochAp 5.
3. Przemieścić płyny (2):
a. Odprowadzić wodę w inne miejsce [co skąd] (1): Aquas ex planis locis evehere, Przepuścić precz wodę z rownych płaskich mieyść Mącz 477c.
b. Przelać przez coś; przen (1):
Zwrot: »przez gardziel przepuścić« = przejeść lub przepić (1): Abutor – Trawie. [...] Saepius tamen in malam partem pro Perperam, sive nimis licenter utor, accipitur. Przez gar dziél [!] przepuſzczicz, Zlié vzijcz. Calep 10b.
4. Usunąć z organizmu zbędne substancje [co] (16): Albo ieſli niewieśćie mieſyące przeſtáły ćiec/ co narychley ie przepuśćić SienLek 52.
a. Przeczyścić, spowodować wypróżnienie, stosując lewatywę lub odpowiednie lekarstwo (14):
Zwroty: »ciało przepuścić« (1): A przeto ieſli gorąca wilgość pánuie [w kobiecie mającej wrzody macicy]/ á ma krwie doſyć/ á láthá młode/ puśćić kreẃ z żyły pod koſtką v práwey nogi/ á potym y v lewey [...]. Ma też ćiáło przepuśćić niektorym obyczáiem SienLek 117.

»żywot przepuścić« [w tym: komu (6), czym (2)] [szyk zmienny] (13): Też rzeczne Ráki tłuczone/ day z winem miáłko pić/ przepuśći lekko żywot SienLek 38v; Zywot mu przepuśćić páprotką y innymi lekárſtwy ktore czarną żołć czyſćią. SienLek 53v; ále ieſliś medł/ przedſye ſobie żywot przepuść/ á bąńkę [!] pod brodą poſtaẃ SienLek 81; Kiedy żywot chceſz przepuśćić A ćięſzkośći mu nie czynić/ Piy iuchę z rzodkwie wárzoney SienLek 99v, 7, 38v, 39, 40v, 52 (13); [SienHerb 382a (Linde)].

b. Przebić wypuszczając ropę lub krew [w tym: [komu], czym (1)] (1): thedy mu [koniowi] ſkorę ná onéy żyle roſporz/ á to roſproćie vczyń gdźie guźik pobaczyſz: then guźik ná żyle nálazſzy/ puſzczádłem przepuść/ iż kreẃ wynidźie SienLek 178; [[w styczniowe dni] Możesz przespiecznie w łaźnię wnić I żyłę sobie przepuścić [venam scindere]. MymerRegim 18; już ten wszytek wrzod tak jest zmiękczony i tak się już zebrał, i prawie miękuczki jest, tylko aby się już jeno przepuścieł. A iż ij przepuścić potrzeba [...], iżby się ropa z tego wrzodu na wnętrze jej m⟨iłości⟩ nie obrocieła ListyPol III 1551/91].
5. Rozpuścić w płynie [co na czym (= w czym)] (1): Wziąć ſlaz/ fenum grȩcum z apteki/ [...] á potym wyżąć oliwę á włożyć w nię żywiczę/ ięcżmienney mąki, á na oſtatek przepuſcić na winie mydło/ á tego mydła przyłożyć do tey oliwy FalZioł V 71.
6. Przebaczyć, nie potępić, potraktować pobłażliwie, puścić w niepamięć czyjeś przewinienie; parcere Vulg, PolAnt, Mącz; ignoscere Vulg, Mącz; dimittere PolAnt; habere impune Mącz [w tym: komu, czemu (85)] (96): BierEz Cv; (marg) Młodoſći thrzeba przepuſćić (–) Bo ſiłać bywa z młodoſći złych ludzy na ſwiecie [...] a iż ſie obacżą Przychodzą wiecz w inſze ſtany a nie tak buyno skacżą RejJóz H8; [bracia mówią do Józefa:] Bo chocias ty iako mądry nam racżył przepuſćić Lecz ſumnienie czo wſpomienie zawzdy ſie muſi gryſcz RejJóz P2, C2v; gdy yáko oni mogą mądrze ná wſſytko radzić/ ták ći nyebácżnye pro ſe áby yedno myeli: kto ſie cżuye nyechay przepusći GliczKsiąż L2, G3v; Athenianie [...] żáłuiąc tego iż go [Aleksandra] kiedy ná ſię pobudzili/ przeprośili go/ przepuśćił im Alexánder. BielKron 123v, [852], 162v; Sed (quae facilitas tua) hoc magis dabis veniam quod se non mereri fatentur, [...] tym łatwiey ym przepuśćiſz ym pilniey niewinność ſwą ſpráwuyą. Mącz 335c; MycPrz II B4v; Izaſz Collátine/ kthorym mym właſnym ſynom nieprzepuśćił/ ſioſthry thwey ſynom mam przepuśćić? Phil E3; OrzJan 32; Przepuść: twemu ktoryć ſie iuż dał w moc domowi/ Przepuść twemu kthory cie po ſłuſzen [!] ludowi. Przepuść też y mnie ſmutney/ co cię ták miłuię/ Ze nád cię nic milſzego ná ſwiecie nie cżuię. PudłDydo B4v; [GilPos 55].

przepuścić co (14): Widząc ſámpierz iże ſtrácił/ Nie máiąc cżymby zápłáćił: Xántowi ſie ná miłość dał/ Proſząc by nád nim lutość miał. On mu to łatwie przepuśćił BierEz E; Thak iakom ya Eraſmus myenyl y wlyſczie ſſwoym pyſſal, myenyacz pana Iana fyrliąga bicz ſzdrayczą czczy moyey. [...] a tho czom movyl thegom nyedoviodl. przethom zlie nany movyl. thego zalvyą. y dlia pana Boga proſchą abi my tho przepuſczicz raczil. ZapMaz V S 2/335; A wſzakoż [Józef] nam iuż wſzytko przepuſćił łaskawie Iako brat miłoſierny przyął w łaskę prawie RejJóz P4v; BielKom E3v; Mącz 151a, 279d, 371d; Do ktorego tám bieżę pełna wſtydliwośći/ Proſząc áby przepuśćił ty me wſzetecżnośći. W ktore Wenus y Iowiſz mnie glupią wpráwili PudłDydo B3v; [Słuſſznie ſie teras ſam na ſie gniewam. (–) An ne illud multum ferrent. Aza ym to będzie przepuſſczono. TerentMatKęt H7v]. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: iż (1), co (= że) (1), zaimek względny (1)] (3): Przepuśćiſz mi com ćię winił. BierEz B3v; Panye myly [...] yako vynny v.m. syą vpokarzam y malzoncze v.m. y proscha prsze bok aby my v.m. prszepusczyl ysz slvzebnyk moy krew swoyą [lege: twoją] prszelal y ynsche skody y krszywdy vczynyl ZapWar [1544] nr 2609; Przepraſza kát pod pierzem w bucżnym kápeluſzu Stráceńcá nieboraká: Przepuść mi dla Bogá/ Tu przed ſądem gáionym/ niż wynidźiem z progá/ Co z tobą cżynić będę KlonWor 40.

Zwroty: »winę przepuścić« = facere gratiam delicti, ignoscere peccata Mącz [szyk zmienny] (4): ná przycżynę inych Pánow y Rycerſtwá/ ktorym były iego poſługi świadome/ Krol mu tę winę przepuśćił BielKron 410v; Mącz 45b, 148d; Ná gwałt ktoby ſie nie ſtáwił/ tákże v grobley iáko v ogniá/ winy nie przepuśćić. GostGosp 144.

»występ (a. przestąpienie) przepuścić« (2): myly panowye raycze pokorny proszyemy wasch [...] abysczye nam wysthap przepvsczycz raczyly kthorycz szya stal nye slosczya nasha [...] alye nyesczeslywa przygoda a nyeopatrnosczya ZapWar 1535 nr 2413; Iż gdy thu vpádły brát twoy przećiwko tobie wykrocży/ [...] á prośi cie ábyś mu ono przeſthąpienie iego przepuśćił/ dla imieniá Páná ſwoiego RejPos 120.

Szereg: »przejrzeć, (a) przepuścić« (2): kthorzy nic práwye dziecyam ſwym przeyrzeć á przepusćić niechcą/ yedno ileby ná nye weyrzeli/ tyle chłoſt onym y łáźien zádáią y palą. GliczKsiąż G3v; Scilicet equidem istuc factum tibi ignoscam, I wierę prawdá miły duſzko/ wiecći [!] tego mam przeyrzeć/ mam ći to przepuśćić. Mącz 371d.
W przen (3): á zelżywość iego [cudzołożnika] zgłádzoná nigdy niebędzie: Bo zawiſna miłość/ á zápálcżywość mężowa/ nieprzepuśći w dzień pomſthy/ áni ſie da vchwyćić cżyieykolwiek proźbie/ áni prziymie ná odkupienie obfitych dárow. Leop Prov 6/34.
Fraza: »przepuści [komu] oko [czyje]« = non parcet oculus Vulg (2): Leop Ez 9/10; Vkłonił ſie mu Dawid áż do zyemie á rzekł: [...] oto ieſt ſztuká płaſzcżá twego od dołu/ żem cię w ſwych ręku miał/ á przepuśćiło tobie oko moie w iáſkini będąc/ ániż ia ręku ſwych ná cię kiedy wznioſę. BielKron 67.
a. O Bogu lub w Jego imieniu: wybaczyć grzech (59): BierRaj 21; Iż gdy [Bóg] przepuſczy jednemu Vċinij ſmiałoſcz drugyemu RejKup bb2; Iudáſz gdyby był dłużyi nietracąc śię żyw zoſtáł vciekł by śię był do paná Chriſtuſa/ á bóg by mu był przepuścił/ acz tak cięſzkié złoczynſtwo popełnił MurzHist K2; KrowObr 160 [2 r.]; Y rzekł Pan [do Jonasza]: Ty żałuieſz bliuſzcżu/ około ktoregoś nic nierobił [...]. A iábym niemiáł przepuśćić Niniwie miáſtu ták wielkiemu/ w ktorym ludzi ieſt więcey niż ſto y dwádzieśćiá tyſięcy Leop Ion 4/11; y przepuſzcżę im iáko więc odpuſzcża cżłowiek ſynowi ſwemv ktory mu vſluguie. Leop Mal 3/17; BibRadz 2.Petr 2/4, 5; BielKron 12v, 92, 467; Myáſto Ieruzálem zacne było v Páná/ á wżdy mu nie przepuśćił. RejPos 195v marg; Vcżże ſie tu moy miły Krześćiáńſki cżłowiecże/ co to ieſt łákomſtwo/ á iáko zá ten grzech áni niebu/ áni zyemi/ áni żadnemu ſtworzeniu/ nigdy Pan Bog przepuśćić nie racżył. RejPos 220, 49, 195v, 196; KuczbKat 20; RejZwierc 205; A P. widząc grzech Lucyperá y Aniołow iego: nie przepuśćił im/ áni im dał cżáſu do pokáiánia SkarŻyw 258; Lecż on tylo ſię o te świeckie rzecży fráſował/ nieproſząc Paná áby duſzy przepuśćił SkarŻyw 263; y pogroził im P. Bog ſrodze/ ſądem y karániem ſwoim/ docżeſnym y wiecżnym/ iſz mężoboycy przepuśćić niemiał/ ktoryby śmiał zábić cżłeká ná obraz Boży ſtworzonego. SkarŻyw 271, 269, 557; ArtKanc L12; LatHar 593; WujNT 2.Petr 2/4, 5; Przepuść Pánie/ przepuść ludowi twemu: á dźiedźictwá twego niepodaway ná háńbę PowodPr 81, 11.

przepuścić czemu [= co] (3): cf Zwroty.

przepuścić co (21): MurzNT 88v; RejAp 46; thego ták márnego przypadku ludzkiego/ ktory ieſt iáko fontaná á źrzodło wſzyſtkich inych rzecży złych/ nigdy żadnemu ſtworzeniu przepuśćić nie racżył. RejPos 199v, 184v, 199, 200; Niecháy ſie rozmyſli iż nie tylko cżłowiekowi/ ále oney ſláchetney creáturze Anyołowi ſwiátłośći tego przepuśćić nie racżył. RejZwierc 47v; Iużeś ſie náſłuchał dekretow iáſnych Páńſkich/ iż tego żadnemu narodowi/ by też y nawdzięcżnieyſzemu ſobie nigdy przepuśćić nie racżył/ ktorykolwiek wzgárdził ſwiętą wolą iego RejZwierc 259, 125v; WerGośc 230; [A przepuśc nám naſze winy/ Boć teſz i my przepuſzczámy/ wſzelkiemu ktory nám winién MurzNT Luc 11/4 (Linde s.v. przepuścić)]. Cf przepuścić co miedzy kim; Zwroty.

przepuścić co miedzy kim (1): A ták gdy tego Pan nigdy przepuśćić nie racżył y miedzy ludem ſwoim/ gdy poznawał iáką niewdzyęcżność miedzy nimi RejPos 215v.

Zwroty: »grzech(y), grzechom [czyim] przepuścić« = ignoscere peccatis Vulg [szyk zmienny] (7:1): a wżdy mu namiłościwſzy pán grzéch iego przepuścić ráczył. MurzHist I2, I2v, P2; Abowiem Pan Bog ſwięty/ y mocny zawiſnik ieſth: á nie przepuśći niecnotam y grzechom wáſſym. Leop Ios 24/19; RejPos 200v; BO pátrz iáko Pan ten grzech záwżdy ná wielkiey piecży miał/ á nigdy go nikomu przepuśćić nie racżył. RejZwierc 64; WujJud 234v; SkarŻyw 99.

»grzechy przepuścić« = udzielić rozgrzeszenia (2): WujJud 89v; Komu grzechy przepuśćićie Y od nich go rozwiążećie. Temu będą odpuſzcżone Tu y w niebie rozwiązáne. MWilkHist L.

»złemu (a. złym), złościom [czyim], złości [czyje] przepuścić« = parcere iniquitatibus PolAnt [szyk zmienny] (2:2:1): BibRadz Ier 33/8; Pátrzayże iż mu [Pan] przedſię złośći iego przepuśćić nie racżył. RejPos 198v; bo Pan ieſt święty/ mocny/ y zarzliwy o cżeść ſwoię: nieprzepuśći złośćiom wáſzym. SkarŻyw 504, 482; á żáden ná to nigdy nie bacży/ że Pan złemu przepuśćić nie racży. ArtKanc P3.

Szeregi: »nie przepomnieć ani przepuścić« (1): A nigdy przepomnieć áni przepuśćić żadnemu tego [tj. grzechu] niechciáło Boſtwo ſwięthe iego. RejPos 200.

»nie przeźrzeć ani przepuścić« (1): Gdyż wieſz iáko tego grzechu żadnemu ſtworzeniu od wiekow przeźrzeć áni przepuśćić nie racżył RejPos 200v.

»nie cierpieć ani przepuścić« (1): A to wſzyſtko choćia dobrze cżynili/ y w dobry obycżay cżynili/ iedno iż cżynili nád wolą y nád roſkazánie Páńſkie/ nigdy tego żadnemu Pan ćierpieć áni przepuśćić nie racżył. WujJudConf 9.

»ani zaniechać, ani przepuścić« (1): iż tho zawżdy byłá przemierzła ſpráwá przed Máyeſtatem ſwiętym iego. A nigdy tego żadnemu ſtworzeniu ſwemu áni zániecháć áni przepuśćić nie racżył. RejPos 199.

7. Nie wyrządzić komuś (rzadko: czemuś) czegoś złego [w tym: komu, czemu (103)] (107):
a. Darować karę (5):

przepuścić czego (1): zeszmy przeczywko vam y vrzadv wasshemv barzo wystapyly a gdysz thesz yego krolewska myloscz zoszoblywey dobroczy a myloszyerdzya swego kaszny ynszey za then wysthapek przepvsczycz nam raczyl ZapWar 1535 nr 2413.

przepuścić co (2): Krol ſpráwę iego wyſłuchał/ A Enuſá ná śmierć ſkazał [...]. Ezop zá nim śilno prośił/ Aby mu to Krol przepuśćił BierEz F4; gdy zaś kto morderſtwa/ cudzołoſtwa/ porubſtwa/ i inſzé wſzelakié złoczyńſtwa płodźi/ tęmu wſzyſtko przepuſzczono chyba że by był barzo wielką nędzą. MurzNT 88v.

α. O Bogu (2): On przepuśći śirotce z wyelką ćirpliwoſcyą/ Duſſe nędznych vbogich wybáwi z litoſcyą/ Od zdrády y od gwałtu LubPs Q4v.

przepuścić co (1): iż ieſliby [Pan] był thám [w miastach sodomskich] ználazł dzieſięć ſpráwiedliwych/ iż wſzythkim inym chciał dla nich przepuśćić on ſrogi gniew ſwoy. RejZwierc 266.

b. Nie wyrządzić szkody, nie zabić, mając taką możliwość, oszczędzić; parcere Miech, Vulg, PolAnt; prohibere PolAnt [w tym z przeczeniem: potraktować źle tak jak wszystkich innych (wszystkie inne), też napiętnować (64)] [w tym: komu, czemu (98)] (102): BierRaj 22v; Mniemaćie być pſom przepuśćił/ [ten] Ktory y woły połupił. BierEz I3v; OpecŻyw 32v; Athila maiącz lutoſć nad nią nie tilko iż ią puſcił wolno, nadawſzy iey ſzat y pieniędzi/ ale też y inſzym czo przy niey było poimano, wſzytkim przepuſcił. MiechGlab 56, 49, 57; RejPs 163v; A Páweł S. [Rom 11/11-24] vpomina onego/ ktory w łáſce bożey ſtoi/ áby ſye w ſercu ſwym nyepodnośił/ ále żeby ſye bał/ áby yáko Bog przyrodzonym rozgam nyeprzepuſcił/ yemu ſye też tákyeż nye ſtáło. KromRozm III Dv; Diar 22; Aleć wam ieſztze ná tym máło było/ iżeśćie Pánnę Máryą y Syná Bożego Páná Iezu Kryſtá poſromoćili/ Duchowi Swiętemu teżeśćie nieprzepuśćili KrowObr 156, 154v; Abowiem nie ieſt lud mądry/ przetoż też nie zmiłuie ſie nád nim/ ktory go vcżynił/ y ktory go ſtworzył/ nie przepuśći mu. Leop Is 27/11; Zrućił ná doł Pan á nieprzepuśćił/ wſſyckie ozdobne rzecży Iákobowe Leop Thren 2/2, 2.Reg 12/6, Is 9/19, Zach 11/6; Abowiem terazem poznał iż ſię boiſz Bogá/ gdiżeś niechćiał przepuśćić y iedynemu ſynowi ſwoiemu mnie k woli. BibRadz Gen 22/12, Gen 18/26, 22/16, 1.Reg 15/9, 15; A ieſliby cżterdzyeśći było dobrych w Sodomie/ przepuśćiſzli wſzytkim? Rzekł Pan: Nie pobiłbych ich. BielKron 12; á gdyżeś [Abraamie] ták ſtały w moim roſkazániu iżeś ſynowi iedynemu nie przepuśćił dla mnie/ będę tobie dobrorzecżył BielKron 13; Poráźił tedy Saul Amalechity/ á przepuśćił krolowi ich Agág y dobytku iego. BielKron 65; teraz obácż ieſli twoie zdrowie nie było w ręku moich/ á przepuśćiłemći BielKron 67; Rzymiánie Azyą y Afrykę zwyćiężywſzy/ Zydowſkiey źiemi byli przepuśćili. BielKron 265v; Káſsius cżłowiek okrutny/ burząc wſzytkę Syryą/ y kośćiołowi nieprzepuśćił BielKron 265v, 12 [2 r.], 65, 73, 117v, 215 (18); GrzegRóżn C3v; Trucidant inermes iuxta atque armatos, Ták zbroynym yáko y niezbroynym nieprzepuśćili. Mącz 179d, 443a; żeś [...] ná tym Seymie Wárſzáwſkim/ rozgniewał Poſły/ Kśiężą/ Dworzány: Ná kóniec/ Króle y Céſárze/ nikomuś tám nie przepuśćił OrzQuin D4v; SarnUzn C2; GórnDworz T2; HistRzym [118]; RejPos 106v, 107; BiałKat 88v, 138v; BielSat N4v; RejZwierc 124; BiałKaz H; Acżkolwiek lepak wiele fałſzu iego niektorzy vcżeni ludzie obacżyli/ okazali y po wyrzucáli [!]/ wſzákże temu mieyſcu przepuśćili/ dla tego pewnie/ że ſię y do iych ſekty zgodziło BudNT Ii3v; CzechRozm 140; PaprPan Z, V3v; KarnNap C2v, D4; SkarJedn 137; KochPs 135; Cżáſu tego ten okrutnik y dziatkom á niemowlętom Chrześćiáńſkim nie przepuśćił SkarŻyw 46; Nie przepuśćił [św. Wincenty] nikomu ná kázaniu ſwym/ pánom/ krolom/ y przełożonym/ złośći ich y grzechy ná ocży im kłádąc SkarŻyw 310, 286, 317; KlonŻal Dv; OrzJan 103; Coż tedy rzeczemy na to: Ieſli Bog zá námi/ ktoż przećiwko nam: ktory też właſnemu Synowi nie przepuśćił/ ále go zá nas wſzytkie wydał WujNT Rom 8/32 [przekład tego samego tekstu: BierRaj, GrzegRóżn, RejPos (2), BiałKat, BiałKaz, KarnNap (2)], s. 306, Rom 11/21 [2 r.], 2.Cor 13/2; Vćiśnimy vbogiego y ſpráwiedliwego/ y nie przepuśćmy wdowie áni ſtárcowi/ áni ſie oglądaymy ná dawną śiwiznę. PowodPr 64, 11 [2 r.], 68; SkarKaz 45a, 519a; Pewnie P. Bog o tákie śieroty y wdowy y inne podeptáne y złupione/ [...] czynić będźie/ á kroleſtwu nie przepuśći. SkarKazSej 703b, 700a.

przepuścić od czego [= nie wyrządzić czego] (2): Okrutny vmyſl iego: będzie záchowywał ſlowá twoie/ á nie przepuśći tobie od złośći/ y więzienia. Leop Eccli 13/15. Cf przepuścić kogo od czego.

przepuścić kogo [= komu] od czego (1): Oſmy rzekł, wcżora ten inſze od ſmierci przepuſcić mogł, dzis ſam ſobie pomoci nie może dać BielŻyw 164.

przepuścić czym (1): á nic ſie áni bogá/ ani ludzi niewſtydáią nád vbogiemi roſćięgáć możnoſći ſwoich/ á owſſem ſie ſtego chłubią/ powieſciami ſwemi ktoremi ſnadz y ſámemu bogu nic nie przepuſſczą. RejPs 106v.

przepuścić w czym (1): Ten [król Aza] oycowſkie báłwochwálſtwo wykorzenił s pokolenia Iudá/ y mátce ſwey Mááthán w tym nie przepuśćił/ popalił iey ołtarze/ modły/ y ſzkáráde obrázy BielKron 83v.

W przeciwstawieniach: »pobić, wysiec, zgładzić ... przepuścić« (3): Rzekł Pan/ przepuśćiłbych y dla dzyeſiąći/ á nie zgłádziłbych wſzytkich. BielKron 12; [Izraelici] wyſiekli żony/ dzyeći/ dobytek/ żadnemu nie przepuśćili BielKron 52v, 214v.

W połączeniu szeregowym (1): á pomorduie ie ſrogim miecżem/ nie przepuśći im/ áni im pofolguie/ áni ſię zmiłuie nád nimi. BibRadz Ier 21/7.

Zwrot: »żadnemu nie przepuścić« [szyk zmienny] (4): [Grekowie] krzyk huk po wſzytkim mieſcie vcżynili/ lud poſpolity zlękły mordowáli/ ktory ſie im náwinął żadnemu nie przepuśćili BielKron 60, 47v, 52v; Ieſtem ia bicż Boży/ Ktory/ Máchometowę wiárę wſzędzie mnoży. Nie przepuſzcżę żadnemu kto nie Beſſermanem BielSen 8.
W przen (2): Práwicá moiá nie przepuśći złoſśnikom/ a miecż moy nie záwśćiągnie ſię od tych kthorzy wylewáią kreẃ niewinną ná źiemi. BibRadz 4.Esdr 15/22; iż téż przebieżawſzy tym nieſłychánym y niewyſłownym zbytnim wſzeteczenſtwem ſwoim/ wſzyſtkié wſtydu y czyſtośći inſzych táiemnice/ ſámá náoſtátek żadnéy częśći ſproſnégo śćiérwu ſwégo nieprzepuśći. OrzJan 21.
Przen [w tym: z przeczeniem (5)] (7): Swięty Ambroży piſze o winie/ iż gdyć miſtrzowi ſwemu napirwſzemu [tj. Noemu] wino nie przepuśćiło/ á ku wſtydu wiecżnemu go przywiodło/ á coż dziſieyſzego Bachá iáko nie ma zbłaźnić gdy ſie vpije. BielKron 6; Bo naprzod Heretycy świąt iákmiarz nizac niemáią: y choć przećiw iáſnemu piſmu/ Niedźieli cżáſsem nieprzepuſzcżą. PowodPr 51.
a) Wszystkich spotkać, nikogo nie ominąć (5): Stárży pátrząc ná káżdy dzyeń/ gdzye páni chodziłá/ (A komu kiedy zdradliwa miłość przepuśćiłá?) [...] w ſercu myſlili/ Iákoby ſwey byſtrey żądzey doſyć vcżynili. KochZuz A2v.
Fraza: »śmierć nikomu nie przepuści (a. [komu] przepuścić miała)« (2): Y tego mi też żaden zá złe mieć nie będzie/ iż thym kthorym ſmierć ſłuſznie przepuśćić miáłá/ nieſmiertelney ſławy pragnę GórnDworz V4v; Mors nemini parcit. Smierć nikomv nie przepuśći. WysKaz 46.
Zwrot: »żadnemu nie przepuścić« (2): Lecz przygoda gdy chcze skarać ſzuka mieſtcza ſwego Ta żadnemu nie przepuſći trapi y prawego RejJóz G6; RejWiz 44v.
α. Z przeczeniem: zgwałcić jak wiele innych (2): [papież Paweł III] wpſotliwich vcżynkach Káligułę álbo Neroná przewyſzſzał/ gdy y ſwoiey corce Konſtanciey nieprzepuśćił/ y prze tę przycżynę iey mężá Boſſiuſá z Forćiego otruł BielKron 234.

nie przepuścić w czym (1): [Nero] w lubośći cieleſney przećiw przyrodzeniu y zákonowi ſie kochał/ ták iż mátce y ſioſtrom właſnym w tym nie przepuśćił BielKron 145.

8. Zwolnić ze zobowiązania, nie wyegzekwować (2):

przepuścić kogo z czego (1): gdy ona godzina przyſzła gdy był przyrzekł ſtanąć, tedy on ſtanął y ſzedł do Dioniſiuſa żądaiącgo aby towarzyſza iuż z ſlubu przepuſcił gdy iuż ſam ſtanął. BielŻyw 32.

przepuścić komu co (1): á ſpráwimy thák reyeſtrá [...] nádzyeie y wiáry ſwoiey w ſercach náſzych o Pánu náſzym/ iż zá wſpomożeniem iego ſwiętym będzyem záwżdy gotowi kiedykolwiek nas będzye powołáć racżył/ do tey tho licżby náſzey/ á pewnie ią nam miłośćiwie przepuśćić będzye racżył. RejPos 193v.

9. Zesłać, zwłaszcza coś złego, karać lub doświadczać czymś (zwykle o Bogu); facere, mittere Vulg, PolAnt; concitare Miech; dare, immittere Vulg; inducere, percutere PolAnt; permittere [cum A cum inf pass] Cn [w tym: na kogo, na co (102)] (114): ktory Krol Ian rychło pothym oſlnął/ Bog przepuśćił iż [= ponieważ] łupił kośćioły y kapłáńſkie dochody y ſkarby pobierał. BielKron 326.

przepuścić kogo, co (106): przepuſczyl nany myly bog nyemocz czyąſzką y ſzmyerteluą [!] PowUrb +; Patrz tu iako ſwięty cżlowiek [tj. Jan Chrzciciel] marnie zabit/ dlá niewiaſty zloſciwé. O boże mily iakoż ty to przepuſſcżáſs albos przepuſcil na milégo krzciciela OpecŻyw 48; A to [zaparcie się Jezusa] buog na Piotra przepuſcil/ aby ſie Piotr lutoſci nad ijnymi mietz vcżyl OpecŻyw 113, [27]v; Ale pan Bog z łaſki ſwey, Sophiego krola perſkiego nan [na Selembega] przepuſcił, ktory go niekielko razow poraził MiechGlab 69; MetrKor 59/75, 61/223v; Quantas oſtendiſti mihi tribulationes multas [...]. Miły panie iakos wielkie przepuſcił na mię ſmutki WróbŻołt 70/4, k. Z4v; RejPs 154v; SeklKat F3v; a iesli by na myę pan Bog smiercz przepusczil do tego czassu theda ony maią tho Imienye dzierzecz ZapWar 1549 nr 2658; KromRozm III L3; RejWiz 95v; O grzechach Iudſkich/ prze kthore Pan nieprzyiaćielá ná nie przepuścił/ kthory wyłupił kośćioł Boży w Ieruzálem Leop 3.Reg 14 arg, Ex 8/21, Deut 11/25, 2.Par 7/19, Os 9 arg; Tedy ia też to ná was przepuſzczę ſtrách/ ſuchoty/ gorączkę/ kthore wam oczy zniſzczą BibRadz Lev 26/16; Y przepuſćiłem ná nie wſzytki ſłowá przymierza tego [tj. groźby w nim zawarte] ktorem roſkazał áby ie pełnili/ ále oni temu nie czynili doſyć. BibRadz Ier 11/8, Lev 26/21, Deut 28/22, 2.Reg 24 arg, 2.Par 7/13, Ez 14/21; Wyciągnął tedy Moiżeſz rękę wzgorę/ wnet Pan Bog gromy przepuśćił wielkie y grady z łyſkániem BielKron 29v; Gdy przydzyecie do zyemie Kánáneyſkiey/ [...] á przepuſzcżę ná dom ktorego ránę trądową/ idź do kápłaná á rzecż mu thák: [...] BielKron 37; A gdy oſiedli Izráelſką zyemię/ przepuśćił ná nie Pan Bog Lwy ktorzy ie zábijáli. BielKron 89; iáki gniew bogowie przepuśćili ná Tulluſá y ná Rzecżpoſpolitą dla niedbáłośći poſług ich BielKron 102; coć Pan Bog przepuśći ná was thoć y námię/ iednákiey fortuny ſwámi chcę vżywáć BielKron 244v, 29v, 56v, 63, 73, 90 (13); Cobyſmy z tákowym Tyránnem (gdyby go Pan Bóg ná nas przepuśćił) ſobie poczęli/ gdyby ón zápómniawſzy Przyśięgi ſwéy/ Práwá nam łąmał OrzQuin S2; Prze tę krzywdę y háńbę ſwą/ przepuśći Pan Bóg ná nas Virgam Aſſur. OrzQuin Y2v, Y3v; Prot B2v; RejAp 135; HistRzym 128; Thák iż ná Fáráoná przepuśćił żáby y ine dziwne rzecży/ á ná nie [Żydów] ogniſte węże y ine ſroſzſze plagi dopuſzcżáć racżył. RejPos 56; Tákież prośił/ ieſlibyś przepuśćić miał głod/ ábo ſrogie walki/ ábo ſrogi miecż ná then nędzny lud/ zmiłuy ſię nád nim/ á odwroć gniew ſwoy ſwięty od niego. RejPos 75v, 50, 75v, 83, 85v, [154], 204v, 322v; KuczbKat 375; GrzegŚm A; A thák nalepiey ſobie cżáſow áni przypadkow nie przekłádáć/ á záwżdy dobrey myſli być/ á co Pan Bog przepuśći/ w ſkromnośći á z dobrą myſlą znośić RejZwierc 152, 138v, 139v; BudBib I 346d marg, 409b marg; BiałKaz Cv, K2v; Y rzekł Iehowá Elohim [...] nie dobrze cżłowiekowi być ſámemu etc. y przepuśćił Iehowá Elohim/ ſen ná Adámá CzechRozm 16; [Pan] Záchował Sámáryą wiátrem tylko ktory ná Syryány przepuśćił. CzechRozm 255v, 142; Oczko 5v; KochPs 125; przepuśćił [Pan Bóg] táką myſl ná ſługę ſwego drugiego Antoniego [...]: iákoby ná deń nie było doſkonálſzego ſługi Bogu. SkarŻyw 51; Tę pokuſę przepuśćił nań Pan Bog/ áby ſobie nie dufáiąc y śile ſwey/ w wytrfaniu onego żywotá/ wſzyćiek ſie tylo łáſką á miłoſierdzim Bożym nád ſobą ſzcżyćił. SkarŻyw 166, 36, 259, 283, 293, 480, 508, 589; MWilkHist Iv; ArtKanc M5; BielSen 13; GrabowSet M2v; Niechay dźiś ná oko znáią/ Ze ćię dobrzy ſtróżem máią. A przepuśćiſzli co ná mie/ Zlituieſz ſie záśię/ Pánie KochFrag 20; OrzJan 27; przez ták długi czás wołam do ćiebie/ á tyś odwróćił twarz ſwoię odemnie/ przepuśćiłeś ná mię boleśći/ á máło kiedy czyniſz mię wolną od nich SiebRozmyśl E4; PowodPr 59; PudłDydo B2v; [Których kmieci i ogrodników p. Piotr Kołaczkowski pustoszyć nie ma w tej wszytki majętności okrom tego, jeśliby Pan Bóg przepuścił mór. InwSzlachKal 1565 nr 13; BiałPos 100 (Linde s.v. przepuścić)]. Cf [przepuścić co miedzy kim]; Ze zdaniem dopełnieniowym; Fraza, Zwroty.

[przepuścić co miedzy kim: gdyż Bog tym nas żá grzechy náſze ieſzcze przed Confoederatią pokarał/ że przepnśćił [!] miedzy námi rozność wiar/ y Heretyctwá Respons L4.]

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zawsze: iż] (5): Auertiſti nos retrorſum poſt inimicos noſtros [...]. Przepuſciłes na nas yżeſmy wſtecż vciekali przed nieprzijacielmi/ á ći kthorzy nami gardzą rozdrapali nas ſobie. WróbŻołt 43/11, 106/40; SeklKat M3; A nyemogę ináczey rzec/ yedno iż to Bog ták ná nye przepuſćił/ iż ſye myedzy ſobą nyerozumyeyą/ yáko ná ony/ ktorzy/ záczęli byli budowáć wyeżę Bábilońſką KromRozm I G2; BielKron 91.

W charakterystycznych połączeniach: przepuścić bojaźń, boleści, febrę, głod (8), grom(y) (2), krola (asyryjskiego, babilońskiego) (3), lwy, łyskawice, miecz, mor (2), niedostatek (2), niemoc (5), nieprzyjaciela, nieurodzaje, niewolą (2), ogień z nieba, piorun, pokusę (2), powietrze (zarażenia powietrza) (4), ranę trądową, smoka, smutki (smętek) (2), srogi bicz, sromoty, strach (2), suchoty, suszą, ślepotę, śmierć (gwałtowną) (5), (u)trapienie, tyraństwo, węże ogniste (2), wiatry szkodliwe, wiele szkod, występki, żaby.

Fraza: »alboć to na mię diabeł przepuścił (diabli przepuścili)« [wyraża złość] (3):Ale my gdy ſie nam iáka przygodá trefi/ iż ſie álbo ktory ſtłucże/ álbo vráźi/ álbo nań iáka ina przygodá przypádnie/ tho wnet z dyabłem ná plác/ álboć mię tám był dyabeł wegnał/ álboć tho ná mię dyabeł przepuśćił. RejPos 257v; Alboć mię tu byli dyabli ná ten cżás przynieſli/ álboć to dyabli ná mię przepuśćili. RejZwierc 139v, 139v.
Zwroty: »karanie, kaźń przepuścić« [szyk zmienny] (2:1): Záiſte trzebá ſię tego obáwáć/ áby w krotce nieprzyſzedł cżás/ gdyby nas tákże wzaiem ſam Bog wzgárdźił/ á karánie zá domową krew/ ſpráwiedliwe á ćięſzkie przepuśćił [poenasque ... a nobis expetat] ModrzBaz 142v; Y palili ofiáry zdechłemu trupowi. Co pan widząc/ gniewowi ſwému wódze puśćił/ A ná lud niepoſłuſzny ſrogą kaźń przepuśćił. KochPs 161; ArtKanc R17.

»przepuścić plagę« = mittere plagam Vulg [szyk zmienny] (10): Wypuść lud moy/ áby mi offiárował: bo zá thym rázem przepuſzcżę wſſyſtkie plagi moie ná ſerce twe/ y ná służebniki twe/ y ná lud twoy Leop Ex 9/14; Powſtał lud á náchwytał ptakow do wtorego dniá y náſuſzył/ á ieſzcże im było mięſo w gębie/ kiedy Pan przepuśćił ná nie plagę wielką iż ich pobił wiele. BielKron 40; Zydowie piſzą w ſwych glozach/ iż przeto Bog nań [na Dawida] tę plagę przepuśćił/ iż ſie od łożá tey nocy żeńſkiego nie ſtrzymał. BielKron 70, 43, 63, 86, 395v, 420v; RejPos 202; WerGośc 219.

[»pomstę przepuścić«: A przeto Pan Bóg tak się obchodził z ludźmi pierwszymi, iż, gdy kto zgrzeszył, natychmiast na niego pomstę przepuścił Kaz 97.]

»przepuścić co złego, wszystko złe (a. wiele złego), złe rzeczy« = immittere mala Vulg [szyk zmienny] (2:2:1): PatKaz III 99v; Przepuſſcżę ná ćię złe rzecży/ wdowſtwo/ vboſtwo/ głod/ miecż/ morowe powietrze/ ná ſpuſthoſſenie domow twoich Leop 4.Esdr 15/49; Pátricij byli powinni boznic álbo poſług ich doględáć/ y wſzytkich modł ktore ná ten cżás mieli/ áby ich bogowie dla iákiego nierządu co złego ná nie nie przepuśćili. BielKron 99, 382; wſzytko co roſkazałeś cżynić iym nie cżynili/ przetoś przepuśćił ná nie wſzytko to złe [evenit eis omne malum]. BudBib Ier 32/23.

W przen (4): Iuż mi co lepſze zamki wźięłá okrutna dzicż/ Práwie Pan Bog przepuśćił ná mię ten ſrogi bicż BielSen 13; Acżeś obráżon/ wżdyś niechćiał ſromoty/ W świećie przepuśćić/ ná moie proſtoty. GrabowSet M2v; [Mojżesz powiadał:] że Pan Bóg dla grzéchów náſzych miał przepuśćić ná nas kły beſtiy okrutnych OrzJan 27; tedyby nie dźiw/ żeby ná domowe Tyráńſtwo zátym Pogáńſkie Pan Bog przepuśćił. PowodPr 59.
10. Pozwolić, zgodzić się na coś (3):

przepuścić co (1): TAkże obiecuiemy/ iż wykłádów nie przepuśćimy/ áni wywodów żadnych z Práwá obcégo SarnStat 87; [thedy wssedl Jesus wkoscziol y nalasl przedaiacze, aby czyysczy [lege: ci iści] wczas slusby offierowaly owcze ynne bydlo (a wthem znamyonvge ssye lakomstwo Caplanow ssidowskich, ktoris prze sswoy vzytek ssa tho przepusczyly) SprChęd 13].

przepuścić komu cum inf (1): Tedy pocżęli mowitz/ Przepuſciemyli to tey dziewici [Marii] tako chodzitz [tj. żyć w dziewictwie]/ a nieprzymuſimy iey nám poſluſſney bytz/ w wiedzie nowy obycżay między nás OpecŻyw 4; [Ales przidzie godzina a czas, as przepvsczy wam on pan wssechmogaczi powiadacz swego bostwa tayemnycze. SprChęd 153, 142].

[cum A cum inf: A vyrzawssy tho Annas y Caifas [...] rzekli ksobie: czo vczinymy? acz przepvsczimy ge tako stacz, wybawion bendzie snassym rozprossenym. SprChęd 86.]

Przen [czemu cum inf] (1): A przeto ia nie przepuſzcżę vſtam ſwym zmilcżeć tego/ Muſzę mowić w vtrapieniu duchá mego nędznego LubPs hh6v.
11. Przekazać, dać [komu co] (1): Krol chłopkom wołośći iego [Spytka Melsztyńskiego]/ ktorzy to muſieli z przymuſzenia zá Pánem czynić/ przepuśćić kazał StryjKron 587.

Synonimy: 1. dozwolić, pozwolić, zezwolić; 2. odprawić, uwolnić; 4.a. oczyścić, przeczyścić, przepurgować; 6. darować, przebaczyć, przepomnieć, przeźrzeć; a. rozgrzeszyć, rozwiązać, zgładzić; 7.a. darować, przebaczyć; 9. zesłać; 10. pozwolić, przystać, zgodzić się; 11. dać, darować.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf PRZEPUSZCZENIE, PRZEPUSZCZON

SBu