[zaloguj się]
[pdf]

POPUŚCIĆ (42) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf popuścić
praet
sg pl
1 m popuściłem, -m popuścił m pers
2 m -ś popuścił m pers
3 m popuścił m pers popuścili
f popuściła m an
imperativus
sg
2 popuść
3 niech, niechåj popuści
conditionalis
sg
1 m bych popuścił
2 m byś popuścił
impersonalis
fut popuści się
con by popuszcz(o)no

inf popuścić (19). ◊ fut 1 sg popuszczę (1). ◊ 2 sg popuścisz (2). ◊ 3 sg popuści (5). ◊ praet 1 sg m popuściłem, -m popuścił (3). ◊ 2 sg m -ś popuścił (1). ◊ 3 sg m popuścił (2). f popuściła (1). ◊ [3 pl m pers popuścili.] ◊ imp 2 sg popuść (3). ◊ 3 sg niech, niechåj popuści (2). ◊ con 1 sg m bych popuścił (1). ◊ 2 sg m byś popuścił (1). ◊ impers fut popuści się (1). ◊ [con by popuszcz(o)no.]

Sł stp notuje, Cn s.v. popuszczam; gnoj wszelaki, łajno, Linde XVII – XVIII w.

1. Rozluźnić, poluźnić, rozwiązać; dispensare BartBydg (14): dispensare vero est ipsum votum relaxare, rozvyązacz, ffolgovacz, popusczicz BartBydg 32b.

W przeciwstawieniu: »popuścić ... tęgo dzierżeć« (1): Rudentem explicare, Popuśćić/ nie ták tęgo dźierżeć. Mącz 359d.

Przen (12):

popuścić czego (1): Dobry gniew ále ovzdány. gdźie o chwałę Bożą/ o cnotę/ o ſpráwiedliwość idźie/ á rozum y práwo Boże każe: popuść go/ oſtrog przyłoż. SkarKaz 313b.

a) Pofolgować, złagodzić [komu, czemu] (11):

[W przeciwstawieniu: »popuścić ... przeko dzierżeć«: Trzebáby im [ewanjelikom] théż niéćo popuśćić/ á nie ták przéko dźierżéć. SolikZiem F2v.]

[popuścić z czego: ćiebie teraz prośim/ popuść [vlży BibRadz 3.Reg 12/4, 2.Par 10/10] nam nieco z pánowánia oycá twego bárzo twárdego/ y z iárzmá naćiężſzego/ ktore ná nas włożył WerReguła 49.]

Zwroty: »popuścić wodze (u. wodz(ow)), wędzidła« [ w tym: na co (1), w czym (1)] = dare habenas Mącz; fraena permittere Modrz [szyk zmienny] (10:1): Bo iáko dawno ſłyſzyſz/ náturá każdego/ Záwżdy ieſt przychylnieyſza do wſzytkiego złego. A gdy iey kto popuśći wędzidłá wolnego/ Iuż go wnet zá nos wodzi/ iáko więźniá ſwego. RejWiz 141; BibRadz I 311a marg; Deteriores omnes sumus licentia. Wſziſcyſmy gorſzy gdy ſie nam wodze popuśćy. Albo gdy nam dádzą wolą. Mącz 193a; Sivi animum ut expleat suum, Dopuśćiłem mu ſwey woley/ popuśćiłem mu wodze ábý wyſzálał. Mącz 395b, 91d, 191a; Boć oná ieſt bárzo ſproſna/ á narodowi ludzkiemu ſzkodliwa wolność/ gdy kto popuśći wodze niesłuſznem pożądliwośćiam ModrzBaz 72; GórnRozm M4v; priuate puſtzaiac na ſtrone/ Publike na pietzi mieli/ y tak ſie zaſtawili przi Ricerſtwie Panom y Krolowi Sigmuntowi dobremu/ ze namniei popuſcic im wodz wprzedſiewzieciju ich niechceli PaprUp F2; A wodzow ná obżárſtwo y opilſtwo nie ták łatwie podległemu ſkáźie ćiáłu twemu popuśćiſz/ kiedy żołć y ocet/ [...] do ſercá z rozmyślániem przypuśćiſz. LatHar 259; A ieſli łáſkáwie Stáwiſz ſie: tám wódz záraz im [sługom] popuśćiſz/ práwie Daſz drógę do roſpuſty GosłCast 66; [odrzućili ná ſtronę poſty/ y popuśćili wodze obżárſtwu. WerReguła 18].

[»[w czym] na palec popuścić«: Aczkolwiek w tákiéy ſwéy woli á niekárnośći/ iáka v nas/ gdźieby ná pálec popuſzczono ná piądź álbo ná łokieć wnet by chćiano. SolikZiem F2v.]

2. Uczynić dłuższym [w tym: czego (3)] (4): Lenger machen. Dłużey vcżynić/ et Popuſćić. Prolongare. Calag 332a.
a. O sukni (1):
Zwrot: »popuścić na dłużą« (1): Ieden kápicę ná ſzyię wzdzyał á powrozem ſie opaſał: drugi ſukniey popuśćił ná dłużą/ á wirzch głowy ſobie przegolił/ á bieret rogáty wzdzyał RejPos 327.
b. O rzemyku do zawieszania sakiewki u pasa (1):
Zwrot: »popuścić na dłużą« = nosić na dłuższym pasku, niżej (1): Gdy ktora páni wácká popuśći ná dłużą: Gdy kto z mieſzkiem pękátym y z káletą dużą/ Nośi ią nie oſtrożnie [...]: Abo ieſli mu chodźi kieſzenia ſámopás: [...] [złodziejek] Káletę rewiduie/ kieſzenią okleśni. KlonWor 36.
c. O czasie (1): Drudzy záś vcżą y mowią: iż Bog Oćiec syná ſwego Páná Chryſtuſá ná krzyżu wiſzącego/ ták był dálece opuśćił/ iż mu iednego dniá żywotá popuśćić niechćiał ReszPrz 83.
3. Zaniechać; abstergere, antevertere, avocare, decedere, deserere, desistere, indulgere, omittere, posthabere, postputare, remittere, supersedere Mącz (16): Indulgere aliquid suo studio, Popuśćić trochę ná czás nauki. Mącz [169]a.

popuścić czego (12): Remittere animum curis, Popuśćić ſtáránia/ ochłodźić ſie od prac. Mącz 227a; Consulo ut supersedeas ab hoc negotio, Rádzę ábyś popuśćił tey ſpráwy. Tributo ac delectu supersessum. Mącz 380d; Exuere mores veteres, Stárych obyczáyów popuśćić. Mącz 433c, 179a, 226c, 316c, 387d, 488c. Cf Zwrot.

popuścić co (2): pleraque differat et praesens in tempus omittat, Niektóre niechay odłoży y áż do ſwego czáſu popuśći. Mącz 431a, 315a.

W charakterystycznych połączeniach: popuścić dzikości, dziwności, gniewu, sprawiedliwości, sprawy, starania, starych obyczajow, swego mniemania, wojska, wszech smutkow i ciężkości, wszystkiego (2); popuścić wszystki rzeczy.

Zwrot: »popuścić precz« [w tym: czego (4)] (5): mansuefieri, Krotnąć/ Spokoynieyſzym być. Popuśćić dźikośći álbo dźiwnośći precz. Mącz 208c; Ab hisce rebus animum et cogitationem tuam avoca. Przeſtań o tym myſlić/ popuść tego precz. Mącz 504c, 396d, 449d, 500a.
4. Wypuścić z siebie; reddere Mącz (5): languere Niedbáć/ Niedbále co cżinić/ też nie śmieć popuśćić. Mącz 183d.

popuścić czego (1): Lecz Phoebus niech wárkocze ſwé piękné roſpuśći/ A prómieniów weſołych ſłonecznych popuśći. PudłFr 66.

Przen: Powołać do życia [kogo] (1):
Zwrot: »na świat popuścić« (1): Iakieſzby to okrucieńſtwo twoie? zażeś ie [twe dziatki] dla tego na świat popuścił/ abyś iego [errata zmienia: ie o] miſerny żywot twoiem vporem przyprawił? MurzHist Nv.
a. eufem. O wydalaniu fizjologicznym [czego] (2): Mącz 68a; Druga ſie do niey rzući/ roſkudła iey włoſy/ A druga popuśćiłá/ w onym śmiechu roſy. BielSat D2v; [Gdy śię kto wydyma w pośiedzeniu/ iż nie może popuśćić ſtráwy dla lipkiey wylgoty w zádku záwadzáiącey [...]/ tedy toż źiele [rzeżucha] ma być cżęſto pod zadek podkłádane Cresc 1571 244].
5. Pozbyć się, oddalić; avellere, delere, deponere Mącz (2):
Zwrot: »popuścić precz [kogo, czego a. kogo, co]« (2): Molestiam deponere et molestiam delere, Popuśćić precz trudnośći. Mącz 229c, 478c.
[Przen: Stracić [czego]: Kto nie páſie [owiec] á paſc winien Da mu ſie to znáć w ſądny dźień [...] Wſſytcy źli páſterze muſſą Płáćić owce ſwoią duſſą. [...] Popuſći tám páſterz wełny Ieſtli ſwoy vrząd źle pełni. KorczRozm G3.]
6. Pozwolić iśf wielu; przen [kogo za czym] (1): A iam ich też popuśćił zá ich ſwowolnynr rozmyſłem/ Iż ſzli z vpornem ſercem zá ſwoim ſproſnym wymyſłem. LubPs S4v.

Synonimy: 1. pofolgować, rozwiązać, sfolgować; 3. poniechać, przestać, zaniechać; 5. odbić, oddalić, odegnać, odłożyć, odpędzić, odrazić, odsadzić, wygnać.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf POPUSZCZENIE, POPUSZCZONY

MC